Hind “Avara”sı
Azərbaycanda
1950-ci illərdə Azərbaycanda
tamaşaçılar sonralar
çox sevdikləri,
hətta uzun zaman Hindistanın rəmzi saydıqları “Avara” filmiylə və əfsanəvi Rac Kapurla
Bəhs etdiyi dövrdə sadə hindlilərin ağır yaşamından sanki sadəlövhcəsinə, melodramatik
notlarla söz açan “Avara” filmi aydın süjet xəttinə malikdir. Bunun üçün tamaşaçıdan
ağır zehni iş, gərgin məntiqi düşüncə
tələb etmir. Filmin süjet xətti sadəliyilə yanaşı, həm də orijinaldır ki, bu da
onu digər ekran işlərindən fərqləndirir. Eyni zamanda, “Avara”nı sıradan, bəsit bir film adlandırmaq qətiyyən mümkün
deyil. Çünki hər dəfə seyr edərkən bu filmlə bağlı yeni bir məqam kəşf edirsən. Məsələn, ilk dəfə
filmə baxanda əsas diqqəti musiqinin gözəlliyinə
yönəldib, bir o qədər də önəm verilməyən
Racın yuxusu səhnəsi sonradan seyrçiyə qəhrəmanın
psixoloji durumunu, sarsıntılarını əks
etdirən məqam kimi görünür. Yəqin, elə bu səbəbdəndir ki, film tamaşaçı
kütləsinin, o cümlədən
azərbaycanlıların hədsiz
məhəbbətini qazanıb.
“Avara” barədə rəy sorğusu keçirsək, heç şübhəsiz, böyük
əksəriyyət bu
filmi yorulub usanmadan, maraqla izlədiyini deyər. Elə görkəmli Azərbaycan kino sənətkarları Vaqif
Mustafayevlə Ceyhun Mirzəyevin birgə işi olan “Bəyin oğurlanması”
filmində də “Avara” məhz bu cəhətiylə xatırlanır, orada rejissorla kəndlilər arasında təxminən belə bir söhbət
gedir:
“- “Brodyaqa” kinosuna
43 dəfə baxmışam.
– Neyçün?
– ...Xoşum gəlir.
– Bizimkilər belədi
də... Özümüzünkünə
bir dəfə baxmırıq, amma onun-bunun kinosuna 43 dəfə baxırıq.
– Siz də elə çəkin ki, adamın ürəyinə toxunsun. İnandırıcı kino
olsun”. (Bəlkə də həmin vaxt Həsən Turabovun və filmin digər iştirakçılarının, eləcə də müəlliflərin ağlına
gəlməzdi ki, “Bəyin oğurlanması”na
da 43 dəfə baxanlar olacaq). “Avara”nın və bir sıra başqa
hind filmlərinin baxımlı
olmasının səbəbi
çoxlarını düşünməyə
vadar edir. Ümumiyyətlə, ölkəmizdə
hind filmləri prokatdan
ən çox istənilən filmlərdəndir.
Bəzilərinin fikrincə,
bu filmlərin kütlə tərəfindən
sevilməsinə səbəb
əsasən ibtidai hissi tələblərə
cavab verməsidir. “Oturdun, baxdın, ağladın, qalxıb getdin, yaddan çıxartdın...” Lakin
hind filmlərinin “yalnız
sadəlövh insanların
hissləri ilə oynamağa yaradığı”
barədə fikirlərlə
mübahisəyə girişmək
olar. Hind kino ustalarının – rejissor Saytaci Reyin, Ritvik Çattakın, Mrinal Senin filmləri
ən nüfuzlu kinofestivallarda ayaq üstə alqışlanıb.
Təəssüf ki, bu adlar Hindistanın
özündə də,
bir çox başqa ölkələrdə
də əsasən peşəkarlara və yüksək zövqə malik bir qrup
tamaşaçıya tanışdır.
əvəzində Rac
Kapuru kinosevərlərə
təqdim etməyə
ehtiyac yoxdur. Sadə hindlilərin çətin güzəranından
söhbət açan
“Avara”, “Cənab 420” filmi tamaşaçı üçün əsl tapıntıya çevrildi.
Hər halda, bir həqiqət məlumdur ki, keçmiş Sovet və Azərbaycan tamaşaçısı məhz
“Avara” filmi sayəsində Hindistanı
“kəşf etdi”.
Hindistanın özündə də çoxmilyonlu hind tamaşaçısının kinoteatra qəhrəman kişilərə, yoxsa son dərəcə gözəl qadınlara baxmağa getdiyini demək çətindir. Ancaq “Avara” tipli süjet xəttinə malik filmlər hər zaman diqqəti cəlb edir. təbii ki, sənətkarlıq keyfiyyəti də öz yerində olmaqla. Belə filmlər insanı öz təsiri altına alır, sonun nə olacağıyla maraqlandırır. Yoxsulların həyatının ağır anlarını əks etdirən kadrlar, Racın xəstə anasına bir tikə çörək aparmaq üçün çəkdiyi əziyyətlər hisslərimizin sarı siminə toxunur. Bu filmlər hər dövr üçün aktualdır, baxımlıdır, ona görə ki, orada filmdə qaldırılan problemlər, yəni təbəqələşmə, yoxsulluq, əxlaqsızlıq, mənəvi böhran hələ də mövcuddur. “Siz böyüklər elə çox yer tutursunuz ki, yolla keçərkən “kiçik adam”ı görmürsünüz” – bu fikir həmin əsərdə qabardılan və yenə də öz aktuallığını saxlayan bəşəri problemlərdəndir. Rac Kapur “kiçik adam” obrazını, geyim tərzini, yumoristik hərəkətlərini dövrün məşhur sənətkarı Çarli Çaplindən götürmüşdü. Lakin bu bənzətmə təbii hadisə idi. Çünki Çarli Çaplinin də yaşayıb-yaratdığı ölkədə kəskin təbəqələşmə var idi. Demək, bunu şərait özü yetişdirirdi. Rac Kapurun təkrar etdiyi böyük sənət və onun bənzədiyi də böyük sənətkar idi. Üstəlik, Rac Kapur bunu ustalıqla, peşəkarcasına, öz ölkəsinə, xalqının düşüncəsinə uyğun şəkildə edirdi. Necə ki, illər sonra “Oyna-oyna” filminin qəhrəmanı, gözəl rəqs bacarığıyla xüsusi rəğbətlə sevilən məşhur hind aktyoru Mithun Çakrabortinin bu sahədə dünya şöhrətli Maykl Ceksondan bəhrələndiyi məlum oldu. Amma Mithun da mənimsədiyini əsl Hindistan malına çevirə bildi.
“Avara”nın sözləri və musiqisi Jaikishan Dayabhai Pankala məxsus olan leytmotiv musiqisi hətta hind filmlərinə maraq göstərməyənlərə də zövq verir. Əsəri izləməyən tamaşaçıya Shankarsinsh Raghushanshinin səsləndirdiyi “Avarayam” mahnısı ümumi məzmunun nədən ibarət olduğunu öz lirik, qəmli ovqatı ilə çatdıra bilir.
“Avara” və böyük marağa səbəb olan digər hind filmləri həm də tamaşaçını tərbiyələndirmə vasitəsidir. Burada qadına, anaya, vətənə sevgi, sevgiyə hörmət aşılanır. Eləcə də bu filmdə eşqin insanı tərbiyə etməyə, dəyişdirməyə qadir olduğu fikri təsdiqlənir. Dahi şair Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poemasında Şirinin təsirilə, ona olan sevginin gücüylə dəyişilən, paklaşan, son nəfəsində susuzluqdan ciyəri yanarkən sevgilisini şirin yuxudan oyatmağa qıymayan bir insan səviyyəsinə yüksələn Xosrovla, bulaşdığı çirkabdan sevgilisi Ritanın dəstəyi və təsiri sayəsində qurtulan Rac arasında rəmzi oxşarlıq var. Onları xilas edən eyni hissdir – məhəbbət. Bu baxımdan belə bir fikir söyləmək olar ki, “Avara” filminin uğuru həm də onun ümumiyyətlə Şərq fəlsəfəsi və mədəniyyətilə bağlı olmasından irəli gəlir.
Aytən FEHRUZ
525-ci qəzet.- 2009.- 25 noyabr.- S.7.