Bir dəfə Tofiq Abdinlə

Klassik dillə desəm, mən bu yazını yazmaqdan nəşələnirəm. Yəni, kef edə-edə, dünyanı vecimə almayıb həvəsimdən az qala klaviaturanın kələfini kəsirəm: barmaqlarımı var gücümlə düymələrə döyəcləyirəm ki, qəhrəmanımın özü kimi səs-küylü olsun. Bu o demək deyil ki, yazımın qəhrəmanı Tofiq Abdin olacaq və mən ənənəvi reportajçı vəzifəmi mütləq yerinə yetirməliyəm. Yox, sadəcə, Milli Kitabxananın divarları arasında – hələ tədbirimiz bitməmiş yazıya başlamaq üçün əlimin içi qaşınırdı. Hətta Rəşad Məcidin yüngülvarı “xətrimə dəyməyi” belə məni fikrimdən daşındırmadı və evə çatan kimi bir loxma çörək çeynəyib qollarımı çırmadım. Xətircəm ola bilərsiniz ki, qəhrəmanımın portretini bacardığım qədər orijinala yaxın yaratmağa çalışacam: ürəyim istəyən qədər tərifləyəcəm, istəmədiyi qədər tənqid edəcəm, istehzanın, bostana daş atmağın biri bir qəpikdən olacaq. Tofiq abimizdən də yazmayıb kimdən yazaq e... O bizim üçün sevimli “Əlisamiyə stadionudur”.

Belə yoldaşçılıq olar, abi?!

Noyabrın yeddinci günü M.F.Axundov adına Milli Kitabxanada baş tutan Gənc ədiblər – Tofiq Abdin görüşü özəl cəhətləri ilə yadda qaldı. Qonağımızın dəqiq adam olduğuna əmin ola bilərsiniz. Saat 13: 57-də görüş zalına təşrif buyuran kimi səsi aləmi götürdü. Əvvəlcə özü ilə gətirdiyi kitablarını stolun üstünə tolavazlayıb ( hə, məhz tolavazlayıb ) bir göz qırpımında kitabların dalına dəyən gənc ədiblərə “ay salam əleyküm” deməsi ilə yerinə keçməyi bir oldu. Saat 14:00. Rəşad Məcid hələ gəlməyib. Səbrini basa bilməyən abi özündən təzə qayda çıxarır: “Gəlin biriniz oturun yanımda tədbirə başlayaq. Rəşad Məcid deyəsən gəlməyəcək.” Məni gülmək tutur və “məllim elə şey olar?” deyər-deməz Sevinc Mürvətqızının dəstək səsini eşidirəm. Bizi yola gətirə bilməyəcəyini görən qonağımız özü danışmağa başlayır. Deyir,mən bura əvəzedici kimi gəlmişəm. Onu düz deyir. Bizim görüşümüz Zəlimxan Yaqubla nəzərdə tutulmuşdu. Zəlimxan müəllimin cərrahiyyə əməliyyatı olunmağı Sabir Rüstəmxanlıya sarı üz tutmağımıza səbəb oldu. İkincinin də Türkiyə tədbiri aralığa girməsəydi qanunla Tofiq abi ilə görüşə bilməyəcəkdik. Amma məsələ bunda deyil. Məlumunuz olsun ki, Rəşad Məcid Tofiq Abdini hələ çox-çox əvvəllər bizimlə görüşdürmək istəyib. Hər dəfə bir bəhanə ilə boyun qaçıran abimiz axır ki, yola gəlib. Bunu, bizi bəyənməmək kimi də qəbul etmək olar. Elə belə də soruşmaq istəyirdim ki, özü qabaqladı. Amma qəttəzə sığortalı bəhanə ilə. Təvazökarlığı da öz yerində . “Siz hamınız mənim səviyyəmdə yazarsınız, sizə dərs keçməyin nə mənası var? O vaxtkı ədəbi məclislərdə fəhlələr iştirak edirdi. Mən də fəhlə işləyə-işləyə gəlib şeir oxuyurdum.” Əla bəhanədi abi, inanan daşa dönsün.

Rəşad Məcid görüş zalına girəndə iştirakçıların çoxluğunu görüb bir az da ürəkləndi. Bu əlbəttə ki, Tofiq abimizi çox istəyənlərin sayını göstərirdi. Rəşad müəllim qonağı təqdim edib onun haqqında xoş sözlərini deyəndən sonra noyabrın 6-da 96 yaşında dünyasını dəyişən Xalq yazıçısı Qılman İlkinə allahdan rəhmət dilədik. Sən demə Tofiq müəllim yazıçı ilə görüşüb müsahibə götürmək istəyirmiş. Hələ cavanları da qınadı ki, 96 altı yaşlı insandan müsahibə götürməyi ağıllarına gətirməyiblər.

Tofiq müəllim Türkiyədə yaşayanda “525-ci qəzet”ə dərc olunmaq üçün nə az nə çox düz 197 yazı göndərib. 127-si dərc olunub 70-i geri qayıdanda inciyib. Türkiyədən söz düşmüşkən,qonağımız deyir ki, qardaş ölkənin “Orta doğu” qəzetində işləyəndə bir yazısı üzündən qəzeti bağlayıblar. Səbəb sadədir, yazıda firon sözü işlənib ki, bu da kiminsə xoşuna gəlməyib. Sən demə, Türkiyədə firon sözü təhqir kimi səslənirmiş. Amma qəzetin redaktoru bundan çıxış yolunu tapıb. Deyib ki, abimiz Azərbaycandan gəlib və firon onlarda təhqir mənasını ifadə etmir. Türkiyədəki mətbuat azadlığından ağız dolusu danışdı. Amma aylarla “Orta doğuya” yazmasına baxmayaraq qara qəpik də qonarar almayıb.

İş istə, özü də əlin cibində

Köhnə vaxtlardan söz saldı.. Ədəbiyyata təzə gəlməyindən, iş yeri tapmağından, işdən qovulmağından və s. Ən maraqlısı isə xalq şairi, adını böyük ehtiramla andığı Rəsul Rza ilə bağlı xatirəsi oldu. Mən yazım, siz də abimizin canından gələn sərbəstlik və azadlığın bir nümunəsi kimi nuş edin. Səhv etmirəmsə 1967-ci il dedi, İsa İsmayılzadəyə qoşulub gedib Dövlət Ensiklopediyasına ki, Rəsul müəllimdən iş istəsin. Görmüşük ki, iş istəyən adam suyu da üfürə-üfürə içir ki, birdən rəhbərliyin yox cavabına tuş gələr. Kimə deyirsən, abi əlini belinə qoyub Rəsul müəllimin qabağında dayanıb ki, iş istəyirəm. Deyir, Rəsul Rza qapısına gələni boş qaytarmazmış, ona görə də abimizi işə götürüb. Amma deyib ki, bala heç olmasa əlini belindən götür. Bu birinci hal deyilmiş ki. Cavan vaxtı İsmayıl Şıxlının da otağında əlini cibinə salıb danışırmış. ( deyəsən o vaxtı da iş məsələsiymiş) İsmayıl müəllim bunu irad tutanda heç halını da pozmayıb. Elə belə də deyir: mən ürəyim istəyəni deyən, kefim istəyəni eləyən adamam. Ensiklopediyanın işçisi kimi bir qədər çalışdıqdan sonra başına yeni əhvalat gəlib. Foyedə cavan, yaraşıqlı bir qızla söhbət edirmiş. Özü etiraf etdi ki, sıradan məsələ deyildi. Ortada ciddi problemlər varmış. Söhbətin şirin yerində Rəsul müəllim cavan aşiqlərin yanından keçir. Tofiq abimiz halını dəyişmədən sentimental etiraflarını davam edir. Rəsul Rza geri qayıdanda yenə oxşar səhnənin şahidi olur. Üzünü cavan işçisinə tutub deyir ki,... Yox bunu yazmayacam. Tofiq müəllimin özündən soruşarsınız. Rəsul müəllim ikinci mərtəbəyə qalxıb şöbə müdiri Vaqif Səmədoğlunu yerində görməyəndə deyir ki, belə müdirin belə də işçisi olar.

Öz aramız olmasa da deyim ki, Tofiq müəllimin köhnə xasiyyətlərini qətiyyən tərgitmək fikri yoxdur. Məsələn, bizimlə danışanda da qara plaş gödəkçəsini arxaya verib, əlləri cibində çiyinlərini tərpədə-tərpədə danışırdı. Hərdən kefi istəyəndə qarmon ifaçıları kimi barmaqlarını stolun üstündə oynatmaqdan da qalmırdı. . Rəşad müəllimin tikanlı atmacalarından əsəbiləşəndə “allaha and olsun yox” deyib “canım qardaşım” ifadəsi dilindən düşmürdü.

“Tənqidçilərə yazığım gəlir”

Yəhya Kamal Bayatlıdan oxuduğu gözəl şeirə görə Tofiq müəllim gənc ədiblərin atəşin təşəkkürünü qazandı. Elə bu şeirin də üstündən ədəbiyyat söhbətləri başladı ki, gəl görəsən. Tofiq abimiz ədəbi baxışlarında da fərqliliyi ilə yadda qaldı. Məsələn deyir ki, kimdən eşitsəniz ədəbiyyat insanı tərbiyyə edir,inanmayın. Bunlar da onun dediklərindəndir: “Mən cavan vaxtı şeirlərimi qızların xoşlarına gəlmək üçün yazırdım. İndi də ola bilər. İbrahim Tatlısəsin kinolarına baxanda ağlayıram. Amma bu o demək deyil ki, tərbiyə olunuram”.

Hələ tənqidçilərə də ələkdən keçirməyi yaddan çıxarmadı. Daha doğrusu tənqidi qəbul etmədiyini deyib nöqtəni belə qoydu: “Mənim tənqidlə məşğul olanlara yazığım gəlir. Onlar aya-ulduza hürürlər”. Elə bu yerdə dostumuz Rəbiqənin replikası eşidildi. “Tənqidçiləri biabır elədi”.

Ümumiyyətlə, Tofiq Abdinlə görüşdə yaman çox adam iştirak edirdi. Oqtay Rzanın gəlişi Tofiq müəllimin kefinə kef qatdı. Qonaqlar arasında Səlim Babullaoğlu, Məlahət Yusifqızı, Narıngül də var idi. Oqtay müəllim “gecə birin yarısında” şeirini deyəndən sonra 75 yaşlı şairimizdən alqışları əsirgəmədik. Əla şeirdir. Tapıb mütləq oxuyun. Hə, balaca bir nüansı da yazıb Oqtay müəllimin 75 illik yubileyinə hədiyyə edim. Hələ də adını öyrənə bilmədiyim bir qız Oqtay Rzanı görən kimi üzünün məsum ifadəsi ilə gülümsəyib şirin-şirin dedi: “bu kişidən elə xoşum gəlir”.

Qismətin Əli Əlioğluna həsr etdiyi zarafatyana elçilik şeiri ikincini guya utandırsa da, alqış səsindən ürəklənib cana gəldi. Dostumuzun da ortada elçilik problemi var. Ümid qalıb Zəlimxan Yaqub- Aqil Abbas-Rəşad Məcid üçlüyünə. Görək də nə olur... Bilmirəm nədənsə, gənc ədiblər bu dəfə zəif iştirak etdilər. Həmişə növbəyə duran dostlardan indi səs-səmir çıxmırdı. Qınayan olmasa, bunu da yazaram Tofiq abimizin ayağına... Amma hansı mənada? Əlbəttə, onun çox maraqlı həmsöhbət olmasından başqa heç nəyə nəzərdə tutmuram.

Elə bilirsiniz Tofiq müəllimin qəribəliyi onun təkcə ədəbiyyata, sənətə münasibətindədir? Tələsməyin. Deyir, indiyə qədər razı olmamışam ki, evdə mənim qabağıma bir stəkan çay qoysunlar. Hər səhər özüm paltarlarımı ütüləyirəm,çay dəmləyib səhər yeməyi yeyib evdən çıxıram. Yaxşı sup bişirməyi də var. Subay adamlar reseptini öyrənmək üçün müraciət edə bilərlər. Yeməyini bilmək marağınız varsa onu da yazım: nə vaxtsa yarpaq dolmasının üstünə yumurta çalıb yeyən adam görsəniz qətiyyən təəccüblənməyin. Tofiq abini yada salın. Hələ mən pivədə qızardılmış kartofu demirəm. Xalis delikates. Zarafatsız-filansız oxuyun: bu adamın analoqu yoxdur.

Tofiq müəllim bizimlə danışanda deyəsən özünü dövlət universitetlərində hiss edirdi. “Kimin işi varsa durub gedə bilər” cümləsini bir neçə dəfə təkrar edəndə onun narahatçılığını görmək çətin deyildi. Mən yüz faiz arxayınam ki, bu onun özünə arxayınçılığının və daxili azadlığının bir nümunəsidir. Amma yəqin onu da bilir ki, Gənc ədiblər məktəbində heç kimin iştirakı məcburi deyil. Təəccüblənməyin, siz də dostumuz Zərdüşt kimi bir ucdan gələn qonaqları yerbəyer edib stul daşısaydınız, Tofiq müəllimin ünvanına məndən beşbetər gileylənərdiniz.

Cavid Zeynallı

525-ci qəzet.- 2009.- 14 noyabr.- S.20.