Qırmızı gül

Əzəl bahar olmayınca,

Qırmızı gül bitməz imiş.

Qırmızı gül bitməyincə,

Səfil bülbül ötməz imiş.

Xətai

Öncə sağa, sonra sola baxdı. Elə bil nəsə axtarırdı. Əli ilə qalın şüşəli eynəyini düzəltdi. Hərəkət etdiyimiz dar torpaq yolun sol tərəfində dörd dənə qırmızı gül bitmişdi. Bir qarış boyları ilə yanlarına tökülmüş sapsarı ağac yarpaqlarının içində sanki boğulurdular. Payız olmasına baxmayaraq rəngləri solmamışdı. O gülləri görüb addımlarını yeyinlətdi. Güllərin yanına çatanda onlara doğru əyildi. Əyiləndə ağ saçları önə doğru töküldü. Bir əli ilə gülün dibindən tutdu. Gül inad edib yerindən qopmurdu. Möhkəm çəkdi. Gül köklü-köməcli yerindən çıxdı. Gülün köklərindəki torpağı silkələyib təmizlədi, sonra qarşıdakı abidəyə baxdı. Qəhvə rəngli mərmər daşın ortasında əllərini havaya qaldırmış bir qadın rəsmi var idi. Qadın öldürülmüş uşağını havaya qaldırıb, sanki o günahsız uşağın dilsiz lənətini bütün dünyaya hayqırırmış kimi durmuşdu. Qadının rəsminin altında “Xocalı abidəsi” yazılmışdı. Əlindəki gülü abidənin önünə qoydu. Sanki bütün hörmətini, sevgisini güllə ifadə edirmiş kimi bir xeyli gülün və abidənin önündə dayanıb baxdı. Hara baxdığını görmürdüm. Amma onun duruşundan ta uzaqlardan, Azərbaycandan bir könül dolusu sözü o güllə birlikdə Avropada, qərib bir ölkədə günahsız yerə şəhid edilmiş insanların xatirəsinə qoyulmuş bu abidəyə gətirdiyini anlamaq çətin deyildi.

Payız gəlincə nədənsə insanı səbəbsiz bir kədər bürüyür. Könül daha həssas olur, gözlər tez-tez dolur. Bu bəlkə də insanın öz sonunu düşünməsi ilə bağlı bir hissdir. Ölüm, ayrılıq, sevda duyğuları insana kədər gətirməyib, nə gətirəsidir ki? Üstəlik qürbətdə bir payız mövsümündəsinizsə, kədəriniz qat-qat artıq olur. Abidənin önündə təkbaşına boynubükük dayanan qırmızı gülün və Xocalı şəhidlərinin gətirdiyi kədər-qəm duyğuları ilə geri dönürük. Haaqa şəhəri dərin bir səssizlik içindədir.

Səhər-səhər Almaniyanın Mülheym şəhərindən yola çıxarkən içimizdə səbəbsiz bir kədər var idi. Əskidən su qülləsi olan, sonradan restorana çevrilən gözəl bir salonda söhbət edə-edə səhər yeməyi yedik. Bu yeməkdə kimlər yox idi ki... Azərbaycandan yazıçı Anar, Türkiyədən şair Yavuz Bülənt Bakilər, şair Bəkir Salim, Rasim Koroğlu, qədim türkmən eli Kərkükdən professor Sübhü Saatçı, TRT-Avaz televiziyasının aparıcısı Zeynəb Köşkər, Almaniyadan Ozan Yusif Poladoğlu, Nevşəhir valisi Osman bəy və xanımı, Kapadokya dərnəyi başqanı Mümin Uluc...

Səhər yeməyində Anar bəylə Sübhi Saatçı bayatı söylədilər, biz də diqqətlə dinlədik. Sübhü bəy memar olmasına baxmayaraq şifahi xalq ədəbiyyatını, xüsusilə xoyratları gözəl bilir. O, xoyratların həm Azərbaycan, həm də Kərkük variantını söləyirdi. Anar bəyin də bayatılarla bağlı geniş bilgisi var. Əzbər bildiyi bir-birindən gözəl bayatılar orda olan hər kəsi heyrətləndirdi.

Sübhü bəy bir Bakı bayatısı oxudu:

Bakım ağlar,

Şirvanım, Şəkim ağlar,

Sən öldün mən ağladım,

Mən ölsəm bəs kim ağlar?

Bu bayatı Bakıda bir yerdə yaşayan iki kimsəsiz bacının dillərindən çıxıb. Suat bəy bayatını söyləyəndə bütün gözlər Anar bəyə dikilmişdi. O da bizə eynəyinin arxasından sakitcə baxırdı. Bilirdim ki, qəlyan çəkmək istəyir, amma təəssüf ki, Almaniyada qapalı yerlərdə siqaret çəkmək qadağandır. Qəflətən o da başladı bayatı deməyə.

Əzizim yazığam mən,

Ürəyi qazığam mən.

Mən ölsəm sənə qurban,

Sən ölmə yazığam mən...

Sübhi bəy Anar bəy sözünü bitirən kimi bir bayatı da dedi:

Qaşların yay mənimçin,

Kipriyin say mənimçin.

Mən ölsəm sənə qurban,

Sən ölsən, vay mənimçin...

Səhərin gözü açılmamış niyə ölümdən danışırdıq, bilmirəm. Ancaq ölüm və həyat yan-yanadır, aralarında incə bir cizgi var, bunu bilirəm.

Payız duyğuları onlarındamı ürəyinə kədər səpmişdi? Dünyadan köçmüş doğmalarımı düşündüm, atamı, babamı, nənəmi... Keçmiş bir film kimi gözlərimin önündən axıb keçdi. Yadıma anamın elə hey oxuduğu bir bayatı düşdü.

Bu dağlar ulu dağlar,

Çeşməsi sulu dağlar.

Burda bir qərib ölüb,

Göy kişnər, bulud ağlar!

Könül istəyər ki, heç kim ağlamasın! Heç kim qürbətdə qərib ölməsin. Və ayrılıqlar bu qədər uzun, bu qədər acı olmasın!

Dilimizdə bayatı, gözlərimiz dolu-dolu restorandan ayrılmışdıq. Yolumuz uzun, vaxtımız az idi. Rahat bir avtobusla Hollandiyaya doğru yola çıxdıq. Qabaqda Anar bəy oturmuşdu. Arxada söhbət edənlərə qarışmadan səssizcə ətrafı süzürdü.

Həmin gün axşam Hollandiyanın tarixi şəhəri Amsterdamda şeir şöləni var idi. Ancaq öncə Haaqadakı Azərbaycan dərnəyini, sonra Xocalı abidəsini ziyarət edəcəkdi. İllərdən bəridir ki, Azərbaycanın Hollandiyadakı səsi, nəfəsi, bayrağı olmuş qardaşlarımız dərnəkdə həyəcanla bizi gözləyirdilər.

Almaniya-Hollandiya sərhəddini hiss etmədən keçdik. Sərhəddi keçəndən sonra Anar bəyə dedim:- Anar bəy Holandiyadayıq. Ətrafa diqqətlə baxdı: – Nə vaxt keçdik Hollandiyaya?

Yol kənarında qoyulmuş lövhələrdəki yazılardan başqa iki ölkə arasında fərqli bir şey yox idi. Bizim başıbəlalı müsəlman dövlətləri viza tətbiq eləmək bir yana, bir-birilərinin sərhədlərinə mina da döşəyiblər ki, etibarlı olsun. 65 il öncə bir-birinin qanına susamış qərblilər isə indi torpaqlarını belə bir-birlərinə qatıblar.

Almaniya sərhəddindən Haaqaya qədər təxminən 200 kilometrdir. Yol 3 gedişli və 3 gəlişlidir. Almaniyadan fərqli olaraq Hollandiyada sürət limiti saatda 120 kilometrdir. Hər kilometrdən bir radar var. Cərimələr kifayət qədər yüksəkdir. Saatda 20 kilometr artıq sürətin cəzası 150 avrodur. Bu səbəbdən hamı demək olar ki, eyni templə maşın sürür. Biz avtobusda söhbət edə-edə kədərimizi dağıtmaq istəyirik. Hərdən şeirlər oxuyuruq. Bəzən Anar bəy də bizə qatılır və Nazim Hikmətdən xatirələr söyləyir, şeirlər oxuyur.

Ben yoldan keçerken biri

Amca dese gel içeri

Girip yerden selamlasam

Hane içindekileri

Sonra Ozan Yusif Poladoğlu Ərzurumun məşhur aşığı mərhum Aşıq Reyhanidən danışır, onun şeirlərini oxuyur. Ozan Arifdən sonra Avropada çox tanınan və sevilən yanıqlı səsi olan köhnə dostum Ozan Yusif sözünü bitərər-bitirməz deyişmə janrında usta olan Bəkir Salimlə Rasim Koroğlu deyişməyə başlayır. Və bir anlıq kədərimizi dağıdıb, bizi güldürürlər. Rasim bəy təqaüddə olan müəllim və ustad şairdir. Hər il təşkil olunan Konya Aşıqlar Bayramı yarışlarında bir neçə il dalbadal mükafat qazanıb. Bəkir Salim də deyib-gülən təmizürəkli bir qardaşımızdır. Ləhcəsi Azərbaycan türkcəsinə çox yaxındır. Elə hey Ərzurumun dadaşlarından lətifələr danışıb, bizi güldürür. Türk ordusunda minbaşı ikən təqaüdə çıxıb. Azərbaycanda da zabit kimi xidmət edib. Azərbaycanı yaxşı tanıyır və çox sevir. Şair olmaqla yanaşı həm də yaxşı bir rəssamdır. İri gövdəli olduğu üçün onu Atsızın “Boz qurdlar” romanındakı Yamtara bənzədirəm. Mənim də kök olduğumu çox incə bir şəkildə xatırladır.

Sesi has, şiiri has,

qardaşlığı has mı has

Bana Yamtar der,

hiç aynaya bakmaz Orhan Aras

Günortdan sonra Haaqaya çatırıq. Dənizin sahilində salınmış bu şəhərin bir adı da Laheydir. Və dünyada məşhur olan Lahey Ədalət Məhkəməsi bu şəhərdə yerləşir. Haaqa yaraşıqlı, yüksək binaları olan bir şəhər deyil. Evlər uzağı üç mərtəbəlidir. Şəhərin özünəxas memarlıq üslubu yoxdur, küçələr tez-tez dəyişir. Köhnə küçələrin yerinə yeni prospektlər salınır. Burda çoxlu türkiyəli mühacir yaşayır. Sadəcə İqdır şəhərindən Haaqa da 500 ailə yaşayır, təxminən 2500 iqdırlı. Haaqanın qələbəlik küçələrindən keçib, Azərbaycan kültür dərnəyinin yerləşdiyi, əsasən türklərin yaşadığı küçəyə giririk. Anar bəy böyük Azərbaycan Türkiyə və Hollandiya bayraqlarının asıldığı binaya baxıb, “dərnək o binadamı yerləşir”, soruşur. “Bəli”, deyəndə avtobusdakıların hamısı duyğulandı. İki qardaş ölkədə uydurma səbəblərdən yaradılmış bayraq böhranından sonra yad bir ölkədə iki böyük bayrağımızın yan-yana dalğalanması bizi təsirləndirir. Avtobus dayanan kimi dərnəkdəki həmvətənlilərimiz ətrafımıza toplaşırlar. Hamısı sanki sözləşibmiş kimi ağ köynək geyib, qırmızı qalstuk taxıblar. Qalstuklardakı ay-ulduz diqqətimizdən yayınmır. Hamı ilə görüşüb, içəri giririk. Dəyərli qardaşımız, başqan İlhan Aşkın, idarə heyətinin üzvü Məhərrəm və digərləri ətrafımızda dolanırlar. Tez bizə çay gətirirlər. Mən ayağa qalxıb dərnəkdəkiləri tanıdıram: “Televizorlarda, qəzetlərdə gördüyünüz, Avropanın hər yerində Azərbaycanın hüquqlarını müdafiə edən, bayrağını dalğalandıran insanlar bu qardaşlarımızdır. Onların çoxu Azərbaycanı heç görməyiblər belə. Bəziləri Türkiyədə, bəziləri isə Hollandiyada dünyaya gəliblər, ancaq ürəkləri Azərbaycan sevgisi ilə doludur”. Sonra növbə ilə Anar bəy, Yavuz Bülənt Bakilər və Osman bəy çıxış etdilər. Anar bəy gördüklərindən çox duyğulanıb: “Burada, Avropanın mərkəzində vətənimizin belə oğulların olması məni çox sevindirdi və duyğulandırdı”.

Yavuz Bülənt Bakilər isə divardan asılmış xalçanı göstərib, “Baxın, bura qədər dünyanın ən böyük şairlərindən biri olan Nizami Gəncəvini gətirə bilmişiksə, demək bir gün mədəniyyətimizi də buralarda ən yaxşı şəkildə təmsil edəcəyik”, – deyir.

Vaxtımız azdır, çayımızı içib yola düşürük. Avropada ilk dəfə qoyulmuş Xocalı abidəsini ziyarət etməyə gedirik. Abidənin yanına çatanda Anar bəy yaxınlıqda gül mağazasının olub-olmadığını soruşur. Təəssüf ki, yaxınlıqda belə bir mağaza yox idi. O, ölkəmizin bir ağsaqqalı kimi hamımızdan önə keçir və yolun sol tərəfində sırayla əkilmiş qırmızı güllərə doğru yeriyir. O, əlini güllərə uzadanda mən yanındaydım. Dilimdə bir bayatı dolaşırdı:

Gül mənəm,

Bülbül mənəm, gül mənəm.

Vətəndən ayrı qaldım,

Qürbətdə mən gülmənəm.

Orxan ARAS

525-ci qəzet.- 2009.- 31 oktyabr.- S.28.