Aktual mövzuya qeyri-ciddi münasibət

Bu gün Azərbaycanda müşahidə olunan ictimai-siyasi və sosial-mədəni proseslər hər bir vətəndaşın qarşısında yeni vəzifələr qoyur. Hər kəs anlayır ki, ictimai mənşəyindən, peşəsindən, vəzifəsindən və dünyagörüşündən asılı olmayaraq hamı vahid ideyaya - Azərbaycançılığa, Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmlənməsinə xidmət etməlidir. Hazırda dövlət bütün mühüm humanitar və ictimai faydalı sahələrə diqqət yetirərək, balanslaşdırılmış daxili siyasət həyata keçirməyə çalışır. Dövlətin inkişaf etdirdiyi prioritet sahələrdən biri də vətəndaş cəmiyyəti institutları simasında qeyri-hökumət təşkilatlarına diqqətidir. Artıq Azərbaycanda istər iqtidar, istərsə də müxalifət qəbul edir ki, Avropa dəyərlərinin ölkədə tətbiqi, bütün fəaliyyətlərdə şəffaflığın və ən əsası ictimai nəzarətin təmin olunması eyni dərəcədə QHT-lərin fəaliyyətindən də asılıdır.

Bunu yaxşı dərk edən Fondumuz ölkənin ictimai həyatında fəallıq göstərərək bir neçə sosial yönümlü layihə həyata keçirib. Bu fəaliyyətin davamı kimi cari ilin əvvəlində Fond tərəfindən kimsəsiz və valideyn himayəsindən məhrum olan gənclərin sosial-hüquqi reabilitasiya mərkəzinin yaradılmasını nəzərdə tutan layihə işlənib və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası tərəfindən elan edilən qrant müsabiqəsinə təqdim edilib. Lakin Şura, ələlxüsus da layihəni qiymətləndirən "ekspertlər" bu cür böyük əhəmiyyət kəsb edən, ictimai faydalı və dövlətin perspektiv proqramlarında əksini tapan mövzuya həsr edilib layihəni dəstəkləməkdən imtina etdi. Lakin QHT Şurası verdiyi qərarın heç bir əhəmiyyət kəsb etməyən səbəblərini izah etmək əvəzinə, bir qurum kimi sözü gedən problemin həllində yaxından iştirak etməli, problemin qismən də olsa həllinə şərait yaratmalı idi.

Sözü gedən layihə Azərbaycan Respublikasının prezidenti cənab İlham Əliyevin müvafiq fərman və sərəncamlarında əks olunan hər bir sosial təbəqəyə ayrıca qayğısı, kimsəsiz və valideyn himayəsindən məhrum olanların qarşılaşdığı və ya qarşılaşacağı problemlərin həllinə yönəlib, uşaq evlərinin deinstitusionalizasiyası dövlət proqramının həyata keçirilməsinə dair strateji planlaşdırma və bu yöndə görüləcək digər işlərin həllinə dəstək olmaq məqsədi ilə irəli sürülüb.

Əfsus ki, layihələri müsabiqədən keçməyən QHT-lərin şikayətlərinə baxan Şuranın tərkibində fəaliyyət göstərən Apelyasiya Komissiyasından Fondumuzun layihəsinin keçməməyinin səbəblərinə dair gülünc arqumentlər gətirildi.

İlk növbədə Apelyasiya Komissiyasının rəhbəri vurğuladı ki, əsas qüsur odur ki, layihə geniş yazılıb?! Hər bir savadlı insan anlayır ki, bu cür mühüm mövzunu 1 səhifədə əks etdirmək qeyri-mümkündür.

Layihə tərtib olunarkən, onun məqsədi aydın göstərilib və "Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində, insan haqları və azadlıqlarına dair konvensiyalarda, beynəlxalq hüquqda və digər sənədlərdə əks olunan kimsəsiz və valideyn himayəsindən məhrum olan kimsəsiz gənclər üçün nəzərdə tutulan hüquqların bərpası, cəmiyyətə inteqrasiyası, təhsil, yaşayış yeri, iş və məşğulluq, sağlamlıq və asudə vaxtın təşkili ilə bağlı problemlərin həllinə xidmət edəcək reabilitasiya mərkəzinin yaradılmasıdır" kimi əks olunub. Görünür Şura "ekspertləri" bir cümlədə öz ifadəsini tapmış layihənin məqsədini görə bilməyiblər. Ümumiyyətlə, 3-4 "ekspertin" bir ay müddətində 15 istiqamət üzrə, o cümlədən İnsan hüquqları və demokratiya, QHT-lərin institusional inkişafı, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı Azərbaycanın ədalətli mövqeyinin xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda təbliği və müdafiəsi, Ailə, qadın və uşaq problemlərinin həllinə dəstək və s. istiqamətlər üzrə 500-dən artıq layihəni oxuyub, təhlil edib, qiymətləndirməsi onların "universal" olmaları və "fenomenal istedada" malik olmaları haqqında fantastik fikirlər formalaşdırır. Bu, özü-özündə layihələrin qiymətləndirilməsində qeyri-obyektivliyə yol verilməsinə dəlalət edir. Yəqin ki, bu cür "arqumentlər" gətirən Komissiya rəhbərliyi Şuranın Əsasnaməsində yer almış Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına konsultativ, metodiki, təşkilati-texniki, maliyyə və digər formalarda yardım göstərilməsini nəzərdə tutan 2.3.5 maddəsini nəzərə almayıblar.

Layihədə onun davamlığını görə bilməyən Komissiya rəhbəri hamıdan yaxşı bilməlidir ki, hər bir işin davamlığı onun ilk növbədə əldə etdiyi nəticələrindən asılıdır. Bundan əlavə, Azərbaycan Respublikasının prezidentinin bu barədə müvafiq sərəncam və göstərişləri ilə həyata keçiriləcək sosial yönümlü tədbirlər sırasında müxtəlif yönlü reabilitasiya mərkəzlərinin fəaliyyət göstərməsi də nəzərdə tutulub. Fondumuzun sözü gedən layihəsi məhz bu kimi reabilitasiya mərkəzləri üçün təməl daşı rolunu oynaya bilərdi.

Bizə bir məqam da məlum oldu ki, Şuranın bəzi üzvlərinin hələ 2008-ci ildə Şuranın elan etdiyi qrant müsabiqəsində fəal iştirak edən Fondumuzun "Kimsəsiz uşaq və yeniyetmələr üçün hüquq-informasiya, uşaq-hüquq maarifçiliyi sahəsində fərdi və birgə tədqiqatların aparılması" layihəsinin uğur qazanmasından xəbərləri belə yoxdur. Bu layihə çərçivəsində Fond Bakı və Abşeron yarımadasında yerləşən demək olar ki, bütün uşaq evləri və internat məktəblərində olub, monitorinq aparıb, oradakı vəziyyət, uşaq evləri və internat məktəblərinin iş şəraiti, maddi və texniki bazası, uşaqların yaş həddi, onların arzu və istəkləri, problemləri və eləcə də bu müəssisələrdəki çatışmazlıq Fond tərəfindən dəqiqliklə təhlil edilib və bu məlumatları əks etdirən məlumat bazası yaradılıb. Bu barədə Fond dəfələrlə mətbuatda hesabat tipli məqalə və müsahibələrlə çıxış edib.

Monitorinq və aparılan treninqlərə əsaslanaraq, qeyd etmək lazımdır ki, istər uşaq evi, istərsə də internat məktəblərində 18 yaşı tamam olan kimsəsiz gənclər uşaq evi və ya internat məktəbini bitirəndən sonra yaşadığı müəssisəni tərk etmirlər. Uşaq evləri və internat məktəblərinin rəhbərləri bu cür halları müxtəlif problemlərin olması ilə izah etdilər.

Məhz buna görə Fond hesab etdi ki, 3 ay ərzində həyata keçirdiyi layihə problemin həllində müəyyən rol oynasa da, zaman baxımından çox qısamüddətli bir layihədir. Və Fond Şuranın 2009-cu il qrant müsabiqəsində iştirakı ilə həmin layihənin davamı olaraq sosial-hüquqi reabilitasiya mərkəzinin yaradılması layihəsinin vacib olması qənaətində olduğunu nümayiş etdirdi.

Mövcud Azərbaycan qanunlarında valideynini itirmişlər üçün xüsusi maddələr nəzərdə tutulub. "Valideynini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların sosial müdafiəsi haqqında" 1999-cu ildə qəbul edilən qanunda kifayət qədər təminatlar nəzərdə tutulub. Valideyn himayəsindən məhrum olanların vəziyyəti barədə "Mənzil haqqında qanun"da da əksini tapan maddələr var. Həmin maddələrə görə, onlara 18 yaşından sonra da kömək göstərilməlidir. Qeyd etmək lazımdır ki, uşaqlar yetkinlik yaşına çatandan sonra uşaq evlərinin səlahiyyətindən çıxır. Əgər mövcud qanunvericilikdə əksini tapan maddələr yerinə yetirilsə, kifayət qədər imtiyazlardan istifadə oluna bilər. 15-18 yaşına çatmış valideyn himayəsindən məhrum olan şəxslər müvafiq icra hakimiyyətinə müraciət edəndən sonra onların peşə yönümü istiqamətində iş aparılmalı, səhhətləri nəzərə alınmaqla müvafiq işlə təmin edilməlidirlər.

Valideyn himayəsindən məhrum olan yeniyetmələr üçün sosial xidmət sahələrində xüsusiləşdirilmiş iş yerləri də təşkil olunmalı, ilk iş yerlərindəsə, onlar paltar, ayaqqabı, geyimlə təmin olunmalı, orta əmək haqqının beş mislinə bərabər məbləğdə birdəfəlik müavinətlər almalıdırlar. Qanuna görə, valideyn himayəsindən məhrum olan şəxslərin adına bank hesabları açılmalı və həmin hesaba kompensasiyalar ödənilməlidir.

Qanunda o da nəzərdə tutulub ki, əvvəllər mənzil sahəsi olmayan və valideynini itirmiş, valideyn himayəsindən məhrum, qəyyumluqda olan uşaqlar bütün tipdə olan təhsil müəssisələrini bitirməyə, əhaliyə sosial xidmət və cəzaçəkmə müəssisələrindən, silahlı qüvvələr sıralarından azad olunmağa üç ay qalmış müvafiq icra hakimiyyəti orqanında mövcud qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada sosial normalardan az olmayan yaşayış yerləri ilə növbədənkənar təmin olunurlar. Qanunun bu maddəsini isə yerli icra hakimiyyəti başçıları həyata keçirir. Valideyn himayəsindən məhrum olmuş şəxslərin qeydiyyatı həm yaşayış yeri, həm də müvəqqəti olduqları yer üzrə aparılır. Qeydiyyatdan çıxarılması isə yalnız müvafiq icra hakimiyyəti orqanının razılığı ilə mümkündür. Qanun ev alıb-satarkən valideyn himayəsindən məhrum olmuşları dövlət rüsumundan da azad edir. Hətta onlar üçün məqsədli torpaq sahələri ayrılır və qaytarılmayan ssudalar verilir.

Fondumuz bu cür müddəaları nəzərə alaraq hazırladığı layihəni məhz QHT Şurasına, yəni milli donor institutuna təqdim etməyi məqsədə uyğun hesab etdi. Şuraya ayrılan büdcə vəsaitlərinin həmin layihəyə kifayət edəcəyini bilən Fondumuz ölkəmizin daxili problemini xarici deyil, məhz milli donorun dəstəyi ilə həyata keçirməyi lazım bildi.

Bu mövzuda olan layihələr dünyanın müxtəlif ölkələrində, hətta bizimlə həmsərhəd olan Rusiya Federasiyasında müvəffəqiyyətlə həyata keçirilib. İlyas Əfəndiyev Fondunun beynəlxalq və xarici təşkilatlarla əməkdaşlığı bu layihənin Azərbaycanda da müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsinə əsas verir.

Ədalət naminə qeyd etmək istərdim ki, Apelyasiya Komissiyasının iclasında QHT Şurasının bir çox üzvü layihəmizin mövzusunun aktual olması barədə fikirlər söylədi və onu rəğbətlə qarşılayıb, birgə həyata keçirmək təklifini verdi. Əfsus ki, həlledici sözə malik "ekspertlər" layihəni dəstəkləmədilər.

Ümid edirik ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının rəhbərliyi bu problemlərin həllində Azərbaycanda fəaliyyət göstərən QHT-lərə bundan sonra daha çox dəstək verəcək və vətəndaş cəmiyyəti institutlarının inkişafına maneə törədən bu kimi bürokratik və qərəzli halların qarşısını alacaqdır.

Tural ƏFƏNDİYEV

İlyas Əfəndiyev Fondunun prezidenti

525-ci qəzet.- 2009.- 19 may.- S.2.