“Yarımçıq əlyazma” dünya çapında

(Azərbaycan romanının Nobel mükafatına ilk rəsmi cəhdi )

Şübhəsiz, hamımız hər şeydən qabaq vətəndaşıq və şübhəsiz, hamımızda bir azərbaycanlı qüruru, azərbaycanlı eqosu var. Və təbii ki, bu eqo daima özünü təsdiq etmək, dünyaca tanınmaq ehtirasıyla müşayiət olunur. Dövlət müstəqilliyimizin dünya ölkələri tərəfindən tanınmasından başlanan yol getdikcə dünyanın içərilərinə doğru uzanmaqdadır və bu tilsim, deyəsən, ədəbiyyatımızda da qırılmağa başlayıb.

Görkəmli Azərbaycan yazıçısı Kamal Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” romanı ədəbiyyatımızın son dövrlərdə ən çox uğur qazanmış əsəridir – artıq bunu qətiyyətlə demək olar. Bu roman ilk ciddi rezonansı, təbii ki, Azərbaycanda yaratdı. Onun haqqında 100-dən çox məqalə yazıldı, canlı müzakirələr keçirildi. Xalq yazıçısı Anar bu roman münasibətilə bütün Azərbaycan ədəbiyyatını təbrik etdi.

Ardınca isə “Yarımçıq əlyazma”nın dünya səyahəti başladı.

Roman ilk dəfə nəsrin beşiyi sayılan Fransada “L.Harmatton”” nəşriyyatında çap olundu və qısa zaman ərzində ölkə mətbuatında bununla bağlı məqalələr dərc edildi. Parisin dünya şöhrətli İnalko Universitetində bu əsərin müzakirəsinin keçirilməsi isə ümumilikdə Azərbaycan ədəbiyyatı üçün yeni və ciddi bir fakt idi.

Bundan sonra “Yarımçıq əlyazma” rus dilinə tərcümə olunaraq məşhur ədəbiyyatşünas-filosof Lev Anninskinin ön sözüylə Moskvanın “Xronikyor” nəşriyyatında nəfıs şəkildə çap olundu. Rusiyanın “İnostrannaya literatura” jurnalı öz tarixində ilk dəfə postsovet məkanından olan yazıçının əsərini dəyirmi masa arxasında müzakirəyə çıxardı və müzakirənin materiallarını öz səhifələrində (2007, № 4) çap etdi. “Kitabi-Dədə Qorqud” – verilmiş mövzu ətrafında fantaziya” adlanan dəyirmi masanın iştirakçıları olan nüfuzlu imzalar “Yarımçıq əlyazma””nı yalnız Azərbaycanda deyil, bütün keçmiş sovet məkanında qiymətli əsər hesab etdilər.

Başqa bir müzakirə rus PEN klubunda oldu. Məhz bu müzakirədən sonra Kamal Abdulla dünyanın seçmə yazıçılarını birləşdirən Rus Pen-klubuna üzv qəbul olunan ilk Azərbaycan yazıçısı oldu.

Sonra isə əsər Türkiyədə nəşr edildi. Burada da uzun müddət müxtəlif mətbuat orqanlarında əsərlə bağlı rəy və məqalələr yazıldı. “Cümhuriyyət” qəzetinin “Kitab” əlavəsi Kamal Abdullaya böyük bir yazı həsr etdi.

Yarımçıq əlyazma” romanı bu yaxınlarda polyak dilində də işıq üzü görüb. Əsəri polyak dilinə Qdansk Universitetinin dosenti, tanınmış tərcüməçi Stanislav Ulyaşeviç çevirib. Tərcümə zamanı o, romanın orijinal mətni ilə birlikdə rus və fransız dillərindəki variantlarından da istifadə edib. Məşhur alim Qrajina Zatulska “Yarımçıq əlyazma”nın polyak nəşrinə əsərin tarixi fonunu və bədii özünəməxsusluqlarını açıqlayan “Çox-çox qədim zamanlarda Oğuz elində....” adlı müqəddimə yazıb, tarixçi-türkoloq Ancey Pisoviçin yazdığı “Sözardı”nda isə Kamal Abdullanın populyar romanı ümumtürk tarixi və mədəniyyəti kontekstində nəzərdən keçirilir.

Nəhayət, müasir dünya ədəbiyyatının ən zəngin qollarından birini təşkil edən Latın Amerikası ədəbiyyatı ilk dəfə olaraq öz coğrafiyasında Azərbaycan ədəbiyyatının təmsilçisi ilə görüşdü – “Yarımçıq əlyazma” Braziliyada çap olundu. Portuqal dilində “O manuscritio inacabado” kimi səslənən kitabın ön sözündə Paraiba Universitetinin professoru, müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq üzrə dünyada tanınmış mütəxəssis Sutxa Svarnaka yazır: “Mən Azərbaycan xalqının miflərindən bəhs edən bu əsərin tərcüməsindən çox məmnun qaldım. Qələmə aldığı hekayə, şeir və romanları, dram əsərləri dünyanın bir çox dillərinə tərcümə edilmiş və uğurla səhnələşdirilmiş bu dünyamiqyaslı yazıçının son dərəcə maraqlı “Yarımçıq əlyazma” romanı Braziliya oxucusunun da qəlbinə yol tapacaq. Boynuma alıram ki, bundan öncə Azərbaycan və onun mədəniyyəti haqqında çox az şey bilirdim. Mən özüm üçün yeni bir dünya kəşf etmiş oldum”.

Braziliyanın öncül nəşriyyatlarından biri “İDEİA”-nın 20 yaşının tamam olması münasibətilə təşkil etdiyi sərgi-təqdimetmədə braziliyalı oxucuların “Yarımçıq əlyazma” ilə tanışlıq mərasiminin keçirilməsi isə Azərbaycanın, Azərbaycan ədəbiyyatının təbliği istiqamətində çox maraqlı addım idi. Kitabın Braziliya nəşrində Azərbaycan oxucusuna sevindirici bir fakt haqqında da məlumat verilir ki, “Yarımçıq əlyazma” romanı 2008-ci ildə Nobel mükafatına təqdim olunmuş və rəsmən namizədlərin sırasına qəbul olunmuşdur.

Hazırda “Yarımçıq əlyazma”nın yapon dilinə tərcüməsi üzərində professor İçiro İto ardıcıl iş aparır. Ərəb dilinə tərcümə isə artıq başa çatdırılıb.

Əlbəttə ki, bütün bunlar sevindiricidir. Və əlbəttə ki, bütün bunlar təkcə bir yazıçnın uğurları kimi sevindirici deyil, həm də bütövlükdə uzun zaman “Biləcəri sindromu”ndan əziyyət çəkmiş ədəbiyyatımızın, dünya ailəsinə qovuşmağa ciddi ehtiyacı olan ölkəmizin uğurlarıdır. “Yarımçıq əlyazma”nın yayıldığı ölkələrə bu əsər vasitəsiylə, əslində, Dədə Qorqud, Şah İsmayıl qədəm qoyur. Məhz bu məqamdan çıxış edəndə görürsən ki, xalq yazıçısı Elçin “Yarımçıq əlyazma”nın Braziliyada portuqal dilində nəşrini müstəqil dövlətimizin uğuru sayarkən necə də haqlıdır. Görürsən ki, Azərbaycanın gənc yazarlarındın biri Fransanın kitab dükanlarında dünya şöhrətli yazıçıların kitablarıyla yanaşı, Kamal Abdullanın “Yarımçıq əlyazma”sını görməsini xüsusi bir qürurla qəzetdə yazarkən necə də səmimidir. Fransadan iqtisad professoru Andrea Brinyon yazır ki, mən Azərbaycan ədəbiyyatını tanımırdım, amma “Yarımçıq əlyazma”nı maraqla oxudum və Dədə Qorqud, qədim Oğuz padşahlığı, onun cəngavərləri, Oğuz dünyası məndə maraqlı hisslər oyatdı. Və sonra həmin professor bizim kənardan çox ləyaqətli görünən mənəvi obrazımızı cızmağa başlayır.

Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatının ciddi bir təqdimetmə proseduru mövcuddur. Xüsusi adamlar (bunlar isə dünyaca məşhur ədəbiyyatşünaslar, yazıçılardır) seçilir ki, onlara öz namizədlərini təklifetmə haqqı verilir.

Amma bu da işin hamısı deyil. Rəsmi qeydiyyat bu əlli nəfər təqdimetmə haqqı olan adamların heç də hamısının namizədini qeydə almır. Braziliya nəşrinə yazılan ön sözdən bilinir ki, “Yarımçıq Əlyazma” bu mərhələlərdən keçmiş və rəsmi şəkildə Nobel Mükafatı Komissiyasının qeydiyyatına düşmüşdür.

İlk cəhd edilmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı buzu yarmağa başladı.

Salam

525-ci qəzet.- 2009.- 17 noyabr.- S.7.