Memuar ədəbiyyatının dəyərli örnəyi

Bu günlərdə xalq yazıçısı Anarın "Unudulmaz görüşlər" kitabı Azərbaycan və rus dillərində nəşr olunub. Kitabda müəllifin ümummilli lider Heydər Əliyevə həsr olunmuş yazıları toplanıb.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, "525-ci qəzet"in baş redaktoru Rəşad Məcidin kitaba yazdığı giriş sözünü oxuculara təqdim edirik.

Hakimiyyət sahiblərinin tarixdəki yeri və rolunun müəyyənləşməsində onların mədəniyyətə, ədəbiyyata münasibəti həmişə önəmli rol oynayıb. Onların hər birinin ömür yolundan, əməllərindən bəhs edilərkən mədəniyyətə, sənət adamlarına münasibətləri haqqında mütləq ayrıca söz açılıb. Zaman göstərir ki, siyasi xadimlərin tarixin yaddaşında parlaq bir obraz kimi qalması həm də onların ədəbi-mədəni mühitə yanaşma tərzindən birbaşa asılıdır. Bu cəhət uzun müddət ərzində siyasi iqtidarı əldə saxlamağı, hakimiyyət dövrünü bütöv bir epoxaya çevirməyi bacaran güclü dövlət adamlarına xüsusilə aiddir. Dünyanın tanıdığı, zəmanənin böyük dövlət və siyasət adamı kimi qəbul edilən belə tarixi şəxsiyyətlər sırasında Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin məxsusi yeri var.

Heydər Əliyevin mədəniyyətə və ədəbiyyata, bu iki sahədə istedad nümayiş etdirən insanlara münasibəti hədsiz dərəcədə əhatəli, çoxşaxəli və çoxçalarlı olması ilə müstəsnadır. İndi - fiziki yoxluğundan illər keçdikdən sonra, dönüb bir neçə onillik arxaya nəzər yetirəndə ədəbi-mədəni sferaya Heydər Əliyev yanaşmasının gerçək miqyası daha aydın görünür. Təxminən yarım əsr ərzində Heydər Əliyevin ictimai-siyasi fəaliyyətinin ədəbiyyata və mədəniyyətə mühüm təsir göstərdiyi tarixi həqiqətdir. Ancaq burada yalnız rəsmiyyətdən irəli gələn təsirdən danışmaq heç cür kifayət etmir. Çünki Heydər Əliyevin mədəniyyət və incəsənətlə, ədəbiyyatla bağlılığı qətiyyən onun rəsmi fəaliyyəti, tutduğu siyasi vəzifə və ictimai mövqe ilə məhdudlaşmırdı. Bu münasibətin mənbəyinin ruhi bağlılıq, mənəvi tələbat və yüksək zövq olduğu saysız tutarlı faktlarla təsdiqlənib. Biz bu görkəmli dövlət adamının müasirləri kimi dəfələrlə görmüş və əmin olmuşuq ki, sənətə, ədəbi prosesə diqqət ayırmaq Heydər Əliyev üçün işdən daha çox, həyat tərzi, gündəlik yaşamın əhəmiyyətli bir hissəsidir.

Bəşəri anlayışlar olaraq, ədəbiyyat, mədəniyyət və incəsənət Heydər Əliyev üçün nə qədər doğmaydısa da, təbii ki, onu ilk növbədə milli mədəniyyətin, Azərbaycan ədəbiyyatının tarixi və müasir inkişafı maraqlandırırdı. Azərbaycanda bu sahələrin vəziyyəti, tərəqqisi, problemləri hər zaman onun diqqət mərkəzində dayanırdı. Sənət və ədəbiyyat aləminin nümayəndələrilə ünsiyyət Heydər Əliyevdə, başqa heç bir müasir siyasətçidə olmadığı dərəcədə, isti və səviyyəli alınırdı. Onun rəhbərliyi və diqqəti altında ölkədə mədəniyyətin çiçəklənməsi, ədəbiyyatın yüksəlişi üçün bütün mümkün olan, hətta bəzən mümkünsüz görünən işlər həyata keçirilirdi.

Heydər Əliyevin ədəbi-mədəni sferaya münasibəti öz fenomenallığı ilə artıq tarixdə layiqli yerini və qiymətini alıb. Bununla belə, yaradıcılığa, bədii sənətə Heydər Əliyev yanaşmasının, onun bu sahədəki dəyərli irsinin hərtərəfli təhlili və təbliği, ilk növbədə gələcək üçün, çox vacibdir. Çünki bu, Heydər Əliyevin ədəbiyyata və mədəniyyətə münasibətdə göstərdiyi əsl rəhbərlik və təəssübkeşlik nümunəsinin sonrakı nəsillərə çatdırılması kimi zəruri bir məqsədə xidmət edir. Ancaq sözsüz ki, bu təhlil və təbliğ işi mümkün qədər səviyyəli bir formada həyata keçirilməli, hər cür sünilik və konyunkturçuluqdan uzaq olmalıdır. Bu mövzuyla bağlı hər bir mülahizə hər şeydən öncə obyektivlik, sanballılıq və səmimilik kimi keyfiyyətlərlə səciyyələnməlidir. Ümummilli lider Heydər Əliyev haqqında, onun milli mədəniyyətə və ədəbiyyatımıza qayğısı barədə xalq yazıçısı Anarın öz düşüncələrini qələmə alması ən əvvəl bu cəhətdən əlamətdardır. "Unudulmaz görüşlər"də bu nəhəng siyasətçi, ustad dövlət rəhbəri haqqında onu yaxından tanıyan bir böyük ədibin, görkəmli mədəniyyət xadiminin son dərəcə qiymətli xatirə, təəssürat və mülahizələri cəmlənib.

Aydın məsələdir ki, Anar Heydər Əliyevin bioqrafı deyil, onun məqsədi mərhum prezidentin şəxsi və ya siyasi tərcümeyi-halını qələmə almaq olmayıb. Sadəcə, müasiri olduğu, dəfələrlə canlı ünsiyyət quraraq fikir mübadiləsi apardığı, yaxından müşahidə etdiyi qüdrətli bir şəxsiyyətin portretinə məhz Anar prizmasından baxışını ortaya qoyub. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, Anar indiyədək Azərbaycanın bir çox parlaq şəxsiyyətilə bağlı fikirlərini elmi və bədii-publisistik yöndən qələmə alıb. Ədibin Nəsimi, Xətai, Füzuli, Cəlil Məmmədquluzadə, Üzeyir Hacıbəyov və başqa görkəmli tarixi simalar barədə yazdıqları bu şəxsiyyətlərə həsr olunmuş ən səviyyəli əsərlər sırasındadır. Ancaq, heç şübhəsiz, Anarın məhz Heydər Əliyev haqqında yazması əvvəlkilərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqli hadisədir. Ənənəvi də səslənsə, qeyd etməliyəm ki, bu, zahirən asan görünsə də, əslində olduqca mürəkkəb işdir. Maraqlıdır ki, bu işin asanlığı da, çətinliyi də Anarın Heydər Əliyevin yaxın müasiri olmasından, onunla əlaqədar saysız-hesabsız faktlardan, məlumatlardan agahlığından irəli gəlir. Yəni ədibin üzərinə Heydər Əliyevlə bağlı yüzlərcə maraqlı məqamı dərindən analiz etmək, onların ən vaciblərini və ən səciyyəvi olanlarını seçərək, yazıya gətirmək kimi mürəkkəb bir missiya düşüb. Elə buradaca, tam məsuliyyətlə vurğulamağı lazım bilirəm ki, Anar müəllim bu missiyanı həm Heydər Əliyevin adına və şəxsiyyətinə, həm də öz böyük yazıçı imzasına layiq şəkildə yerinə yetirib.

"Unudulmaz görüşlər"də Anar Heydər Əliyevin ictimai-siyasi və şəxsi portretinə ən müxtəlif baxış bucaqlarından nəzər salıb. Burada, ən başlıcası, ümummilli liderin Azərbaycan xalqı və dövlətinin taleyini öz taleyilə üzvi vəhdət halına gətirən qüdrətli siyasətçi obrazı ifadə olunub. Bu obrazın ən qabarıq ştrixləri Heydər Əliyevin milli dövlətçiliyin təşəkkülü, bərpası və güclənməsi naminə təxminən 40 illik çoxşaxəli fəaliyyətinə dəqiq faktlar əsasında baxış hesabına ortaya çıxır. Ümummilli liderin obrazı onun Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatının davamlı tərəqqisi naminə gördüyü irimiqyaslı işlərə diqqət yönəldilməsilə uğurlu bir şəkildə tamamlanır.

"Kitabda yer alan "Qalib gəldi, qalib getdi" yazısında Anar Heydər Əliyevi bütün fəaliyyəti boyu dəfələrlə dövrün və mövcud sistemin ağır sınaqlarından uğurla çıxan müzəffər siyasətçi kimi səciyyələndirir. Bu yazıda dövlət məmurluğundan bir xalqın ümummilli liderliyinə yüksələn, bu yolda çeşidli çətinliklərə cəsurluqla sinə gərən qüdrətli siyasi xadimin müstəsna keyfiyyətləri dürüst biçimdə təqdim olunur. Ən başlıcası isə, Anar bu yazıda Heydər Əliyevin öz rəqiblərindən və müasiri olduğu digər siyasətçilərdən ilk növbədə üstün şəxsi-mənəvi keyfiyyətlərilə seçildiyini əsaslandırır. Müəllif göstərir ki, məhz bu keyfiyyətlərinə, öz daxili tarazlığını hər zaman qoruduğuna görə Heydər Əliyevin siyasi və rəhbərlik karyerası sonadək uğurlu oldu. Bu nöqteyi-nəzərdən Anar sözügedən yazıda Heydər Əliyevi neçə-neçə siyasətçi nəsli, gələcəyin dövlət adamları üçün örnək sayılmalı obraz kimi təqdim edib.

"Şəxsiyyətin miqyası" yazısında isə Anar Heydər Əliyevin həm DTK-da rəhbər vəzifələrdə çalışdığı, həm də sonralar respublikaya başçılıq etdiyi dövrdəki fəaliyyətilə bağlı çox maraqlı məqamlara diqqət yönəldir. Ədibin nəzər saldığı həmin məqamlar Heydər Əliyevin klassik səviyyəli idarəçilik bacarığına dair ən bariz cəhətləri əks etdirir. Anarın gətirdiyi faktlar sübut edir ki, Sovet dövründə Azərbaycanın rəhbəri olarkən Heydər Əliyev özünəməxsus nüfuz və təsir imkanlarından mahir şəkildə yararlanaraq, Moskvadan Azərbaycana yönələ biləcək təzyiqləri neytrallaşdıra bilib. Bununla da respublikanın ziyalılarını, sənət və ədəbiyyat adamlarını müxtəlif məhrumiyyətlərdən sığortalayıb.

"Unudulmaz görüşlər"də Anar Heydər Əliyev şəxsiyyətinə qiymət verərkən şəxsi münasibətlərə, ondan ailə üzvlərinin və şəxsən özünün gördüyü köməyə, dəstəyə də əsaslandığını qətiyyən arxa plana çəkmir. Bu cəhət heç də ümumi ideya ilə ziddiyyət təşkil etmir. Çünki bu halda Heydər Əliyevin ümumən ölkənin ədəbi-mədəni mühitinə diqqəti Azərbaycana seçkin simalar bəxş etmiş yaradıcı-ziyalı bir ailəyə qayğısı şəklində təzahür tapır.

Anarın nəzər yetirdiyi çeşidli detallar dönə-dönə bir həqiqəti də təsdiqləyir ki, Heydər Əliyevin mədəniyyətə və ədəbiyyata dəstəyi heç də mücərrəd və qeyri-real anlayış olmayıb. Onun bu sahələrə qayğısı konkret şəxslərdən başlayaraq genişlənib, son nəticədə Azərbaycanın söz-sənət mühitini bütövlükdə əhatə edib. Müxtəlif yaradıcı insanlara Heydər Əliyevin xeyirxah münasibəti onların istedadının məhsulu olan neçə-neçə əsərin, yüksək sənət nümunəsinin taleyində həlledici rol oynayıb. "Unudulmaz görüşlər" ədəbiyyat, musiqi, kino, teatr, rəssamlıq, heykəltəraşlıq, memarlıq və başqa sahələrlə bağlı onlarca bu cür faktı özündə ehtiva edir. Üstəlik, Anar imzası ilə işıq üzü görən hər bir yazıda olduğu kimi, səlis, dürüst və oxunaqlı bir dillə. Yeri gəlmişkən, "Unudulmaz görüşlər"də Anar bədii və siyasi-publisistik dil elementlərini böyük məharətlə qovuşdurub. Bunun sayəsində də müəllif xatırladığı məqamlara xas ikili məzmunu, yəni həm siyasi, həm də mədəni-ədəbi çaları, həm rəsmi, həm də məhrəm rəngləri ustalıqla qələmə alıb.

"Unudulmaz görüşlər"in yuxarıda qeyd etdiyim və müxtəsərlik naminə sadalamadığım məziyyətləri bir həqiqəti cəsarətlə dilə gətirməyə imkan verir: ustad yazıçımız Anar bu əsərin timsalında xatirat-yaddaş ədəbiyyatının olduqca müstəsna dəyərə malik nümunəsini yaradıb.

Rəşad MƏCİD,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi,

"525-ci qəzet"in baş redaktoru

525-ci qəzet.- 2009.- 9 may.- S.9.