İstiqlaliyyət soraqlı Bəxtiyar Vahabzadə poeziyası
Ustad şairimiz Bəxtiyar
Vahabzadə poeziyamızın XX əsrdə yetişmiş
qüdrətli nümayəndəsi, qələminin və
sözünün gücü ilə əbədi ömür
qazanmış tarixi şəxsiyyətdir. Onu yetirən xalq,
böyüdüb boya-başa çatdırmış vətən,
ona qoynunda yer verən torpaq Bəxtiyar Vahabzadənin adı,
poeziyası və əməllərilə daim qürur duymaqda
haqlıdır.
"Narahat şair"
ünvanı ona müasirləri, həmkarları tərəfindən
heç də təsadüfi verilməmişdi. Xalqın dərd-sərini
öz dərdi, millətin mənəviyyatı keşiyində
durmağı vətəndaşlıq borcu hesab edən
şair daim narahat idi. Millətin mənəviyyatına vurulan
buxovları sındırmaq, azadlıq adlı nemətə
qovuşması yolunda bəzən fiziki
varlığını da təhlükə altında qoymaqdan
çəkinməyən üsyankar şairin pərəstiş
etdiyi dahi Füzuli məhəbbət əzablarından ilham
aldığı kimi, o da ən çox vətən məhəbbətindən
qidalanıb, millət eşqilə ilhama gəlib.
Milli azadlıq... Bu, Bəxtiyar
Vahabzadənin bədii leksikonunda ən müqəddəs ifadələrdən
biri, onun yaradıcılığının ana xəttini təşkil
edən kəlmədir. Çünki ulu şairin ən
ümdə arzusu xalqını azad, millətini istiqlalına
qovuşmuş görmək idi. Bu tarixi hadisənin sevincini
yaşamaq ona nəsib oldu. Azərbaycanın istiqlaliyyətinin
bərpa olunmasına ən çox sevinənlərdən biri
məhz bu ustad şair idi. Çünki bu yolda Bəxtiyar
Vahabzadə böyük istedad, tükənməz enerji və
sarsılmaz əzm nümayiş etdirmişdi. Azadlıq
eşqilə qələmə sarılan şair bu ruhda
bir-birindən samballı və dəyərli əsərlərə
imza atdı. Xalq, millət, vətən! Bu sözlər
şairin yaradıcılığından hər zaman
qırmızı xətt kimi keçdi. "Mənə nə
var", "Oğrular", "Nəsə
çatmır", "Baş", "Neo", "Elm-əxlaq",
"Dan yeri" "Əsarət, ya ölüm",
"Lal-kar", "Atılmayan toplar" və başqa
onlarla şeirində sənətkarın azadlıq eşqi,
istiqlal həsrəti açıq-aşkar duyulmaqdadır. O, hələ
keçmiş Sovet totalitar rejiminin ən güclü
çağlarında öz arzu və niyyətlərini
misralarının dərin qatlarında da olsa, yerləşdirir
və xalqa çatdırırdı. İstər tarixi, istərsə
də digər mövzulara müraciət edən şairin
daima ən böyük məqsədi, uca məramı milləti
azadlıq axtarışlarından, bu yoldakı incə mətləblərdən
xəbərdar etmək idi. Bu amal üçün yorulmadan qələm
çalan böyük sənətkar bir an da dinclik tapa bilmir,
inam və səbrsizliklə Azərbaycanın, bütün
Türk dünyasının istiqlaliyyətə
qovuşacağı günü gözləyirdi. Şair əmin
idi ki, o gün uzaqda deyil.
"Nəsə
çatmır" şeirində şair ətrafdakı
gözəlliklərin sanki süni təsir
bağışladığını, ən vacib olan nəyinsə
kifayət etmədiyini vurğulayır. Narahat şair gecə-gündüz
axtarır, lakin son məqsədə çatmaq
müşkülə çevrilir:
Ucalırıq,
qalxırıq biz,
Son zirvəyə
Çata
bilmir əllərimiz.
Şairin
arzuladığı son zirvə elə bir yüksəklikdir
ki, oradan baxanda bütün insanların azad, şad-xürrəm
yaşadıqları açıq-aydın görünsün.
Lakin təəssüf ki, o zirvəyə gedən yollarda
güclü maneələr var. Mövcud vəziyyətlə,
ilk növbədə istiqlalın olmaması ilə
barışanlara şair öz etirazını açıq
ifadə edir:
"Hər
şey çatır" deməkdənsə,
Ömrün
başa çatması xoş.
Onun Asiya və
Afrikanın acı taleli xalqlarına həsr edilmiş "Neo"
adlı şeirində də müstəmləkəçilikdən
əziyyət çəkən insanların ağır
durumundan söz açılır:
Yaman dərddir
Özgəsinə
yamaq olmaq.
Yaman dərddir,
Azadlığın
həsrətinə damaq olmaq.
Yaman dərddir,
Gözün
ola,
Amma
görə bilməyəsən.
Yaman dərddir,
Dilin ola,
Nə danışıb, nə dinəsən.
Bəzən şair
azadlıq və birlik mövzusunu Azərbaycandan uzaqlara köçürərək, milli
dərdlərimizi dilə
gətirir:
İki yerə parçalanmış Vyetnamın
İki bədbəxt vətəndaşı,
Eyni dərdi oda çəkir, bu da çəkir.
Burada Vyetnam deyilsə də, dərhal bədnam Türkmənçay
və Gülüstan müqavilələrilə iki
yerə parçalanmış
o taylı, bu taylı Azərbaycan və xalqımızın
nisgilli övladları
göz önünə
gəlir. Başqa məqama nəzər salaq:
Sən də
quzu, mən də quzu,
Gəl
qoruyaq canavardan özümüzü...
Müəllif burada
"canavar" dedikdə əslində xalqları əsarətdə
saxlayan imperiyanın vəhşi təbiətini nəzərdə
tutur. Ona tabe olan asılı xalqların dil və adət-ənənələrinin
məhv edilməsi canavar mədəsində həzm olunan
şikara bənzədilir.
"Soyuq müharibə"
dövründə yazılmış, insanları
azadlığa səsləyən başqa bir poeziya nümunəsində
- "Dan yeri" şeirində şair bir qəzet
materialından təsirləndiyini qeyd edir: "Son zamanlar
ABŞ-da başqa cür düşünənlərin adı
qara siyahıya düşür. Bu siyahıya düşənlərin
biri də məşhur fizik "Xalqlar arasında sülhü
möhkəmlətmək üçün" beynəlxalq
Lenin və Nobel mükafatları laureatı Laynus Polinqdir".
Bu materialdan təsirlənən şair üzünü həmin
dövlətin rəhbərliyinə bədii xitab yolu ilə
bu misraları qələmə alır:
Boyaları
həqiqətdən,
Həqiqəti
rəzalətdən
Seçə
bilən bir ağıldan
Niyə
qorxdun?
Niyə
onu həbs edirsən?
Təkbaşına
Laynus sənə neyləyəcək?
Ey vətənçün
alışanlar,
Susmayanlar,
danışanlar.
Qismətiniz
ölüm, zindan...
Şairin bu misralarla əslində
Sovet rejimində haqq səsini ucaltdığı
üçün məhrumiyyətlərlə üzləşən
ziyalıların, ədəbiyyat adamlarının da taleyindən
xəbər verir. Axı Sovet dövründə ölkəmizdə
haqq sözü söyləmək istəyənlərin səsi
boğulur, bir çoxları mənəvi işgəncələrə
məruz qalır, ədalətsizliyin qurbanı olurdular. Bütün
çətinliklərə baxmayaraq, əsarətdə
yaşamaqla razılaşmayan şair bu aqibətə boyun əyənləri
kəskin tərzdə ittiham edir:
Başlarını
yerə dikib
Qoyun kimi
otlayanlar
Əsarəti
hürr sayanlar...
Üfüqdəki
al rəngə bax,
Dan yeridir,
Dan yeridir.
"Şairləri
öldürürlər" şeiri də qələm sahiblərinin,
xalqını azadlığa çağıran sənətkarların
məruz qaldıqları təzyiqlərə, məhrumiyyətlərə
həsr edilib. Bu şeir də Sovet rejiminin çox qüdrətli
dövründə, müəllifin hədsiz cəsarəti,
milli duyğularının gücü sayəsində meydana gəlib:
Dodağını
kilidləmək
Şair
üçün bərabərdir min ölümə!
Öldürürlər
şairləri...
"Əsarət, ya
ölüm" adlanan digər bir əsərində şair
öz içindəki daxili narahatlığını təmsil
janrı vasitəsilə oxucusuna çatdırmaq istəyib:
Qırdı
boynundakı ipi bir gecə,
Meşəyə
üz tutdu keçi gizlicə.
Oynaya-oynaya
o aşdı dağdan,
Ona ləzzət
verdi əl-qol açması.
Burada meşəyə
qaçan keçi əsarətdən azad olmuş insanların
ümumiləşdirilmiş obrazıdır. Lakin meşədə
də keçiyə dinclik yoxdur. Burada da keçiyə qurd qənim
kəsilib. Qurdun xofu keçini lərzəyə salsa da o, yenə
boynundakı əvvəlki ipi yada salaraq daha çox vahimələnir.
Boynunun kəndiri
yada düşüncə,
Əvvəlki
qorxusu yüzqat çoxaldı,
O, meşəyə
tərəf yenə yön aldı.
Dahi sənətkar
müsahibələrinin birində etiraf edirdi ki, o hələ
imperiya dövründə qəlbinin gizli qatlarında olan hisslərini,
təlatümlərini açıq-aşkar büruzə verə
bilməzdi. Buna görə də əsərlərində
epiqraflardan daha çox istifadə etməyə məcbur olub. "Hayd
park" adlanan şeirdə də aşağıdakı
epiqrafdan istifadə edilmişdir. "Londonda "Hayd park"
deyilən bir bağda hər kəs istədiyini
danışmaq, hətta hökuməti ittiham etmək
hüququna malikdir..."
"Azadlıq
məndədir" söyləyən ölkə,
Ölkələr
dağıdıb qana batmısan
İnsan
hüququndan dərs deyən ölkə,
Haqqı
bağ küncünə niyə atmısan?
Parkın
dövrəsində dəmir çəpər var,
Haqq
sözün önünü kəsir hasarlar.
Kaş bu
park böyüyə, hasar dağıla,
Dünya
başdan-başa "Hayd park" ola.
Aşağıdakı
misralar isə şairin "Lal-kar" şeirindəndir:
Zaman-zaman əzildik,
Məhkum
olduğumuzu
Nə
anladıq, nə bildik...
Bu şeirdə də
şair susmağın bir çox şəxsi və milli bəlalara
yol açdığını poetik bir dillə qələmə
alıb.
Qeyd etdiyimiz kimi, Bəxtiyar
Vahabzadənin poetik yaradıcılıqdakı əsas məqsədi
öz millətini və dünyanın digər əsarətdə
qalmış xalqlarını istiqlaliyyətə, bu yoldakı
çətinliklərə mətanətlə sinə gərməyə
səsləmək idi. Yazıb-yaratdığı saysız-hesabsız
bədii nümunələr göstərir ki, poeziyada
azadlıq carçısı kimi ali mərtəbəyə
yüksələn böyük şairimiz bu ülvi məqsədinə
uğurla nail olub.
Leyla MƏDƏTOVA
525-ci qəzet.- 2009.- 6 may.- S.7.