İşğaldan bir gün əvvəl

Kənd arvadlarının gördüyü qara-qura yuxular Kəndxudanın kürkünə birə salmışdı.

Kəndxuda özü də son vaxtlar qəribə yuxular görürdü; bir başından möhür, o biri başından cəza vasitəsi kimi istifadə etdiyi simli qamçısı ilana çevrilib onun boğazına sarılırdı. Qəribəsi o idi ki, ilan dil açıb danışır, gördüyü bütün bivec işləri bir-bir Kəndxudanın yadına salırdı; dostunun arvadını ərindən qalma mirasa görə zorla almasını, bu izdivac üçün kəndin ən yoxsul kişisinin atını satıb şəhər müftisinə rüşvət verməsini, öz arvadının bütün bu hoqqalara dözməyib vərəmləməsini, həmişə “qardaşoğlu” dediyi dostunun oğlu Səlimi qızı ilə nişanlayıb, dostu öləndən sonra bu əhdi pozmasını...

Kəndxuda vaxtı ilə fəxrlə “məni kresloda saxlayan budur, olmasa bir gün də camaatın öhdəsindən gələ bilmərəm” deyib göydə şaqqıldatdığı qamçısını indi hər görəndə əti çimçəşir, boğazında acı bir şey düyünlənirdi.

O, incə hörgüləri gerçəkdən ilan qabığına bənzəyən simli qamçısını bir müddət əlinə ala bilmədi. Günlərin birində isə qamçını kötüyün üstünə qoyub balta ilə doğradı, yuxusuna girməsin deyə uşağına murdarlatdı.Bu dəfə qamçı yaralanmış ilan kimi girdi Kəndxudanın yuxusuna. Yaralarından qan sızan ilan fışıldayır, dilinin ucundan qətran kimi süzülən zəhər Kəndxudanın ağzına tökülürdü. Kəndxuda boğuldu, çeçədi... Səhər duranda boğazını zəhər kəsirdi. Güzgüdə dilinə baxdı - zəfəran kimi sapsarı idi. Divardakı təqvim...

O, çoxdan unudulmuşdu, xeyli vaxt idi ki, köhnə vərəqlər cırılmırdı. Kəndxuda günlərin keçməsini istəmirdi elə bil. Qopub düşən hər səhifənin onu hələ dərk edə billmədiyi dəhşətli bir günə daha da yaxınlaşdırdığını duyurdu sanki.Amma nədənsə bu gün tamam başqa ovqatda idi Kəndxuda. Elə bil narahatlıqlar sona çatmış, xəyallar aləmi ona rahatlıq vermişdi. İndi hər şeyin lap əvvəllki kimi olmasını istəyirdi. Bunun üçün saat vaxtında işləməli, təqvim günbəgün cırılmalı idi.

Kəndxuda kabinetində azca gəzinəndən sonra irəli durdu, təqvimi təzələmək üçün varaqları bir-bir, iki-bir qoparmağa başladı.

Qəflətən onu ildırım vurdu sanki: təqvimin sabahkı səhifəsindən qan damırdı.lllBaşını əlləri arasında möhkəm sıxan Kəndxudanı xəyallar aləmindən, daha dəqiqi, xəyallar əzabından Çoban Səlimin tütəyinin yanıqlı səsi ayırdı.

Atasını vaxtsız itirən, nişanlısından ayrılan, anası zorla kəndxudaya ərə verilən, atadan qalma bütün var-dövləti, torpaqları əldən çıxan Səlimin başına hava gəlmişdi. İndi qəpik-quruşa kənd camaatının qoyun sürüsünü otaran Səlim qorxudan yox, şüursuzluqdan Kəndxudaya “dədə” deyirdi. Səlim kəndin sakit və aydın sabahlarında sürünü dağın döşünə yayıb tütək çalırdı. Bu tütəyin yanıqlı səsi hər evdə, hər ocağın başında eşidilirdi. Eşidilirdi və arvadları ağladır, kişiləri kədərləndirirdi. Ancaq əlindən bir iş gəlməyən, gəlsə də ağrımaz başına dəsmal bağlamaq istəməyən kənd adamları göz yaşı axıtmaqla, köks ötürməklə kifayətlənirdilər.Kəndxuda həmişə Çoban Səlimin tütəyinin səsini eşidəndə cin vururdu təpəsinə.

Ona görə yox ki, vicdan əzabı çəkirdi. Ona görə ki, bu səs Kəndxudanın dostunun ailəsinə elədiklərini camaatın yadına salır, onun üstünə nifrət yağışları yağdırırdı. Bəlkə buna görə dərkolunmaz bir gücün, qara bir qüvvənin boğanağından çıxa bilmirdi. Vaxtı ilə işdən qovmaq istədiyi sağıcılardan birinin - kənd ağsaqqalı İsfəndiyar kişinin qızının dediyi sözləri yəqin, qəbr evinədək unuda bilməyəcəkdi:

“Dədəm Səlimin anasını almağına razı olmadı, indi məndən qisas alırsan!

Qisas alırsan, a namussuz! Dostunun ailəsinə göz dikən biqeyrət! Ailəsinə göz dikib cavan balasını bədbəxt eləyən qudurğan. Səni görüm qanını yalıyasan!

”İsfəndiyar kişinin qızına heç nə deyə bilməmişdi Kəndxuda. Bütün günahı Çoban Səlimin tütəyində görmüşdü. Odurr ki, Səlimi axşam örüşdən qayıdan vaxtı atdöşü edib kürəyinə həmən simli qamçı ilə bir-ikisini çəkdi.

“Oy dədə” - dedi Səlim. Camaat bilmədi “dədə” deyəndə kimdən imdad umur binəva. Öz doğma atasındanmı, yoxsa atrıq atası zənn etdiyi Kəndxudadanmı... Sonra tütəyini almışdı Səlimin, dizində iki bölüb atmışdı. Kimsə yerə çömbəlib hönkür-hönkür ağlayan Səlimi qolundan tutub qaldırmaq istəyəndə

“Dəymə” - demişdi İsfəndiyar kişi:

“Fürsətdi, qoy ürəyini boşaltsın”.

Səlimin tütəyini susdurmaq elə də asan deyildi.

O, Kəndxudaya “dədə” deyə bilərdi, ancaq tütəksiz qala bilməzdi.Bu əhvalatdan sonra Səlimin tütəyinin səsi daha çox təsir edirdi adamlara. O, kəndin bütün dərdlərinin tərcümanı idi. Səsi gəldimi, insanlar nəfəsini qısıb qulaq asırdılar. Artıq kəndin heyvanları da öyrəşmişdi bu səsə. İnsanlar qarışıq bütün canlıları qulaqları ilə deyil, bədənləri ilə eşidirdilər Səlimi. Tütəyin səsi ətinə-qanına hopurdu bütün canlıların. Hopurdu və onlara ilahi bir sakitlik gətirirdi.Bu gün Kəndxuda da hiss edirdi bu rahatlığı. Odur ki, ləzzətlə qulaq asırdı Səlimə. Hətta arada qəhərləndi də! Tütək susan kimi ayağa qalxdı, kənd idarəsinin qarşısına toplaşan adamlara tərəf qışqırdı:“Səlimi bura gətirin!”

“O günü idarənin qarşısına toplaşan adamlara nə demisən?”

- Səlimin bozarmış şalvarına, əzik-üzük pencəyinə, dağınıq və kirli saçlarına, həyəcandan böyümüş gözlərinə ötəri nəzər yetirib soruşdu.Səlim başını aşağı salıb dinmədi.

“Sənnənəm, qorxma, danış”.Səlim yenə dinmədi.“Danış, danış. Pul verəcəm özünə konfet alasan, danış. Nə görmüsən o günü. Dedin keçilər nə edirdi?”.

“...”“Sənnənəm!”

- Kəndxuda əlini balaca yuxarı qaldırdı. Səlim gözlərini qırpıb boynunu qısdı -

“Bax döyərəm səni, danışmasan”

.Səlim yenə dinmədi.Kənd ağsaqqalı İsfəndiyar kişi qapını açıb işəri keçdi. Üzünü Kəndxudaya tutub narazı səslə dilləndi:

“Nə istiyirsən uşaqdan? Bilmirsən, qaradinməzdi”.Sonra Səlimə yaxınlaşdı, mehribanlıqla başını tumarlayıb soruşdu:

“Oğlum, dünən bizə danışdıqlarını yenə söylə, utanma”

.Səlim təntiyərək İsfəndiyar kişinin üzünə baxdı. Həyəcandan az qala gözləri yerindən çıxacaqdı:

“Keçilərin... hamısı... bala salır, qoçların... buynuzu əyilib öz gözlərini çıxarır” - dedi və tələsik otaqdan çıxdı.Kəndxuda dərindən köks ötürdü:

“Kəndin başının üstündə qəza var, İsfəndiyar kişi!”“Bu hardan çıxdı?” - ağsaqqal istehza ilə soruşdu.

“Qəza var, görəcəksən”

.İsfəndiyar kişi dinmədi. Ağ saqqalını ovuşdura-ovuşdura təqvimdən döşəməyə dammış qana baxdı.lllİdarənin həyətində səs-küy qopmuşdu. Kəndxuda İsfəndiyar kişi ilə bahəm həyətə çıxdı: “Nə olub, ay camaat!”Meşədən gələn bir dəstə adam, az qala xorla qışqırdılar:“Yaş çökəyin altından adam səsi gəlir”.“Bu nə deməkdir, adam danışanda, qışqıranda səsi gələr də”.“Yox ey, yerin altından...

”Kəndxuda tutuldu.

“Yerin altından?”

- İsfəndiyar kişi təəccüblə soruşdu.

“Həə...

Yerin altından. İsfəndiyar dayı, üstümdə andın yoxdu, inanmırsan gedək özün qulaq as”.

“Bu nə səfehlikdi, məni dolamısız?”

- İsfəndiyar kişi heyrətdən donub qalan insanlara, sonra rəngi ağappaq olmuş Kəndxudaya baxdı, özü də tutuldu. Çiynindəki çuxanı düzəldə-düzəldə camaatın qabağına düşdü.

Doğrudan da yerin altından qarışıq səslər gəlirdi. Onların hansı dildə danışdığı bəlli deyildi, amma insan olduqlarına şübhə yox idi. İsfəndiyar kişi həyəcandan titrəyən kənd sakinlərinə əli ilə “sakit olun” işarəsi verdi və qulağını yerə söykəyib dinləməyə başladı. Bir azdan ayağa qalxdı, hədəqəsindən çıxan gözlərini Yaş çökəyin nəm torpağına zillədi, sonra dalı-dalı çəkildi. Camaat da onun kimi geri çəkilməyə başladı. İsfəndiyar kişinin dili batmışdı deyəsən. Kəndxuda onun qoluna girdi, kişiyə su verdilər, tütün eşdilər. Hannan-hana özünə gəlib camaata baxdı:“Gələn ölülərimizin səsidi, onlar nədənsə çox narahatdılar!”.

Bir saat çəkməmiş meşədəki ağacların qara çiçək açdığı, bulaqların qan rəngində axdığı, qayaların döşü ilə gedən yolların öz-özünə uçub dağıldığı, kənddə bir qadının ölü uşaq doğduğu barədə xəbərlər gəldi. Kəndxuda yerində dayana bilmir idarənin qarşısında sağa-sola var-gəl edirdi.Həmişə olduğu kimi çıxış yolunu yenə də İsfəndiyar kişi tapdı:“Gedək Gərəhməzin yanına!”

Gərəhməz il on iki ay evdən çölə çıxmırdı. O, ömrünün 8 ilini türmədə keçirmişdi. Ərini öldürdüyünə görə... Meşədə odun qırdıqları yerdə öldürmüşdü ərini. Arxadan balta ilə başına iki zərbə vurmuşdu. Ərini öldürdüyünü boynuna almırdı Gərəhməz. Deyirdi, bir şaxı sürüyüb maşın ayağına gətirdim, geri qayıdanda ərimin qan içində çabaladığını gördüm. Qardaşları evimizdəki vara-dövlətə yiyə durmaq üçün öldürtdülər onu, işi də mənim üstümə atdılar.Gərəhməzin guşənişin olmasının səbəbkarı da ərinin qohumları idi. Türmədən çıxanda yanına gələn adamları qovmuşdu qapısından, “Rədd olun, sizin sifətinizi görmək istəmirəm!” - demişdi.Gərəhməzin mərhum ərinin çoxlu qızılı-pulu vardı. Mehriban dolansalar da, övladları olmurdu. Danışırdılar ki, Gərəhməzi qohumları öyrədib. Deyiblər uşağın olmur, o var-dövlətdən sənə bir qəpik də qalmayacaq. Ərini öldür, qızılları da götür gəl, səni ürəyin istəyən cavan bir oğlana ərə verək, övladın da olsun, şad-xürrəm yaşa.İşin üstü açılmayıb əvvəlcə. Deyilənə görə mərhumun qardaşları əvvəldən Gərəhməzdən şübhələnibmişlər. Ona görə gözdən qoymurmuşlar Gərəhməzi. Dəfndən bir həftə sonra Gərəhməz anasıgilə getmək üçün icazə alır. Uzun qış gecəsi anası ilə ordan-burdan söhbət eləyən Gərəhməz axır ki, gəlir mətləb üstünə, baş verənləri olduğu kimi danışır. Hətta qohumlarının onu aldatmasından gileylənir, ərini öldürdüyünə peşman olduğunu söyləyir. Deyir ki, yazığa birinci baltanı vuranda üzüqoylu yıxıldı, amma tez özünə gəldi, dedi, Gərəhməz, day vurma məni, öldürmə, onun-bunun sözü ilə özünü də, məni də məhv eləmə, səni aldadırlar...

“Amma gözümü qan örtmüşdü, eşitmədim onun dediklərini, ikinci baltanı da yerdə ikən vurdum, canını tapşırdı”

- Gərəhməz etiraf etmişdi.Bütün bu söhbətlərə mərhumun qardaşı damın bacasından gizlicə qulaq asırmış...Gərəhməzlə bağlı başqa əhvalat da danışırdılar kənddə. Guya türmədə ikən yuxuda ona vergi verilib. Əvvəlcə qəbul eləməyə gücü çatmırmış, ona görə ağlını itirib. Sonradan qəbul edib. Hətta bir dəfə cinlərin köməyi ilə türmənin hündür divarından aşıb qaçmaq istəyirmiş... Güc-bəla ilə saxlaya biliblər. Gərəhməz evdən bayıra çıxmadıqca onun barəsində yaranan əfsanələrin sayı artırdı. Danışırdılar ki, gecələr cinlərlə söhbət edir, ölən qohumları evinə qonaq gəlir. Guya Gərəhməz nəinki cinlərin və ölülərin, heyvanların, quşların, hətta ağacların dilini bilir, onlarla danışırdı. Guya gecələr Gərəhməzin həyətindəki qarağacda ocaq yanır, o ocağın tüstüsündən iyləyən adam heç zaman ölmür. Daha bir əhvalat Gərəhməzin uşaqlığı ilə bağlı idi. Guya uşaq ikən cinlər dəyişmişdilər onu. Anası gəlib beşiyin içində gözəl-göyçək körpəsinin yerində eybəcər bir məxluq görəndə özündən gedibmiş.Onu da deyirdilər ki, Gərəhməz gecələr kəndin bütün yerlərini gəzir, meşəyə gedir, yaylaqlara qalxır. Gecələr kəndin arasında, örüşdə bir xəyalatın dolandığını bilirdi hər kəs. Bu xəyalatın Gərəhməz olduğunu düşünüb sakitləşirdilər...   

Bütün kənd Gərəhməzin qapısına yığışmışdı. Arvadlar ağlaşır, kişilər boğaz çəkib yalvarırdılar. Gərəhməz isə həmişəki kimi evdən bayıra çıxmırdı. Sanki çöldə bir yığın sərçə cükküldəşirdi.Çox çək-çevirdən sonra qərara gəldilər ki, Çoban Səlimi Gərəhməzin evinə yollasınlar. Çünki burada olmayan yeganə kənd sakini Səlim idi. Kəndxuda Səlimin dalınca adam göndərdi.Səlim gələn kimi İsfəndiyar kişinin yanına qaçdı:“...

Q....q....qorxuram....”

- dodaqları titrədi.İsfəndiyar kişi:

“Qorxma, oğlum. Bax indi get gördüklərini Gərəhməz xalana denən. Denən gəlib bizə kömək eləsin”.Çoban Səlim adamların sifətinə baxa-baxa Gərəhməzin evinə tərəf addımladı. Qapını açıb içəri keçdi. Adamlar yalnız bundan sonra Gərəhməzin qapısındakı qarağacın budaqlarının çürüdüyünü gördülər.lllGərəhməz Çoban Səlimin əlindən tutub bayıra çıxanda, camaatın arasında dolaşan uğultu kəsildi. Rəngi meyit rəngini xatırladan, dişləri tökülmüş, burnu donqarlamış qarını əvvəlcə heç kim tanımadı. Saçlarını cin hörmüşdü elə bil. Saman, ot, tikan parçaları da qarışmış bu düyünlər yəqin, heç qiyamət günündə də açılmayacaqdı. Əynindəki köhnə libasın rəngini ayırd etmək mümkün deyildi. Evindən və bədənindən gələn ifunət, rütubət qoxusunu isə bircə yaxınında dayanan Səlim hiss edirdi. Səsi də tamam dəyişmişdi Gərəhməzin. 

“Nə istəyirsiz məndən!?

Quyruğunuz qapı arasında qalıb deyin yadınıza düşdüm?”.

Duruxdu. Gözlərini qıyıb diqqətlə camaata baxdı. Deyəsən heç kimi tanımırdı. Ya da çoxdan bəri gün üzü görmədiyindən gözləri qamaşırdı. Xırıltılı səslə:“Dağılacaq bu kənd! Yernən yeksan olacaq!” Camaat ölü bir sükut içində “cin dəyişəyinin” nitqinə qulaq asırdı. “Baxın, a kor olmuşlar” - əlini çürüyüb tökülməkdə olan qarağaca uzatdı - “Görün çırağımı necə söndürdünüz. Siz elədiniz, siz! Sizin aranızda ala qarğa bala çıxarmaz!”Dodaqları əsdi. Çoban Səlimin başını tumarlaya-tumarlaya əlavə etdi:“Bu bədbəxtin meyitini kəndin girəcəyindəki tut ağacından asılı gördüm. Qarğalar gözlərini dimdikləyirdi. Məni evimlə birlikdə yandırdılar. Səni.... hı.... ədalətli kəndxudanı, tikə-tikə doğradılar”.Kəndxuda gözlərini avamcasına qırpdı. Gərəhməzin kefi lap kökəldi:“İsfəndiyar kişinin qızıl qanı ağ saqqalına yaman yaraşırdı...”

- səsini yüksəltdi –

“Qadınlar, hamınız əsirsiniz!

Uşaqlar, ölüsünüz! Körpələr, sizi süngülərdə oynatdılar!”“Biz səni başa düşmürük, Gərəhməz! Bizə kömək elə...” - kimsə dilləndi.“Nəyi başa düşmürsünüz, ay avamlar! Yaş çökəkdən gələn səsləri eşitmədiniz?”

Adamlar təəccüblə biri-birinə baxdılar.Gərəhməz çürümüş budağa bənzəyən əlini havaya qaldırıb işarə verdi: 

  “Arxamca gəlin!”

- Və sürətlə getməyə başladı. Adamlar ha qaçsalar da ona çata bilmirdilər. Birdən kənd sakinləri onun addım atmadığını, eləcə göylə uçduğunu gördülər. Az sonra kənd sakinləri də Gərəhməzlə birlikdə havada uçurdular.

Yaş çökəyə necə çatdıqlarını bilmədilər. Gərəhməz gələn kimi yerin altından eşidilən qarışıq səslər kəsildi. O, Yaş çökəkdə xeyli hərlənəndən sonra böyük bir çevrə cızdı, addımları ilə ölçüb çevrənin ortasını tapdı. Dilinin altında nəsə oxuya-oxuya dabanı ilə nəm torpağı eşib balaca bir oyuq açdı. Sonra həmin oyuqdan nəsə çıxarırmış kimi əllərini altdan yuxarı hərəkət etdirməyə başladı. Əllərinin hər ikisi göy üzünə doğru açılıb dayananda Gərəhməz üzünü camaata tutdu:

“Ölüləriniz narahatdır, sizinlə görüşmək istəyirlər, kimi çağırım əvvəlcə?”

.Adamlar çaşıb qaldılar, bir şey söyləyə bilmədilər.“Bəlkə Səlimin atasını çağırım”

- Gərəhməz eyhamla Kəndxudaya baxdı. Kəndxuda yerində qurcuxdu. Gərəhməz əlavə etdi:“

Kimin ölüsünü çağırım?

İrəli durun!”.

Camaatın arasında narahat bir uğultu gəzdi, amma heç kim yerindən tərpənmədi...“Nə gərnəşirsiniz?! Hamının öləndən sonra yurdunu kor qoyduğu bir-iki qohumu var. Maşallah, bu barədə səxavətiniz əskik olmayıb. Amma kefinizi pozmayın, onlar bu ağır günlərdə belə üzünüzə baxmaq istəmirlər”. Hamı üzünü İsfəndiyar kişiyə tərəf çevirdi. İsfəndiyar kişi boğazını arıtlayıb irəli durdu:“Rəhmətlik Şükür kişini çağır. O, böyük ağsaqqal olub, gör bizə nə məsləhət verir”.“Bilirəm” - Gərəhməz dilləndi - “Kəndin ən hündür damının üstünə çıxıb, filan qızı filan oğlana verdim söylərdi. Valideynlər heç nə deməzdilər. Çünki Şükür kişi heç vaxt layiq olmayanları evləndirməzdi. Həmin ailələr ən möhkəm ailələr olurdu. Amma bu ailələrdən siz doğuldunuz! İndi Şükür kişinin üzünə necə baxacaqsınız?”

.Gərəhməz qəflətən əllərini kənara açıb dal-dala qaça-qaça qışqırdı:“Haddın! Haddın! Haddın! Brrəvın! Brəvvın! Brrəvın!”

Bayaqkı oyuqdan uğultuyla torpaq püskürməyə başladı. Torpaq havada tüstü kimi görünür, yerə qayıdınca, heykəllərin üstünə tökülürmüş kimi adam şəkli alırdı. Sanki əvvəldən kəndin ən dərin dərəsi olan Yaş çökək gözəgörünməz adamlarla dolu imiş. Gərəhməz onların üstünə torpaq tökən kimi görünməyə başladılar.Bu adamlar hamısı çılpaq idi. Üz-gözlərini, ayıb yerlərini torpaq örtsə də kənd adamları öz ölülərini tanıdılar. Onlar yerin altında olduğu kimi qarışıq səslər çıxarır, narahatlıqla ora-bura qaçışırdılar. Ölülər ağzını açdıqca onların dilinin yerində bir ovuc çürüntü görünürdü. Odur ki, danışa bilmir, dəhşətli bir hadisənin şahidi olduqlarını öz hərəkətləri ilə dirilərə anlatmağa çalışırdılar. Deyəsən heç qohumlarını da tanımırdı bu adamlar. Ruhları, yaddaşları yox idi bəlkə də... Tanrıdan beş-on dəqiqəlik möhlət istəmişdilər, Tanrı da sadəcə can vermişdi onlara. Ona görə daha çox heyvan sürüsünə bənzəyirdilər. Cürbəcür dəhşətli səslər çıxarıb sağa-sola qaçışan, amma Gərəhməzin çəkdiyi çevrədən kənara çıxa bilməyən bu adamlar kəndin ölülərinin hamısı deyildi. Bunu yerində donub qalmış dirilərin arasından yeganə fərq edən İsfəndiyar kişi oldu.lll“Bəsdir gözünüzü döydünüz”

- Gərəhməz idi -

“Haydı ardımca gəlin, Ata yeri qayasının başına çıxmalıyıq”.Adamlar yuxudan ayıldılar elə bil. Yaş çökəkdə nə çevrə vardı, nə də onun içində vurnuxan ölülər. İsfəndiyar kişi təəccüblə soruşdu:“Şükür kişini görmədik axı!

”Gərəhməz ona çəpəki bir nəzər saldı:

“Şükür kişini işıqlı dünyadan çağıracağıq”.

Ata yeri qayasının üstündən kəndin bütün torpaqları görünürdü. Yamyaşıl yamaclar sozalmış, dağlar balacalaşmış, bulaqlar azalmış, çaylar bulanmışdı. Göydəki buludların hamısı tünd qara rəngdə idi. Göy qaş-qabağını sallamışdı.İsfəndiyar kişi Ata yeri qayasının üstündən kəndin geniş, bərəkətli torpaqlarına həsrətlə baxıb dərindən köks ötürdü:“Babalarımız vaxtı ilə burda dayanıb kənd torpaqlarını adamlar arasında bölüşdürmüşdülər, bir nəfər belə narazı qalmamışdı. Onların ruhu indi bizimlədir, bizə kömək edəcəklər”.  

Gərəhməz Ata yeri qayasının başındakı balaca düzəngahda saatlarla sağa-sola qaçdı, qəribə hərəkətlər edə-edə əcaib dillərdə nəsə oxudu. Ancaq heç nə alınmadı. Hamı getdikcə daha böyük maraqla işıqlı dünyadan gələcək adamı gözləyirdi.Artıq qüruba əyilən günəş Ata yeri qayasının başına toplaşan insanların üzünə son dəfə işıq salırdı. Sanki onları bir-bir bağrına basır, əlacsız-köməksiz qoyub getmək istəmirdi.   Gərəhməz qan-tər içində düzəngahın kənarındakı ağ mamırlı daşın üstündə oturdu. Camaatdan tütün istədi, tüsdülədə-tüsdülədə gözlərini qıyıb çox uzaqlara baxdı. Onun rəngi daha da saralmış, ourdları çuxura düşmüşdü.

Lal-dinməz xeyli oturandan sonra əlini Çoban Səlimə uzatdı:“Yaxın gəl, bala”.Çoban Səlim qorxa-qorxa Gərəhməzə yaxınlaşdı.

“Çıxar tütəyini. Bu tütək kəndimizin İsrafil suru olacaq. Çal. Çal görək harayımıza kim gəlir”.Çoban Səlim tütəyi çalmağa başladı. Tütək çaldıqca dəliklərindən qan axır, Səlimin nazik barmaqları qana bulaşırdı. Səlim gözlərini yumduğundan heç nəyin fərqində deyildi. Az keçməmiş göydən qayanın tilinə solğun bir işıq düşdü. Sonra uzun, ağ əba geyinmiş nurani bir adam pilləkənmiş kimi işığın üstü ilə aşağı endi. Adamlar onun nurlu sifətinə diqqətlə baxdılar. Gələn Şükür kişi idi. Şükür kişi danışmır, camaata baxıb səssizcə ağlayırdı. Kənd sakinləri bir müddət çaşqınlıq içində ona tamaşa etdilər. Sonra körpələrin ağlaşma səsi gəldi. Ardınca qadınların, daha sonra kişilərin... Bir-bir Şükür kişinin yanında zühur edən rəhmətə getmiş kənd sakinləri də səssiz göz yaşları axıdırdılar. Bu adamların içində Səlimin atası da vardı, Gərəhməzin əri də... Ancaq onlar başlarını qaldırıb dirilər tərəfə baxmırdılar. Dirilər də ölülərin sifətinə baxa bilmirdilər. Qəflətən dirilər Şükür kişinin qarşısında diz çökdülər. Kiminsə boğuq səsi eşidildi:“Sənə qurban olum, Şükür kişi, bizə yol göstər”.

Şükür kişidən səs-səmir gəlmədi. “Yol göstər bizə! Yol göstər bizə!”

- yerbəyerdən həyəcanlı qışqırıqlar eşidildi.Şükür kişi başını bulaya-bulaya ağlamağına davam etdi. Göz yaşı axıda-axıda gəldiyi işıq-pilləkənlə yuxarı qalxdı və gözdən itdi. Onunla gələnlər də eyni ilə arxasınca getdilər. İşıq şüasının üstündə bir nəfər günəş çöhrəli uşaq qaldı. O, ağlamır, hüznlə gülümsəyirdi. 

“Tanıdınızmı?”

- Gərəhməz uşağa işarə edib soruşdu.Adamlar təəccüblə udqundular.Gərəhməz üzünü İsfəndiyar kişiyə tutdu:“Həə... hörmətli ağsaqqal, bax görək tanıyırsanmı?”İsfəndiyar kişi gözlərini qıyıb xeyli tamaşa edəndən sonra qışqırdı:

“Kərəm!”Uşaq bir az da gülümsədi.

“İndi Kərəmin kim olduğunu denən, hamı bilsin”.İsfəndiyar kişi çaşqınlıq içində sözə başladı:“Müharibənin pis vaxtları idi. Camaat ağac qabığı yeyirdi. Kərəmin də onda olardı 8-9 yaşı...

Məndən bir-iki yaş böyük idi. Anası ölmüşdü, atasını cəbhəyə aparmışdılar. Bir ayağı şikəst olan əmisinin yanında qalmışdı üç uşaq - Kərəm, 5-6 yaşında bir bacısı, 4-5 yaşında bir qardaşı... Əmisinin ac uşaqlara verməyə heç nəyi yox idi. Üstünə diləyə getməyə də adam qalmamışdı, hərə öz başının hayındaydı. Ona görə Kərəmin əmisi gecələrin birində uşaqları yuxuda qoyub arvadı ilə bahəm qaçıb getdilər kənddən. Səhər açılar-açılmaz uşaqlar əl-ələ verib ağlaşa-titrəşə qapımıza gəldilər,

“Əmimiz hanı” - deyib haray saldılar. Dədəm əlindəki ağacla bax o haça qayanı göstərib dedi, əminiz, arvadı ilə birlikdə ordan aşıb getdilər”

- İsfəndiyar kişi əlini kənd torpaqlarının uzaq qurtaracağındakı haça qayaya uzatdı

- “Uşaqların üçü də əl-ələ verib həmin haça qayaya tərəf yola düşdülər.

O gündən bəri bu uşaqları “gördüm” deyən olmadı...

” - İsfəndiyar kişi duruxdu, birdən Kərəmin qarşısında diz çöküb başını yerə döyə-döyə qışqırdı:

“Sizə bir loxma çörək verən tapılmadı,

Kərəm! Hansı qurda, hansı quşa yem oldunuz, hansı qayadan uçdunuz, hansı canavar parçaladı sizi, hansı sel apardı bilən olmadı, maraqlanan olmadı... İndi özümüz o günə düşdük! Bütün kənd, bütün insanlar...

”İsfəndiyar kişi hönkürdü. Sonra başını zorla qaldırıb Kərəmin zühur etdiyi tərəfə baxdı. Havadan bir damcı göz yaşı asılmışdı.Camaatın ölü sükutunu Çoban Səlimin qışqırığı pozdu. O tütəyinin də, barmaqlarının da al qan içində olduğunu indi görmüşdü. Səlim tütəyini atdı, əllərindəki qana baxa-baxa geri çəkildi, sonra qışqıra-qışqıra kəndə tərəf götürüldü.lllO gecə kənddə Çoban Səlimdən başqa heç kəsin gözünə yuxu getmədi. Hətta quşların, həşaratların belə. Külək də rahatlanmır, ağacları ahəstə xışıldadıb bir neçə saatdan sonra baş verənlərə şahid olmaq üçün ayaq saxlayırdı. Səhərə yaxın ilk atəş səsi eşidildi.Kəndxuda “evimiz yıxıldı” söylədi. İsfəndiyar kişi “Allah sən saxla”- deyə titrək səslə dua etdi. Gərəhməz isə şeytani bir şövqlə parıldayan gözlərini evinin balaca pəncərəsindən səs gələn tərəfə zilləyib ürəkdən pıçıldadı:

“Xoş gəldiniz!”

Şərif AĞ.

525-ci qəzet.- 2009.- 3 oktyabr.- S.29-30