Bir ömrün odisseyası

"Dünyaya gələn hər bir insanın öz missiyası olur: kimi böyük, kimi də kiçik işlər görmək üçün doğulur. İnsan var ki, Tanrının onun çiyinlərinə qoymuş olduğu missiyadan xəbərsiz olur və günlərin bir günü, sanki möcüzə baş verir; nə isə adilikdən çox uzaq bir iş görüb, hamını təəccübləndirir. İnsan da var, kiçik yaşlarından hiss edir ki, o, böyük işlər üçün doğulub. Özünü dərk edən kimi ətrafda olan hər şeyə yaradıcılıqla yanaşır". Bu məzmunlu sətirlər publisist Gülər Mehdiyevanın bu il çapdan çıxmış "Bir ömrün odisseyası" kitabından götürülüb. Yüksək çap keyfiyyətilə seçilən bu kitab öz enerjisi, intellektuallığı və zəhmətsevərliyi ilə həyatda çox şeyə nail olmuş bir insanın - uzun illər Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində və Nazirlər Sovetində müxtəlif məsul vəzifələrdə işləmiş, doğulub boya-başa çatdığı Cəbrayıl rayonunda səkkiz ilə yaxın İcra Hakimiyyətinə başçılıq etmiş, Milli Məclisin ikinci çağırışının deputatı olmuş, iqtisad elmləri namizədi Kərəm Əliyevin həyat yolundan bəhs edir.

Bu kitabı Kərəm Əliyevin ömrünün 59-cu baharının astanasında müəyyən mənada onun həyat hesabatı da saymaq olar. O, sadə bir vətəndaş kimi nəyə nail olubsa, hamısını vətənpərvərlik, təvazökarlıq, işgüzarlıq, səmimiyyət, kamilliyə can atması sayəsində qazanıb.

Kitabın üz qabığındakı təsvir, mövzusu kimi işıqlı və mənalıdır. Dəhşətli müharibə səhnəsinin qalıqları - Cəbrayılın "Xan" çinarının yanmış sinəsi, doğma insanlarına həsrətdən, nisgildən cadar-cadar olmuş torpaq və təmkinli, vüqarlı, lakin yiyəsiz dağlar, doğan günəş nurlu sabahın olacağına yaşlı nəsillə gənc nəslin doğma yurda qayıdışına böyük ümid və inamı əks etdirir.

Mən kitabı oxuculara təqdim etməzdən əvvəl diqqətlə oxudum. Demək olar ki, qüsursuz əmək və həyat fəaliyyəti olan insanların simasında Kərəm Əliyevə rəğbətim artdı və fikirləşdim ki, hər kəs öz vəzifəsinin, daha dəqiq desək, Allahın ona həvalə etdiyi missiyasının öhdəsindən Kərəm Əliyev kimi ləyaqətlə gəlsə, dünyamız bəlkə də çətin dönəmini yaşamazdı.

Kərəm Qaraxan oğlu Əliyev 1950-ci ildə anadan olub. Cəbrayılda orta məktəbi bitirib. Gənc yaşlarında futbolçu kimi tanınan Kərəm əvvəl bütün futbolçuların həsrətində olduğu "Neftçi" komandasının əvəzedici heyətində, sonralar isə Gəncənin "Dinamo" komandasında oynayıb.

Kərəm kimi gənci, istedadlı, ümidverici oyunçunu sevdiyi və ilk uğur qazandığı bu peşədən onun komanda yoldaşı, müdafiəçi Məmmədov namərd zərbəsi ilə sıradan çıxartdı.

Kərəm Dadaş Bünyadzadə adına Xalq Təsərrüfatı İnstitutunu bitirdikdən sonra, öz həyat uğurlarına doğru bundan sonra addımlamağa başladı. Onun iqtisad elminə dərindən yiyələnmsinin əsas səbəbi isə Azərbaycan Elmi Tədqiqat Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutunda əmək fəaliyyətinə başlaması oldu. Əl qoyduğu bütün fəaliyyətində uğur qazanmağı bacaran Kərəm Əliyev məsul vəzifələrdə çalışarkən, habelə Milli Məclisin iqtisadi-siyasət komissiyasının üzvü kimi qarşısına qoyulan vəzifələri layiqincə yerinə yetirmiş, habelə cəmiyyətin dəyərlərini qoruyub saxlamış xeyirxahlığa aludə olmuşdu.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, Kərəm müəllim həm də gözəl ailə başçısıdır. Fərəh, Nigar adlı qızları, Fərid adlı oğlu, həmçinin Leyla xanım kimi qayğıkeş həyat yoldaşı olduğu üçün özünü xoşbəxt sayır. Hələ Tanrı payı olan nəvələri, Ayişə, Ayla və Leylanı əzizləyəndə ruhən dincəldiyini, qəlbən sevindiyini də gizlətmir.

Kamil insan, vicdanlı vətəndaş, eyni zamanda mükəmməl oğul, mükəmməl ailə başçısı, mükəmməl ata olmaq, ümumiyyətlə bütün nə yaxşı xüsusiyyət varsa, onu öz şəxsiyyətində birləşdirmək üçün nə etmək lazımdır, - suallarına cavabı Kərəm müəllim haqqında yazılmış bu kitabda tapa bilərsiniz. Məhz bu baxımdan kitab barəsindəki fikirlərimi sizinlə bölüşmək qərarına gəldim. Burada bizdən çox-çox əvvəlki illərdə yazıb-yaratmış dahilərin fikirləri ilə razılaşmamaq olmur. Belə ki, böyük zəka sahibləri Ziqmund Freyd və onun ardıcılı Karl Qustav Yunqun insanın doğulduğu yer, ailə və uşaqlıq mühitinin onun psixologiyası və xarakterinin formalaşmasında mühüm rolu barədə yazdıqları hardasa ilk sualımıza daha real cavab kimi səslənir.

"Bir ömrün odisseyası" kitabında da Kərəm müəllimin doğulduğu təbii-coğrafi xüsusiyyətlərin, elmi, tarixi-mədəni ənənələrinin təkrarolunmaz məkanı - Cəbrayıl bölgəsinin əvəzsiz rolu da öz əksini tapıb.

Kitabda qeyd olunduğu kimi dağ yerinin adamlarına Allah elə bil ki, başqalarına nisbətən daha gözəl, daha cazibəli yaşayış məkanı bəxş etmişdir.

Cəbrayılın bu təbii şəraiti daimi olaraq Azərbaycana qüdrətli ziyalılar verməsinə şərait yaradıb.

Nəsildən-kökdən gələn halallıq, kişilik, vicdani borc, kökə bağlılıq və təəssübkeşlik ona addım-addım yüksəlməyi öyrətdi. Kim bilir, o pillələri qalxdıqca gənc Kərəm hansı problemləri gördü, hansı çətinlikləri yaşadı?

Pillələri qalxdıqca gözügötürməyənləri də artdı. Zərbənin başlanğıcı komanda yoldaşı Məmmədovdan gəldi.

"Bir ömrün odisseyası" kitabında Kərəm müəllimin ulu babası da, babası da, atası da, balaca nəvəsi də yer alıb. Çünki bu dünyada insan həyatının ən ümdə vəzifəsi körpü olmaqdır - özündən əvvəlkiləri özündən sonrakılarla birləşdirib, zamanlar və nəsillər arasındakı əlaqəni qırmağa qoymayan bir körpü - nəsillər arasında körpü salmasıdır. Bu məsələ doğrudan da, mənim diqqətimi çox cəlb etdi. Çünki dünyanın ən inkişaf etmiş dövlətlərinin insanları və məmurları ilə təmasda olarkən, onların bu ülvi münasibətləri qoruyub saxladıqlarının şahidi olursan. Bəzən də fikirləşirsən ki, ilahi, görəsən, bizim millət nə vaxt bu vacib məsələni dərk etmək iqtidarında olacaq. Yəni, kim istəməz ki, ulu babalarının canlı həyatını öz gözləri ilə görsün. Onların keçdiyi həyat yoluna nəzər yetirsin.

Bir qayda olaraq, adamlar rəhbər vəzifəyə təyin olunanda sevinc hissləri keçirir, qohumlar, yaxınlar onu təbrik edir, gözaydınlığı verirlər. Kərəm müəllim isə elə ağır, dözülməz dərd yükünün altına girmişdi ki, hamı ona səbr diləyir, bir söz tapıb təskinlik verirdi. 27 illik fasilədən sonra o, yurdunun toy-büsatına yox, yasına, matəminə, həmyerlilərinin dərdinə şərik olmağa, ağlagəlməz bəlalardan əziyyət çəkən adamların könül yaralarına məlhəm olmağa gəlmişdi. O, qəm karvanına sarvan təyin edilmişdi və bu karvanı səmum vaxtı səhradan keçirib təsəlli, rahatlıq, sakitlik vahəsinə çatdırmalıydı. Məhz bu baxımdan, kitabda məcburi köçkünlük dövründə icra hakimiyyətinin başçısı vəzifəsini və xalqın mandatını əldə etmiş deputat səlahiyyətini el-obasının ən ağır günlərində şərəflə - ləyaqətlə yerinə yetirməsinə və onun əhalisi tərəfindən necə sevilməsinə yer ayrılması təsadüfdən yazılmayıb. Müəllif daha rahat və gözəl dizaynla bəzədilmiş kabinetlərdə əyləşib vəzifə tutan məmurlara sanki demək istəyir ki, xalq qarşısında məsuliyyətinizi yaddan çıxarmayın, tamahınıza qalib gəlməyi öyrənin və sizə etimad göstərilmiş vəzifəni layiqincə yerinə yetirin ki, nə vaxtsa işdən uzaqlaşdırıldıqda, sizin də haqqınızda bir kəlmə müsbət söz deyən tapılsın.

Müəllifin bu cür ardıcıllıqla xırdaladığı məsələlər və etdiyi manevrlər əsəri daha da zənginləşdirir.

Kitabda ən dəhşətli məqamlardan biri də Kərəmin insanları Araz çayından keçirmə tarixçəsinin qələmə alınmasıdır.

Müəllif bu faciəni (qısa məzmunda) belə təsvir edir: Rayonun böyüklü-kiçikli, arvadlı-kişili, qocalı-cavanlı əhalisi təngnəfəs idi. Bu, mal-heyvanlarını yaylağa, ya da arana aparan insanların köçü deyildi. Bu qədim türkün yeriyən evlərlə, təkərlər üstündə otaqlarla yeni yurd axtarışı da deyildi. Arxada erməni faşistləri, qarşıda isə payızın buz kimi gur Arazı dururdu. Tərs kimi Arazın bu yeri geniş və dərin olduğundan Sudan keçmək təhlükəli idi.

Xan Araz! Minlərdən bəri elə-obaya bərəkət gətirən, son iki əsrdə isə alnına bir milləti iki yerə bölmək kimi mənhus bir tale yazılmış günahsız müqəssir. O indi heç olmazsa bu ağır gündə ölümlə üz-üzə dayanan adamlara yol verəcək, onları lili sularında qərq etməyəcəkdi ki?!

Minlərlə adamın ölüm-dirim məsələsinin həll olunduğu bu məqamdakı qətiyyətsizlik sonra əvəzi heç nə ilə ödənilməyəcək itkilərə gətirib çıxara bilərdi! Bircə yol qalırdı - qətiyyət, hətta ölümlə pəncələşmək bahasına belə irəliləmək! K-700 traktoru ilə çayı keçmək qərarına gələn Kərəm Əliyev bu qətiyyətli addımı atdı. Baxmayaraq ki, çayın ortasına çatanda traktorun batma təhlükəsi yüz faizə yaxın olsa da, Allahın möcüzələrindən biri də baş verərək Kərəmi ölümün caynağından qoparıb aldı, bu da onun İrana keçməsinə və minlərlə cəbrayıllıların, zəngilanlıların, qubadlıların və s. ölümdən xilas olmaları ilə nəticələndi.

Kitabda bir-birimizə olan qısqanclıq və paxıllıq hisslərinin vurduğu zərbələrin nəticəsi barədə də yer ayrılmasından yan keçilməyib. Həyatın bütün sahələri üzrə Allah tərəfindən xalqımıza bəxş olunmuş qeyri-adi istedadlı insanları qısqanclığa qapılaraq aradan götürməklə rahatlıq tapırıq.

Müəllifin bu fikri ilə razılaşaraq, onu oxucularımıza sadə dildə çatdırmaq məqsədilə bu sahədə nankor qonşularımızdan, düşmən də olsalar ibrət götürmək lazım gəldiyini demək istəyirəm. Belə ki, onlar yüz ildən də çoxdur ki, dünyanın hansı nöqtəsində olursa-olsun, istedadlı uşaqlarına, uşaq vaxtlarından seçib lobbilərinin ayırdıqları milyonlarla dollar sərf edərək onları xüsusi diqqət və qayğı altında bəsləyir, dünya səviyyəli mütəxəssis kimi hazırlayır və sonradan dünyanın canına salırlar. İstər elm sahəsi olsun, istər biznes sahəsi, istərsə də milli məsələ, fərqi yoxdur. Nəticə də göz qabağındadır. Kim də bilməsə, Azərbaycan xalqı bunu yaxşı bilir. Bir şeyi dərk etməyin gec də olsa vaxtı çatıb: biz bilməliyik, ziyalısız, öndərsiz millətin axırı yoxdur. O, daima kiminsə qoltuğu altında yaşamağa üstünlük vermək məcburiyyətində olacaq.

Fikrimi "Ön sözün" müəllifi, AMEA-nın müxbir üzvü, professor, BDU-nun türkologiya kafedrasının müdiri Tofiq Hacıyevin sözləri ilə yekunlaşdırmaq istəyirəm: "Kitabdakı hadisələri həyəcansız oxumaq olmur. Bu kitab yalnız Kərəm Əliyevin tərcümeyi-halı deyil. Bu təsvirlər yerindən-yurdundan didərgin düşmüş insanların yaşadığı dəhşətli faciə səhnələri, köçkünlük həyatının müsibətli anlarıdır. Kərəm müəllim ömrünə-gününə, həyat tarixçəsinə yazılan o anlara dəyanətlə, mərdliklə sinə gərdi, həyatın çətin sınaqlarından çıxdı. Həmyerlilərinə arxa, kömək oldu, özünü unudub, yalnız ellərini düşündü. Bu ona gətirib çıxardı ki, Kərəmin simasında cəbrayıllılar əsl xalq elçisini gördülər. Bu etimad onu millət vəkili kürsüsünə aparıb çıxartdı. Kərəm deputat fəaliyyəti dövründə də ona göstərilən etimadı doğrultdu. Xalqının özünün dərdi kimi yaşadığı ağrısını dünyanın ən mötəbər kürsülərindən səsləndirməkdən çəkinmədi".

Amma məncə, cəmiyyət hələ Kərəm müəllimin haqqında son sözünü deməyib. Onun potensialından tam dolğunluğu ilə istifadə olunmayıb. Heç şübhəsiz ki, mühit saflaşdıqca, kamilləşdikcə, unutqanlığa son qoyulacaq və Kərəm müəllim özünün əsl qiymətini də onda alacaq.

Ən nəhayət, müəllif Kərəm müəllimin ən ali arzusunun hələ həyata keçmədiyini qeyd edir. Bu arzu torpaqlarımızın azad edilməsi və yurd-yuvalarımıza dönmək arzusudur. Kərəm müəllim öz arzularında da halal və ləyaqətlidir. Şübhə etmirik ki, bu vətənpərvər istəyi də hökmən həyata keçəcək. O vaxt onun sevinci də şəxsiyyəti kimi bütövləşəcək. Müəllif kitaba Kərəm müəllimin öz dilindən çıxan: "Torpaqlarımız azad olarkən ağrı-acılarıma son qoyulacaq. Anamın və qardaşımın (hər ikisi bir gündə dünyasını dəyişib) qəbrini qucaqlayıb, uzun müddət onlara baş çəkmədiyimə görə doğmalarımın ruhlarından üzr istəyəcəyəm", - sözləri ilə bitirir.

Əntiqə RƏŞİDQIZI

525-ci qəzet.- 2009.- 13 may.- S.6.