Yaxın, uzaq Misir

(Əvvəli ötən saylarımızda)

Bu gün Misirdə söz azadlığı tam təmin olunmasa da, ölkədə mətbuatın inkişafı üçün bir çox addımlar atılıb. Hətta bir çox məsələlərdə, həm təhqirə görə həbsə alınmamaq, həm jurnalistlərin sosial hüquqlarının müəyyən qədər təmini baxımından Misir bizdən daha öndədir.

QƏDİM VƏ MÜASİR MİSİR MƏTBUATI

Misir mətbuatının əsası 1830-cu ildə “Əl Əhram” qəzeti ilə qoyulub. Bu həm də ərəb ölkələrində ən qədim qəzetdir. “Əl Əhram” Krallıq dövründə meydana gəlib və sonuncu Misir kralı Farukun fəaliyyətini əks etdirib. 1952-ci ildə Camal Abdul Nasirin başçılığı ilə ölkədə 23 iyun inqilabı baş verəndən sonra mətbuat milliləşdirilib. O dövrdə Misir mətbuatında çalışanlar dövlət qulluqçusu kimi fəaliyyətə başlayıb. Çünki ölkədə azad söz demək olar ki, yox idi. Qəzetlərin işinə müdaxilə olunur, jurnalistlər təqiblərə məruz qalırdılar. Televiziya üzrə mütəxəsis Məhəmməd Nəcib deyir ki, 70-ci ilə qədər Misirdə vəziyyət Xuruşovun rəhbərliyi altında yaradılan mətbuat orqanlarının fəaliyyətinə uyğun gəlirdi. Səbəb isə ölkəni 52-ci ildən 70-ci ilə qədər hərbi qurumun idarə etməsi idi. 70-ci ildə Nasirin vəfatından sonra hakimiyyətə gələn Ənvər Sadat bu sahədə dəyişiklik etdi. Sadat başa düşürdü ki, mətbuata azadlıq vermək lazımdır.

“Əl Əhram” 1952-ci ildən bu yana dövlət qəzeti satatusunu daşıyır. Məhəmməd Nəcib deyir ki, Misirdə “Vaşinqton post” kimi güclü qəzet olmasa da, mətbuatda müəyyən inkişaf da baş verib. Misirdə ingilis dilində 2 qəzet nəşr olunur. Ümumiyyətlə, indi ölkədə gündəlik 60 qəzet çıxır. Qəzetlər bir neçə qrupa ayrılır. Bunlar dövlət, partiya, regional, vətəndaş cəmiyyəti və xüsusi qəzetlərdir. Demək olar ki, bütün jurnalistlər Qahirə Universitetinin informasiya fakültəsinin məzunlarıdır. Onların 62 faizi dövlət, qalanları digər yönümlü mətbuatda çalışır. “Əl Əhram” və “Əxbar” qəzetləri iqtidarın siyasətini əks etdirir. “Əl Əhram” 70 səhifədir.

Misirdə 30-dan artıq müxalifət qəzeti var. Onların rəsmi informasiya almaq problemləri mövcuddur. Müxalifət mətbuatı dövlət qurumlarını tənqid edərkən adətən mənbələri göstərmirlər. Yaxud mənbə bəlli olur, amma informasiya başqa cür şərh olunur. Məsələn, dövlət qəzeti yazır ki, ölkədə donuz qripinə 2 min nəfər yoluxub və onlar xəstəxanalarda yüksək səviyyədə müalicə alırlar. Müxalifət qəzeti də xəstələrin sayının 2 min olduğunu təsdiqləyir, amma xəstəxanalarda vəziyyətin çox pis olduğunu qeyd edir.

Ölkədə ən çox oxunan “Misir bu gün” qəzetidir. Bu qəzet ərəb dilində 300-400 min tirajla çıxır. Digər qəzetlərin imkanları daha böyük olsa da, tirajları 50 mini ötmür.

MİSİRDƏ JURNALİSTLƏR SÖZƏ GÖRƏ HƏBS OLUNMUR

Misirdə əvvəllər tənqid, təhqir, şəxsi həyata müdaxiləyə görə jurnalistlər həbsə məruz qalıblar. Amma insan hüquqları müdafiə təşkilatları, o cümlədən Sərhədsiz Reportyorlar təşkilatının ölkə rəhbərliyinə müraciətləri əsasında Misirdə bununla bağlı qanuna dəyişiklik edilib. Əvəzində təhqirə görə cərimə tətbiq olunur. Məhəmməd Nəcib deyir ki, bu qərarı ölkə başçısı qəbul edib və hakimiyyətə kimin gəlməsindən asılı olmayaraq bu qərar qüvvədədir. Əgər qəzet yalan, təhqir yazıbsa, cəza tədbiri kimi onu 2 gün bağlaya bilərər. Cərimə isə müxtəlifdir. Bu, 5-10 min dollar ola bilər.

Jurnalistlərin əmək haqqına gəlincə, yeni işə başlayanlar 200, təcrübəli jurnalistlər isə 1000 dollar və daha çox alırlar. “Əl Cəzirə”də işləyən jurnalist 7 min dollar maaş alır. Məhəmməd Nəcibin sözlərinə görə, mətbuatda çox güclü tənqidlərə rast gəlinir.

Misirdə bu gün peşəkar jurnalist problemi var. Bu həm də maliyyə məsələlər ilə bağlıdır. Məsələn, Misirdə müxbir postu yaradan xarici agentliklər evi olan, Qahirədə yaşayan har hansı birini işə götürür ki, ona çəkdiyi xərclər az olsun. Ancaq peşəkarları seçmək üçün Qahirədə daha çox vəsait xərcləmək, jurnalistə yüksək qonorar vermək lazım gəlir. Bunlarla belə, yerli mətbuatda peşəkarlar var, lakin onlar çox vaxt dövlətdən ehtiyat etdiklərindən heç də hər şeyi yaza bilmirlər. Bəlkə də elə buna görədir ki, Misir mətbuatında xəbərlərin böyük əksəriyyətini xarici informasiyalar təşkil edir.

Misirdə jurnalistlər müxtəlif təşkilatlarda birləşib. 6 minə yaxın jurnalist Həmkarlar Təşkilatının üzvüdür. 2 minə yaxın jurnalist isə həmin quruma üzv olmadan da işləyir.

Jurnalistlərin problemləri olanda, maaşları gecikəndə Həmkarlar İttifaqına müraciət edirlər və problemləri həllini tapır. Jurnalist təqaüdə çıxandan sonra Həmkarlar İttifaqı ona aylıq təqaüd verir. Jurnalist yalan məlumat verəndə Həmkarlar İttifaqı cəza verir. Gənc jurnalistlərin mənzillə təmininə xüsusi diqqət yetirilir. Uyğun qiymətə. Həmkarlar İtifaqları tibb müəssələri ilə müqavilə bağlayıb və onların ailələri, övladları belə 50 faiz güzəştlə müalicə ala bilirlər.

MİSİR İNFORMASİYA AKADEMİYASI

Misirdə 60-a yaxın televiziya şirkəti var. Lakin onlardan 30-a qədəri daimi fəaliyyət göstərir. Telekanallar üçün 300 hektar sahədə ayrıca bir şəhərcik salınıb, Misir İnformasiya Akademiyası adlanır. Mərkəz 300 milyon dollara başa gəlib. Mərkəzin tərkibində Misir Elm və İnformasiya Akademiyası da yerləşir. Mərkəzdə 30-a qədər telekanal məskunlaşıb. Onlar üçün ümumi bir inzibati bina ayrılıb. Studiyalar isə ümumidir və çox böyük, müasir standartlara uyğundur. Teleşirkətlər burada müqavilə əsasında məskunlaşıblar. Burada açıq pavilyonlar qurulub. Şəhərcikdə həmçinin filmlərin, teleserialların çəkilişləri aparılır, canlı yayımlar təşkil olunur.

ORTA ŞƏRQ İNFORMASİYA AGENTLİYİ

Bu agentlik təkcə Misirdə deyil, bütün ərəb aləmində, ümumiyyətlə dünyada tanınan agentilikdir. Agentlikdə 400 nəfər çalışır, inzibati işlərlə isə 800 nəfər məşğul olur. Agentlik xüsusi mühafizə olunur. Burada 12 şöbə fəaliyyət göstərir ki, onların da arasında elmi araşdırmalar, jurnalist araşdırmaları, müxbirlər, xəbərlərə nəzarət, tərcümə, beynəlxalq nəşrlər vəs.

Xarici ölkələrdə 23 nümayəndəliyi var. Son məlumatlara görə, agentlik dünya agentlikləri arasında 10-cu yerdədir. İşçilərin maaşlarını dövlət versə də, agentliyin direktor müavini Ləbib Bədr deyir ki, müstəqil mövqelərini saxlayırlar. Misirdə jurnalist kimi fəaliyyət göstərmək üçün çox imkanlar var. Yeganə məhdudiyyət isə Misirin milli maraqlarına, təhlükəsizliyinə və dini məsələlərə toxunmamaqdır. Bu bütün Misir KİV-lərinə aiddir. Bədr deyir ki, beynəlxalq münaqişələrlə bağlı agentlik bir tərəfli mövqe saxlamır. Qarabağla münaqişəsi ilə əlaqədar informasiya verəndə, həmin ərazilərin Azərbaycana məxsus olduğunu təsdiqləyirlər. Azərbaycan, məlumatları əsasən Rusiya agentliklərindən alırlar. Xəbərin obyektivliyinə, doğruluğuna şübhə olanda, onu istinadən verirlər. Bununla da məsuliyyətdən kənarlaşırlar.

Ləbib Bədr hesab edir ki, bu gün Misir demokratiyanın başlanğıcındadır. Bununla belə, o, Misir üçün demokratiyanın deyil, savadsızlığın, çoxuşaqlılığın problem olduğunu bildirir. Doğurdan da bu gün savadsızlıq və çoxuşaqlılıq Misirin başlıca problemlərindəndir. Misirdə əhalinin 80 faizi savadsızdır.

İnqilabdan əvvəl də ölkədə savadsızlıq geniş idi, indi də vəziyyət eynidir. Baxmayaraq ki, Misirdə təhsilin icbari olması ilə bağlı qanun mövcuddur, amma ölkə ziyalıları deyirlər ki, qanunun tətbiqinə nəzarəti artırmaq gərəkdir. Bununla belə Misirdə təhsilin səviyyəsi yüksəkdir. Azərbaycanlı tələbələr deyirlər ki, onlara təhsil aldıqları Misirin ali məktəblərində hərtərəfli yüksək təhsil verilir.

Hər halda bütün dünyanı öz tarixi, keçmişi bir sözlə yaratdıqları ilə hələ də heyrətə gətirən Misir xalqı bu problemlərin də öhdəsindən gəlmək iqtidarındadır.

P.S. Qahirəni tərk edərkən ayaqqabılarımı oteldə unutdum. Həmkarlarım bunun yaxşı əlamət olduğunu və yenidən mütləq Misirə dönəcəyimi söylədilər. Hər halda Misiri yenidən görməyinə dəyər...

Pərvanə SULTANOVA

Bakı-Qahirə-Bakı

525-ci qəzet.- 2009.- 3 noyabr.- S.5.