Beynəlxalq tələbə günü qeydləri

17 noyabr bütün dünyada beynəlxalq tələbə günü kimi qeyd olunur. Bu günün keçmişinə nəzər yetirdiyimiz zaman 1939-cu ildə bu tarixdə Çexoslovakiyanın Faşist Almaniyası tərəfindən işğalına etiraz əlaməti olaraq küçələrə çıxan Praqa universiteti tələbələrindən doqquzunun Almaniya əsgərləri tərəfindən öldürüldüyünü, 1200 tələbənin sürgünə göndərildiyini və Praqa universitetinin bağlandığının şahidi oluruq. Bu hadisəni ölümsüzləşdirmək məqsədilə1941-ci ildə Beynəlxalq Tələbə Təşkilatı bu günün beynəlxalq tələbə günü kimi qeyd olunması təklifi ilə çıxış etmişdi. Biz də bugünkü yazımızda tələbə gəncliyin cəmiyyətin və dövlətin inkişafında rolunu təhlil edərək, tələbələrin qarşılaşdığı problemləri nəzərdən keçirməyə çalışacağıq.

Müasir dünyada universitetlərin ən başlıca vəzifələrindən biri ixtisaslı mütəxəssis hazırlamaqla yanaşı, həm də cəmiyyətə hərtərəfli formalaşmış fərdlər qazandırmaqdan ibarətdir. Müasir informasiya cəmiyyəti şəraitində informasiyaya əldə etmə imkanı olan, hadisələr və proseslər arasında məntiqi əlaqə qura bilən, analitik düşüncə qabiliyyəti olan fərdlərin əhəmiyyəti daha da artıb. Bu gün inkişaf etmiş ölkələrin ortaq xüsusiyyəti inkişafın güc mənbəyini məhz elm ocaqlarından almasıdır. Müasir universitetlərin ən dinamik ünsürləri isə tələbələrdir. Bəs, görəsən sayı 120 minə yaxınlaşan Azərbaycan tələbələri bu kriteriyalara cavab verə bilirlərmi? Bəri başdan qeyd edək ki, bu suala birmənalı cavab vermək çətindir. Bu baxımdan Azərbayacanlı tələbələri iki kateqoriyaya bölmək olar: bu kriteriyaya cavab verənlər və verməyənlər. Gəlin ilk növbədə bu kriteriyalara uyğun gəlməyən tələbələrə nəzər yetirək. Cəmiyyətdə tələbə gəncliyin mütaliə və ümumiyyətlə, bilik səviyyəsinin aşağı olması haqqında tez-tez iradlar səslənir. Bu baxımdan auditoriyalarda, məişətdə və rəsmi yerlərdə tez-tez şahidi olduğumuz tələbələrin bilik səviyyəsinin, nitq qabiliyyətinin zəifliyi onların bu nöqsanlarının bariz təzahürüdür. Bütün bu nöqsanlar haqqında danışarkən, burda gənclər qədər onları əhatə edən ictimai və təhsil mühitinin də rolunu qeyd etməmək olmur. Belə ki, qərb universitetlərində müşahidə etdiyimiz informasiyaya yiyələnməyi, özünü təkmilləşdirmə mexanizmini əfsuslar olsun ki, biz hələ də tələbələrimizə aşılaya bilməmişik. Əzbərçiliyin ön planda olduğu və qiymətləndirmə sistemi kifayət qədər inkişaf etməmiş bir təhsil şəraitində tələbə gənclərdən böyük uğurlar gözləmək doğru deyil. Hələ mən digər neqativ halların heç adını çəkmək belə istəmirəm. Bir məqamı qeyd etmək lazımdır ki, bu gün dünya universitetlərinin reytinqi müəyyənləşdirilərkən həm də həmin universitetin tələbələri tərəfindən həyata keçirilən elmi tədqiqatların və layihələrin sayı və keyfiyyət göstəriciləri də nəzərə alınır. Bu baxımdan şübhəsiz ki, bizim hələ görəcək çox işlərimiz var.

Zaman-zaman apardığımız tədqiqatlardan bu gənclik qrupuna daxil olan insanların asudə vaxtlarında az mütaliə etdikləri, teatr, muzey kimi sənət fəaliyyətlərindən uzaq olduqları, əksinə qızıl dəyərində olan vaxtlarının böyük bir bölümünü çayxanalarda oyun oynayaraq, saatlarla telefon dəstəyindən asılaraq, intenet klublarda söhbət edərək, televiziya qarşısında heç bir veriliş ötürmədən keçirdikləri aydın olur. Bu da heç şübhəsiz ki, gələcəkdə öz intellektual potensialı ilə ölkəmizi həm daxildə, həm xaricdə təmsil edəcək gənc dəyərlərin formalaşması qarşısında duran və həlli vacib olan ən ciddi problemlərdən biridir. Bəzi üzdəniraq tələbələrin isə dərs prosesi əsnasında intizamsız davranışları həm onlara elm öyrətməyə çalışan müəllimlərin motivasiyasına mənfi təsir göstərir, həm də həqiqi mənada elm öyrənməyə çalışan tələbə yoldaşlarının ən təbii haqları olan dərsi dinləmələrinə imkan vermir. Hətta, bu cür davranışı qəhrəmanlıq kimi görənlər belə var.

Nöqsanlar haqqında danışarkən burda valideynlərin roluna da xüsus qeyd etmək lazımdır. Heç kimə sirr deyil ki, əksər azərbaycanlı valideynlərin həyatdakı ən böyük arzularından biri övladının ali təhsil alması, tələbə statusunu qazanmasıdır. Hətta bu amal uğrunda gecəsini-gündüzünə qatan, sırf övladı təhsil ala bilsin deyə öz isti yuvasından minlərcə kilometr uzaqda, çox çətin şərtlər altında çalışan valideynlərin sayı kifayət qədərdir. Lakin əfsuslar olsun ki, bu qayğı əksər halda ali məktəbin ilk pilləsinə qədəm qoyduqdan etibarən yerini nisbi rahatlığa və arxayınçılığa verir. Universitetə qəbul imtahanları əhəmiyyətli, növbəti mərhələ, yəni universitedəki təhsil prosesi daha çox texniki bir məsələ kimi görülür. Yəni, ali məktəbə qəbul olunduqdan sonra valideynin diqqəti daha çox övladlarının gündəlik ehtiyaclarının həllinə, əyalətdən olan tələbənin yer məsələsini buna əlavə etmək lazımdır, ən yaxşı halda imtahanların verilməsi prosesinə yönəlir. Halbuki, valideynlərin bu mərhələdə nəzarəti də əhəmiyyət kəsb edir. Əks təqdirdə nəzarətsizlik bir çox halda mənfi nəticələrə gətirib çıxarır.

İndi isə müsbət nümunələrə nəzər yetirək. Bu gün daim öz üzərində çalışan, vaxtının böyük bir bölümünü kitabxanlarda keçirən, respublikanın ictimai-siyasi həyatında və tələbə dərnəklərinin fəaliyyətində aktiv iştirak edən, əlavə xarici dil öyrənmək üçün kurslara gedən, elmi təfəkkür və bilik baxımdan qərbdəki həmkarlarından heç də geri qalmayan tələbələrimizin sayı az deyil. Onlar dövlətlərinin və valideynlərinin əziyyətini və qayğısını nəzərə alaraq, onların etimadını doğrultmaq üçün var güclərini səfərbər edirlər. Xüsusilə, xaricdə təhsil alan tələbələrimizin zaman-zaman mətbuat səhifələrinə də çıxan uğurları, Azərbaycan diaspor qurumlarındaki aktiv fəaliyyətləri gənclərimizin elmi-intellektual baxımdan nə dərəcədə yüksək olduğunu göstəricisidir.

Türkiyədə oxuduğum müddətdə ən çox diqqətimi çəkən məqamlardan biri tələbə yoldaşlarımın özlərini digər həmyaşıdlarından fərqləndirərək “mən universiteliyim”, yəni mən universitet tələbəsiyəm ifadəsini tez-tez işlətmələri idi. Onlar bununla özünü digər yaşıdlarından üstün görməkdən daha çox, tələbə adının məsuliyətini dərk edərək öz üzərində daim çalışır, mütaliə edir, xarici dil öyrənir, asudə vaxtlarını elmi konfranslar və seminarlarda keçirir, sənət fəaliyyətlərində iştirak edərək dünyagörüşlərini artırmaya çalışırdılar. Hesab edirəm ki, bizim də bu mərhələdə vəzifələrimizdən biri tələbə gənclik arasında məhz belə bir təfəkkürün, yəni universitetli olmağın məsuliyyətini dərk etmələrinə nail olmamız lazımdır. Bunun üçün cəmiyyətin bütün qurumlarının bu işdə aktiv iştirak etməsi çox vacibdir.

Bu gün tələbə gənclik haqqında danışarkən onun sosial qayğılarına da toxunmamaq olmur. Xüsusilə, əyalətdən gəlmiş tələbələrin yataqxana ilə təminat məsələsi, maddi cəhətdən az təminatlı ailələrdən olan tələbələrin zəruri ehtiyaclarını qarşılaya bilməmək problemləri zaman-zaman müzakirə mövzusu olur. Heç kimə sirr deyil ki, tələbələrimizin bir bölümü maddi ehtiyaclarını qarşılamaq məqsədi ilə dərsdən sonra mağazalarda, kafelərdə, restoranlarda və şadlıq evləri kimi iaşə obyektlərində işləmək məcburiyyətində qalırlar. Bəziləri isə gecə növbəsində qalaraq səhər audutoriyada yuxulayırlar. Tələbələrin maddi problemlərin həllində işadamlarının və biznes strukturlarının öhdəsinə də böyük məsuliyyət düşür. Çünki bu məsələnin həllini tamamilə dövlətdən gözləmək doğru deyil. Əfsuslar olsun ki, müstəqilliyimizi qazandıqdan sonra aradan keçən müddət ərzində iqtisadi cəhətdən kifayət qədər güclü özəl biznes qurumlarının sayı çoxalsa da, bu qurumların millətin gələcəyi olan tələbələrin maddi problemlərinin həllində rolu bu inkişafdan xeyri geridə qalıb. Hər il bu istiqamətdə “milli burjuaziyanın” təfəkkür tərzində müsbət yöndə dəyişiklik olacağı yöndəki gözləntilərimiz isə yavaş-yavaş yerini pessimizmə verir. Ama bunun müqabilində bir klipin çəkilməsinə, bir obyektin açılış mərasiminə və buna bənzər hadisələrə bir işadamının nə qədər pul xərclədiyini, dəstək olduğunu eşidəndə və gözünün qabağına həmin vəsaitlə neçə tələbənin, vətən övladının zəruri olan ehtiyaclarını ödənilə biləcəyini fikirləşəndə heyfslənməyə bilmirsən. Halbuki, hətta məsələyə iqtisadi maraqlar müstəvisindən baxanda belə sadə bir həqiqəti dərk etmək kifayətdir ki, tələbə gəncliyin elmli və təfəkkürlü olması ölkənin inkişafına təkan verəcək, bu da öz növbəsində həmin işadamlarının gəlirlərinin artmasına də müsbət təsir göstərəcək. Nə bilmək olar, bəlkə onların dəstək olduğu gənclər bir gün dünya elmində cığır açacaq yeni ixtiralara imza atacaqlar, Azərbaycanın adını dünya elm tarixinə qızıl hərflərlə yazdıracaqlar?! Təəssüf ki, bu mərhələdə əlimizdən ancaq tariximizdə bu istiqamətdə xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə məşğul olan H.Z. Tağıyev kimi insanları böyük ehtiram hissi ilə xatırlamaqdan və xarici ölkələrin təcrübəsindən danışmaqdan başqa heç nə gəlmir.

Gəlin hamılıqla fərdi və kollektiv mənada özünəinam hissi olan, yaradıcılığı həyat tərzi olaraq mənimsəmiş, iki-üç xarici dil bilən, dövlətçilik maraqlarını ön planda tutan, ölkənin inkişafında özünün rolunu düzgün dərk edən, qloballaşan dünyada özünə layiqli yer tapa biləcək səviyyədə biliyə və dünyagörüşünə sahib olan, dialoqa və işbirliyinə açıq, zəhmətkeş və fədakar gənclik yetişdirmək üçün güclərimizi səfərbər edək. Unutmayaq ki gələcəyimizin təminatı məhz bu gənclikdir.

Əbülfəz SÜLEYMANLI

525-ci qəzet.- 2009.- 17 noyabr.- S.2.