Uzaq... yaxın Finlandiya

TƏBİƏT, İNSAN, TƏSİR və ƏKS-TƏSİR

(Əvvəli ötən sayımızda)

Minilliklər boyunca sərt təbii şəraitlə, iqlimlə yaşamaq uğrunda aparılan inadlı mücadilə finlərin xasiyyətində silinməyən izlər buraxıb. Finlandiyanin torpaqları qayalıqlardan ibarətdir. Finlər qayaları dəlib yaşayış məskənləri, sənaye obyektləri, ən müasir infrastruktur quraraq, ən ucqar meşələrin ən sıx guşəsində belə hər cür şəraitə malik komfortlu evlərdə yaşamaq imkanına sahib olublar. Arı kimi zəhmətkeş olan fin insanının bu əzmi və dəyanəti insanda istər-istəməz qibtə doğurur. Finlər təkcə zəhmətsevərlikləri ilə yox, tamamilə rüşvətdən, qohumbazlıq və tayfabazlıqdan uzaq bir dövlət qurduqları ilə fəxr edə bilərlər. Həm də elə bir dövlət ki, onun qanunvericilik, icra və məhkəmə orqanlarından tutmuş sıravı poçtuna və ya xəstəxanasına qədər bütün strukturları dürüstlük, şəffaflıq və ən başlıcası insan faktoruna hörmət və qayğı prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərir. Bu təsadüfi deyil. Çünki dürüstlük, əxlaqlılıq, yalan və dolandırıcılıqdan uzaq durmaq fin insanıni xarakterizə edən ən təməl ünsürlərdir. Yeri gəlmişkən, finlərə xas olan digər xüsusiyyətlərə toxunmadan keçmək düzgün olmazdı. Finlər şifahi edilən razılaşmaya rəsmi sənəd qədər əhəmiyyət verirlər. Ona görə də verilən söz dəyərlidir. Hətta yazılı sənəd verilsə belə, şəxsin sənədə atdığı imza istənilən rəsmi dövlət orqanında keçərlidir, artıq hansısa notariat kontorunda onun möhürlə təsdiq edilməsinə ehtiyac yoxdur. Çünki Finlandiyada insana güvən və etibar var. İnsan hüquqlarına hörmət və Finlandiyada yaşayan bütün millətlərin nümayəndələrinə bərabər hüquqların tanınması əsas prioritetlərdəndir. Finlandiyada yaşayan bütün xalqların uşaqlarına öz ana dillərində təhsil almaq və oxuduqları məktəbdə mənsub olduqları dinin əsaslarını öyrənmək imkanı yaradılır. Hətta uşaq bağçasına və ya məktəbə gedən müsəlman uşaqlara İslam dininin şərtlərinə müvafiq olaraq donuz ətindən bişirilmiş yeməklər verilmir. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, azərbaycanlı uşaqlara da Azərbaycan dilini ayrıca açılmış sinifdə azərbaycanlı müəllimin rəhbərliyi altında tədris olunur. Finlandiyada yaşayan romanların, başqa adla, qaraçıların bu ölkədəki statusu maraqlıdır. Sayca təxminən 10 min nəfər olan romanlar 500 ildir bu torpaqlarda yaşayırlar. Onlar öz adət-ənənələrini qoruyub yaşatmaları üçün dövlətdən hər cür dəstək alırlar. Roman qadınları iki əsrdən bəri stilini qoruyan uzun qara məxmər paltarlar geyinirlər. Bu, onların milli geyimi olub geyinilməsi roman qadını üçün məcburidir. Lakin belə bir paltarın parçası və tikilişi çox baha başa gəldiyindən, romanlar isə əsas etibarilə əhalinin aztəminatlı təbəqəsinə mənsub olduqlarından dövlət onlara bu məqsədlə pul vəsaiti ayırır. Zənnimcə, bu nümunələr Finlandiyada insana, onun hüquq və azadlıqlarına necə yüksək səviyyədə dəyər verildiyinin sübutudur. Stabillik, təhlükəsizlik və düzən fin cəmiyyətini xarakterizə edən ən ümdə cəhətlərdir. Finlərlə ilk tanış olan insana onlar bir qədər ləng davranan, bəlkə həddindən artıq səbrli insan təsiri bağışlayırlar. Əslində bu ondan irəli gəlir ki, finlər atdıqları addımları, qəbul etdikləri qərarları kifayət qədər detallı düşünüb, ölçüb biçirlər və tələsik, düşünülmədən edilmiş hərəkətlər onlara yaddır. Təbiətə vurğun olan finlərin öz ölkələrinə olan sevgi və qayğısı heyrət doğurur. Hər yerdə ideal təmizlik və düzən hökm sürür. Ərazisinin 75 faizi meşələrlə örtülü olan Finlandiya odunu ucuz qiymətə Rusiyadan satın alır. Çünki meşələrini təbii sərvət kimi qoruyur. Finlərin təbiətə sevgisi bu ölkənin meşələrini ilk məskunlaşdıran ulu əcdadlarından gələn genetik yaddaşa çökmüş sevgidir. Bir finin dedikləri çox diqqətçəkicidir. O, Stalinin başlatdığı Qış müharibəsində finlərin sayca özlərindən onqat artıq ruslara qarşı dirəniş göstərməsinə yardımçı olan faktorlardan bəhs etmişdi. Əvvəla, finlər təbiətlə iç-içə yaşadıqları üçün təbiəti özlərinə tabe etmir, əksinə, təbiətin qanunlarına tabe olub yaşayırlar. Ona görə də müharibə zamanı fin partizanları bir-birinə quş və heyvanların səsləri ilə siqnallar göndərərək düşmənin yeri, sayı, silah-sursatı barədə məlumat ötürürdülər. İkincisi isə ruslardan fərqli olaraq fin əsgərləri qış aylarında aparılan döyüş əməliyyatları zamanı düşmənin nəzərini cəlb etməmək üçün bəyaz parçaya bürünüb qarın üzərində hərəkət edirmişlər və bu kamuflyaj onların ruslarla müqayisədə daha az itki verməsinə imkan verib. Müharibədən söz düşmüşkən, qeyd etmək lazımdır ki, Finlandiya qonşu dövlətlərin təcavüzü ucbatından bir çox müharibələrə şahid olub. Bu mənada Finlandiya ilə Azərbaycanın tarixi taleyi müəyyən mənada bənzərdir. Finlandiya əsrlər boyu gah İsveçin, gah da Rusiyanın hökmranlığı altında vassal statusuyla yaşayıb. Qədim yazılı mənbələrə görə, Finlandiyanın bir dövlət olaraq yeni tarixi XII əsrdən, yəni İsveç krallığının Finlandiyanı işğal etməsindən başlanır. Finlandiyanın İsveçin hökmranlığı altında mövcudluğu əsrlər boyu davam etmiş və 1809-cu ildə İsveç ilə Rusiya arasında baş verən Finlandiya müharibəsində Rusiyanın qələbəsi ilə Finlandiya Rusiyaya birləşdirilmiş və onun tərkibində muxtariyyət qazanmışdır. Rusiyada 1917-ci ildə baş verən oktyabr inqilabı Azərbaycana və digər 14 respublikaya uzun illər boyu davam edən asılılıq gətirsə də, Finlandiyaya müstəqillik qazandırmışdır. Belə ki, 06 dekabr 1917-ci ildə Finlandiyanın Senatı müstəqillik barədə bəyannamə qəbul etmiş və Leninin rəhbərlik etdiyi o zamankı Xalq Komissarları Şurası 31 dekabr 1917-ci ildə Finlandiyanın müstəqilliyini tanımışdır. Vaxtilə Lenin Çar hakimiyyətindən qaçaraq Finlandiyada sığınacaq tapdığı üçün bu addımı atmış, lakin Finalndiyada da sovet hakimiyyətini qurmaq fikrindən əl çəkməmişdir. Finlandiyanın daxilində bolşevik meylli adamların yardımı ilə qarşıdurma yaratmış və nəticə etibarilə 28 yanvar 1918-ci ildə Finlandiyada vətəndaş müharibəsi başlamışdır. Xoşbəxtlikdən Almaniyanın dəstəklədiyi ağlar bolşeviklərin dəstəklədikləri qırmızılara qalib gəlmiş və Finlandiya müstəqilliyini qoruya bilmişdir. Təəssüf ki, eyni tarixi uğur Azərbaycana 1920-ci ildə nəsib olmadı və böyük zəhmətlər hesabına qurulan Azərbaycan Demokratik Respublikası bolşevik terrorunun qurbanı oldu...

BİR İNSAN AZ, MİLYON İNSAN ÇOX DEYİL...

Finlandiya dəfələrlə yaxın qonşusu Rusiyanın başlatdığı müharibələrdən əziyyət çəkmişdir. 1939-1940-cı illərdə SSRİ ilə Qış müharibəsi və 1941-1944-cü illərdə Davamedici müharibələrin nəticəsində Finlandiya Kareliya ərazisini itirmişdir. Əhalisi o zaman cəmi 3 milyon olan Finlandiya sayca özündən onlarla dəfə artıq olan rus ordularına qarşı ölüm-dirim mübarizəsinə qalxmış və çox böyük insan itkisi və itirilmiş torpaqların bahasına olsa belə müstəqilliyini əldən verməmişdir. Tarixi mənbələr göstərir ki, o müharibələrdən sonra elə bir fin ailəsi tapmaq olmazdı ki, qurban verməmiş olsun. XX əsr Finlandiya tarixi bu ölkənin müqəddəratında misilsiz xidmətləri olan Marşal Karl Qustav Emil Mannerheymin adı ilə bağlıdır. İsveçdilli zadəgan ailəsindən olan Mannerheym hərbi təhsilini və zabit kimi ilk hərbi təcrübəsini Rusiya imperiyasının ordusunda əldə etmişdi. Mannerheym kiçik bir şimal ölkəsi olan Finlandiyanın maraqlarını böyük dövlətlərin maraqları ilə uzlaşdırmağı bacaran mahir bir dövlət xadimi idi. O, Rusiyadakı bolşevik inqilabının əleyhinə idi, lakin rus mentalitetinə yaxşı bələd olduğundan Rusiyanın böyük bir dövlət kimi gücünü lazımi dərəcədə dəyərləndirirdi. 1939-cu ilin payızında Sovet İttifaqı Finlandiyaya hücum etdiyi və Qış müharibəsinin başladığı zaman Mannerheym Finlandiya əhalisini sayca qat-qat üstün olan düşmənə qarşı azadlıq mübarizəsinə qaldırdı. Çox ağıllı və uzaqgörən siyasətçi olan Mannerheym Qış müharibəsindən sonra hərbi cəhətdən tamamilə zəifləmiş vəziyyətdə olan Finlandiyanın təkbaşına SSRİ-yə qarşı dirəniş göstərməsinin imkansız olduğunu bildiyi üçün Davamedici müharibə zamanı Almaniyanın hərbi köməyini qəbul etmişdi. Lakin Almaniyanın təklifi ilə II Dünya müharibəsində Leninqradın blokadasında fəal iştirak etməkdən və Murmansk dəmir yolunu bağlamaqdan imtina etmişdi. Almaniya Finlandiyanın yardımı ilə Leninqradın zahiri dünya ilə əlaqəsini tamamilə kəsmək istəyirdi. Mannerheym isə Almaniya ilə müttəfiq olduqlarına və Sovet İttifaqı tərəfindən müharibəyə cəlb olunduqlarına baxmayaraq belə bir ağıllı və humanist addım atmışdı. 1944-cü ildə Sovet İttifaqı Finlandiyaya qarşı geniş miqyaslı hücuma başladığı zaman Mannerheymin fin ordusunun baş komandanı və ölkənin yeni seçilmiş prezidenti kimi siyasi bacarığı və məharəti sayəsində Finlandiya müharibədən nisbətən az itkilərlə çıxmağı bacardı. Mannerheymin siyasi lider kimi xidmətləri fin xalqı tərəfindən unudulmur. Siyasi lideri fetişləşdirmək və bütləşdirməkdən uzaq olan finlər Mannerheymi layiq olduğu səviyyədə sevir və yad edirlər.

Finlandiyada qonşu İsveçlə müqayisədə daha az azərbaycanlı yaşayır. Finlərin ölkəmiz barədə məlumatı çox azdır. Bəzi finlər heç Azərbaycanın harada yerləşdiyini belə bilmirlər. İki ölkə arasındakı iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələr 2005-ci ildə Finlandiyanın prezidenti Tarya Halonenin Azərbaycana və 2008-ci ildə Azərbaycanın prezidenti İlham Əliyevin Finlandiyaya rəsmi səfərlərindən sonra genişlənməyə başlamışdır. Finlandiya xüsusən tikinti sektorunda qabaqcıl texnologiyası ilə Azərbaycanın hazırki quruculuq prosesində iştirak edir. Ümidvarıq ki, Finlandiya ilə Azərbaycan arasında çoxşaxəli əlaqələr bundan sonra daha da inkişaf edəcək və bu iki ölkənin insanlarının bir-birini daha yaxından tanımaq imkanı olacaq.

Gülzar İSMAYIL,

hüquq elmləri namizədi

525-ci qəzet.- 2009.- 9 oktyabr.- S.2.