Tofiq Abdinlə saatyarımlıq görüş: poeziyadan məişətədək

Ötən şənbə Gənc Ədiblər Məktəbinin növbəti toplantısı oldu. Tanınmış şair-publisist Tofiq Abdinlə mövzu dairəsi poeziyadan məişətədək uzanan saatyarımlıq söhbətimizdə bəzi şeylər öyrəndik. Baxmayaraq ki, Tofiq Abdin hədsiz təvazökarlıq edərək “Hər biriniz mənim səviyyəmdə olan yazarlarsınız, sizə nəsə öyrətmək lazım deyil” söylədi. Ənənəvi olaraq, görüşü GƏM-in rəhbəri, Yazıçılar Birliyinin katibi Rəşad Məcid açdı və T.Abdinin “Qobustan” jurnalında fəaliyyətindən, onun həmişə gənclərlə bir sırada dayanmasından, yazıları kimi özünün də qeyri-adiliyindən, orijinallığından danışdı: “Onun 70-ci illərdə yazdığı yazılar, şeirlər hətta 80-90-cı illərdə də xatırlanırdı”.

Sözarası, R.Məcid həmin gün torpağa tapşırılan mərhum xalq yazıçısı Qılman İlkinlə bağlı bir xatirəni danışdı. “Qılman İlkinə Allah rəhmət eləsin. Çox enerjili, o yaşa çatmasına baxmayaraq, əldən düşməyən bir yazıçıydı. Gərək ki, 2000-ci il idi, mənə bir zəng gəldi, Qılman İlkin “525-ci qəzet”ə məqalə yazdığını bildirdi. Açığı, bir qədər karıxdım. Həmin vaxt yaşı doxsanı haqlamaqda olan bir şəxsin belə gümrah danışığına, əlbəttə, təəccübləndim. Bundan da artıq, aradan az bir vaxt keçmiş, yazıçının yaşına uymayan bir çevikliklə məqaləni şəxsən gətirdiyini görəndə heyrətləndim. Allah arzulayan hər kəsə belə uzun ömür nəsib etsin” – deyə çıxışını yekunlaşdıran R.Məcidin söhbətinin mabədini T.Abdin davam etdirdi: “Böyük türk şairi Fazil Hüsnü Dağlarcadan uzun ömür sürməyin pis və yaxşı cəhətləri haqqında soruşanda demişdi: “Ən yaxşı cəhət budur ki, gözlərim görməməyə başladı. Ən pisi isə o idi ki, yaşıd dostlarımı ətrafımda görmədim”. T.Abdin də F.H.Dağlarcanın ikinci fikri ilə razılaşdığını bildirdi: “Yaşıdlarımdan İsa İsmayılzadə, Şahmar Əkbərzadə kimi dostlarımı itirmişəm. Belə cavan görünməyimə baxmayın, yaşım 70-ə yaxınlaşır. Vallah, belə baxanda yaşından cavan görünmək də Tanrı qarğımağıdır. Adamın yaşına məhəl qoymurlar, ağsaqqal hesab etmirlər. Bunu Yazıçılar Birliyinin Ağsaqqallar Şurasına seçilməyəndə bir daha dərk elədim. İndi yaşımın bu çağında daha çox ölüm barədə fikirləşirəm, ölümlə əlləşirəm. İndi mənim düşüncələrimin əsasını ölüm təşkil edir”. T.Abdin indiyədək 12 kitabın müəllifi olduğunu, 1968-93-cü illərdə “Qobustan” jurnalında çalışdığını, bir müddət Türkiyədə, sonra isə vətəndə yaşayıb-işlədiyini diqqətə çatdırdı. Özünün qonaq olduğu görüşdə Rəsul Rza, Vaqif Səmədoğlu, Əhməd Cəmil, Cabir Novruzla bağlı maraqlı xatirələrə qonaq elədi gəncləri Tofiq Abdin.

Şair özünün və həmfikirlərinin o vaxtlar “xunveybin”lər adlandırılmasına da aydınlıq gətirdi: “O zamanlar vilvet, trapes şalvar geyinmək belə xunveybinlik hesab olunurdu. “Xunveybin” yəni, “cəmiyyətə yad, cəmiyyətlə barışmayan”. Amma mənim bu cəmiyyətlə nə işim vardı ki? “Günahım” da ondan ibarət idi ki, Rəsul Rzanın şeirlərini sevirdik, (buna görə də “rəsulrzaçılar” adlandırırdılar bizi) sərbəstliyi, müstəqil düşüncə tərzini bəyənirdik. Onda Rəsul Rzanın şeirlərini sevirdim, indi də Elnurun, Turalın, Günelin yaradıcılığını bəyənirəm. Bu bəyəm xunveybinçilikdi?”

İllərlə ədəbiyyat və publisistika ilə məşğul olan Tofiq Abdin əmindir ki, ədəbiyyat adamı tərbiyələndirmir. Konkret arqumenti-zadı yoxdur bununla bağlı – sadəcə, “tərbiyələndirmir, vəssalam!”: “Yazıçını tənqidçi yazıçı eləmir. İndiyədək hansısa yazıçının tənqidçilərin iradı əsasında yazdığını görmüsünüzmü?” Tofiq Abdin nə indi, nə də sovetlərin meydan suladığı vaxtlarda sözünü deməkdən çəkinməyib. Bunun üçün hətta sözügedən rejimin “zirzəmi”li binasında da sorğu-sualdan keçməli olub bəlli zamanda. Yaşına uyuşmayan çevikliyi və zəmanəsinə uyuşmayan arzuları ilə Tofiq Abdin hər zaman öz içini ifadə eləməyə çalışdığını gənclərə çatdırdı. O, bizimlə müdərris tonunda yox, həmyaşıd kimi danışırdı, yəqin elə buna görə də görüşdə canlı bir aura vardı. Görüşün imkan verdiyi çərçivədə hər kəs həm Tofiq Abdinlə, həm də bir-biriylə polemikaya girişmişdi.

Bir neçə il Türkiyədə yaşamış T.Abdin Azərbaycan-Türkiyə ədəbi mühitinin təsvirini verərkən dedi: “Azərbaycanda olduğu kimi Türkiyədə də yazar yazdığı ilə dolana bilmir. Amma orada bizdəkindən fərqli olaraq yazar kimi azadlığın ola bilər, amma pulun yox. Mən “Yeni Asiya” və “Orta Doğu” qəzetlərində yazar kimi çalışdım. Amma işlədiyim 8 il ərzində bir qəpik də almadım”. Onun fikrincə, ədəbiyyatda da gərək adamın bəxti gətirə. Çıxışında bəzi pessimist notlar olsa da, T.Abdin ümumilikdə çox nikbin adammış: “Vallah, ədəbiyyat da adamın bəxti ilə bağlı bir şeydir. 80-90-cı illərə qədər mənim adım “və başqaları...” sırasında çəkilib. Amma bu, məni heç narahat eləməyib. Bəxtin rolundan xəbərdar idim. Məsələn, Qəşəm Nəcəfzadəni ədəbiyyatda bəxti gətirmiş Adam hesab edirəm. O qədər istedadlı adamlar var ki, ədəbiyyatda bəxtlərinə uduzublar. Hazırda nəinki Azərbaycanda, ümumiyyətlə dünya ədəbiyyatında şeirin tənəzzülü prosesi gedir. Amma buna baxmayaraq həmişə yaxşı şairlər olub və olacaq. Nazim Hikmət, Fazil Hüsnü Dağlarca, Yəhya Kamal Bayatlı kimi”. T.Abdinin təvazökarlığının bir göstəricisi də öncə adını çəkdiyi həmin şairlərin əbədiyaşar şeirlərini oxuması idi. Bu nəsə ilahi bir həqiqətin məntiqi davamı kimi göründü mənə...

Çıxışında hərdən o sevdalı İstanbul illərindən yadigar qalan osmanlı ləhcəsində və anadolu dil məxrəcində danışan T.Abdin “Mən sətiraltı məna–filan bilməm” dedisə də, nə şeirlərini dinlədikdən, nə də eyhamlı ifadələrindən sonra içi mən qarışıq heç bir gənc ədib, zənnimcə, bu inkara inanmadı. “Nə hava çalsalar oynayırıq” məzmununda o məlum şeirdən sonra indi gəl, gözdən tük, misradan məna çəkən GƏM üzvlərini inandır ki, ikibaşlı yazmıram.

Xoruzun ilk banından duran və elə bu səbəbdən də özünün dediyinə görə, 1976-cı ildən üzü bu yana səhər qəlyanaltısını özü hazırlayan T. Abdin həm də nümunəvi ailə başçısı və həyat yoldaşı imiş: “Özüm eləyə bildiyim bir işə görə niyə qadınımı əziyyətə salmalıyam? Şalvar-köynəyimi də indiyəcən özüm ütüləyirəm” (insafən, pis də alınmır). Bir qədər ekstravaqant geyimlərdə görməyə alışdığımız T.Abdinin xarici səliqəsi öz əməyi imiş deməli...) Onun bu səmimi məişət söhbətləri də GƏM-çilərin yaman xoşuna gəldi. Söhbət əsnasında T.Abdin pivədə qızardılan kartofun ləzzətindən, çox dadlı sup bişirməyindən də söz açdı. Poeziyasına bələd olduğumuz Tofiq Abdin səmimi bir ortamda onun hətta məişət həyatına da bələd olmağımıza etiraz etmədi. Onun şeirləri, geyimləri, düşüncəsi ilə yanaşı qida qəbulu da özünəməxsus imiş: “Yarpaq dolmasını əzirəm, üstünə yumurta vurub yeyirəm. Mən belə adamam”. Öz işinə məsuliyyətli yanaşmağından danışdı: “Mən Salyandan gəlib ertədən “Qobustan”da işə çatırdım, Bakıda yaşayanlar hələ sallana-sallana gəlirdilər”. Beləcə, poeziyadan başlayıb məişət söhbətinin getdiyi müəyyən zaman kəsiyində biz Tofiq Abdini daha yaxından tanıdıq.

Axşamtərəfi dördün yarısında görüş şair Oqtay Rzanın “Gecə birin yarısında” şeiri ilə tamamlandı və T.Abdin yeni çap olunmuş “Poeziya” kitabını gənclərə təqdim etdi.

S.MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet.- 2009.- 10 noyabr.- S.7.