Növbədənkənar yazı

VƏ YA HƏR KİTAB SEVİNƏNİNİ TAPIR...

"Zaman atəşdir, önünə çıxan hər şeyi yaxıb-yandırar, əsil şeirdən başqa..."

"Şeir bir düşüncənin ifadəsi deyil, o, qanayan bir yaradan və ya gülümsəyən dodaqdan yüksələn bir şərqidir..."

(Əvvəli ötən sayımızda)

Axşam yol üçün hazırlıq görəndə kitabları saf-çürük eləməyə başladığımda, gizləmirəm, birdən-birə içim burxuldu. Bu cildli, qalın, gözəgəlimli poliqrafik tərtibatla çap olunan kitabların bir çoxundan elə bir-iki şeiri, ya da bir neçə sətir oxumaq yetərli idi ki, onların maklaturadan başqa heç nəyə yaramadığı ortaya çıxsın. Və elə bu darmacalın darlığında birdən nədənsə gözüm önünə ilk gələn Sovet dönəmində Yazıçıların Moskva yaxınlığındakı Maleyevka yaradıcılıq evinin ətrafında qışın bəmbəyazlığında qar altında duvaqlı gəlin kimi nazlanan şüy şam ağacları gəldi: "Onları şeirdən ayırmaq çətin, Onlar Yesenindən tərcümələrdi!" Mən də Yesenin kimi, sözün həqiqi mənasında, hər səhər yolum üzərində nazlanan o şam ağaclarından birinə "vurulmuşdum" və xəlvətə salıb ona Yeseninsayağı sevgimi pıçıldayır, sağıma-soluma baxıb aranı xəlvət görəndə saatlarla üz-üzə dayanıb dərdləşirdim də. Bunu bir şair fantaziyası sayıb-eləməyin, həqiqətən də mənə elə gəlirdi ki, bu göylərə baş çəkən boy-buxunu ilə yanındakı ağaclardan seçilən və bu seçilmişliyini də gözəlcə hiss edən o şüy şam ağacı mənim hiss, duyğu dilimi yaxşı anlayırdı. Səssiz suallarıma, canatımlarıma səssizcə də cavab verirdi. Bu sükutu aradabir pozan şamların başından əsən xəfif rüzgarın nəfəsindən elə həmin şam ağacının yaşıl iynəli yarpaqlarından narın-narın ələnən qar səsi idi. Bəlkə heç qar səsi-zad da deyildi, elə bu şüy, şivərək şamın özcə səsi idi, qulaqlarımdan içimə dolurdu, ruhumu oxşayırdı? Ağacın, daşın, insanın ruh qohumluğundan əziz nə ola bilər ki?!. Sevginin dili hər yanda eynidir, tərcüməsiz də anlaşılır. Və mənə elə gəlirdi ki, ilham pərisi deyilən bir şey vardısa, o, qarlı meşələrin ortasındakı elə bu mənim sevdiyim şüy şam ağacının başına hansı bir dahininsə xatirinə qonur və lələklərindən o biri ölümlü bəndələrə də pay düşür, ona görə də yaradıcılıq evlərinə gedənlər geriyə əliboş qayıtmırlar. Yoxsa niyə yaxşı əsərlərin ünvanı Moskva yaxınlığındakı bu yaradıcılıq evləri olmalı idi ki?! Və hərdən mənə elə gəlirdi ki, ilham pərisi deyilən varlıq elə mənim vurulduğum bu şümal şamın özüdür. Hətta gizləmirəm, bəzən də fikirləşirdim ki, Allah yerdə adamların gözünə görünmək istəsəydi, onun görüntüsü elə bu şüy şama bənzəyərdi. Allah yer üzündə nə varsa hamısını özünə bənzər şəkildə yaratmayıbmı? Bu şam da onun bir görüntüsünün donub qalan heykəlidir. Allahın çeşidli zamanlarda bəzən Krişna, bəzən Budda, ya da İsa kimi yerə endiyini bildiyimizdən buna da inanmaq olar bəlkə?!

İndi bu təsvirlərimdən bezmiş oxucu deyəcək ki, şamla intim söhbətlərin kitabla nə əlaqəsi var? Var, əziz oxucum, həm də əməlli-başlı var. Bəs bu televiziyalardan, qəzet və jurnal səhifələrindən təqdimatları yapılan, əlinə haram və çirkli para keçdikdən sonra şair, yazıçı cildinə girənlərin, ya da həvəsə düşən neçə-neçə sıradan şeir həvəskarının qalın-qalın kitablarının çap olunması üçün istifadə edilən yağlı kağızlar yerin altından çıxmır ki? Bir də vallah heç onları da qınamalı deyil, axı neyləsinlər ki, xalqımıza "şair" yarlığı yapışdırılıb, həm də belələri haram para ilə "tarixdə qalmağın" mümkün olmadığını bilib, "tarixdə qalmaq üçün" əsil sənətkarlara qibtə hissi ilə, bu yolu seçirlər. Əsil şairlərə qibtə bu günün, dünənin söhbəti deyil ki? Ölkələrə, imperatorluqlara padişah olanların, könüllərin padşahı ola bilməsi üçün necə dəridən, qabıqdan çıxdıqlarına biz yox, tarixin özü şahidlik etmirmi? Burda mətbəədə cingildəyən çap maşınlarının orda ormanlarda şam ağaclarının canına vəlvələ saldığından neçəmizin xəbəri var? Tərs kimi də indi Maleyevka da o Maleyevka deyil, yazıçıların əlindən çoxdan alınıb, rusiyalı işbazların əlinə keçib... Biçarə əsil yazıçıların əllərində sözdən qeyri nə qaldı ki? Bu əldənçıxmışlıq hissi, bir vaxt milçək və şirə misalı ətrafımdakı "sevənlərin" indi o "sevgilərinə" sevgidən başqa hər ad verib buxarlandığı bu günlərdə mənə elə doğmadır ki!.. Sevginin izahata ehtiyacı yoxdur, izahata, izhara ehtiyacı olan sevgi əsla sevgi deyil.

Bakıda kimlərəsə işyeri, ofis, villa tikilməsi üçün canına qıyılan, şalğam kimi yerə sərilən ağacları gördükcə o Maleyevkadakı sevgili şam ağacı üçün ruhum elə sıxılır ki... Canımın belə sıxılmağı mənə deyir ki, mütləq o şam ağacının da başında bir iş var, yoxsa durub-dururkən yadıma düşməz, ruhum belə sıxılmazdı! Görəsən, "Qədir ağacı" şeirimin qəhrəmanı canını işbaz mişarından qoruya bildimi? Ən azından qurtula bilməyibsə, kəsilib kağıza döndərilibsə, heç olmasa özü kimi bir gözəl əsərə vətən olsaydı, nə vardı ki?! Ağacların da bizim kimi Allah övladı olduğunu sübut etmək üçün uzağa getmək lazım gəlmir. Balıq kürü tökmək üçün işin ən çətinini seçir, min əngəli göz önünə alıb axına qarşı üzür, bağa yumurtasını sahildə qum üstünə atıb sulara gömülür. O kürülər balıq olur, o yumurtadan yavru çıxır və çıxan kimi də can yaddaşıyla anasının olduğu yerə - sulara üz tutur. O kürü tökən balıq da, o yumurta buraxan bağa da yavrularına uzaqdan fikrən analıq edir. Gözə görünməsələr də, onlar hər zaman fikrən yavrularının yanındadırlar. Allah o bağanı da, o balığı da insana görk üçün yaratdı. Hind vedalarında Allah adına belə bir kəlam var: "Mən suyun dadı, Günəşin işığı, efirin səsi, insanın istedadıyam, hər şeydə, hər yerdə var olan mənəm..."

Yəni Allahın gözə görünmək ehtiyacı yoxdur, səbəb də odur, nəticə də. Yaratdığı nə varsa, hər zaman onların yanındadır. Və bu mənada nakam yox edilənlərin qisası da yaman olur...

...Nə yazıq ki, mənə verilən kitabların böyük çoluğu məndə bu zamansız təəssüratı oyatdı. Yaxşı ilə pisin sərhədlərin itdiyi, əksinə, yamanların yaxşılardan qisas almağa başladığı və kapitalizmə xas olan sənətin kütləviləşdirilməsinə gedildiyi, elə "hamımız eyni bezin qırağıyıq" düşüncəsinin hakim olduğu, tənqidçinin paralı bəy tərifi ilə yaşadığı, şair və yazıçıların özləri haqqında öygü məqalələri yazıb, başqa birisinin adıyla çap etdirdiyi, az-çox ad çıxarmış tənqidçinin də bu sövdələşməyə ortaq olduğu bir mühitdə nədən danışmaq olar ki?..

Şairin içində ən çox düşündüyü iki ilahi ilham qaynağı var: Birincisi, Allah, ikincisi, şeir... Deməli, şair Allahın övladıdır? Amerikalı şair Eliotun şeirlə ilgili fikirlərini xatırlayacaq olsaq, şeir və şairi toplumsal ölçü və yasaqlar özünə tabe edə bilməz, əksinə yasaq və ölçüləri o özünə tabe edir... Şair - əvəzolunmaz şəxsiyyətdir. O, xor içində sıradan biri deyil, solistdir. Hər hansı bir qanuna tabe olub baş əymir. Çünki ona ən böyük hakimiyyət verilib, o, baş əyəcəyi qanunları da özü bəlirləyir.

...Zəhər havasından di gəl usanma,

Arzular tükənir, umudlar bitir.

Vətən, torpağına dən səpir, amma,

Yerindən ya tərif, ya şüar bitir.

Qürbətdə "sevgili yarım" vətəndi,

Dağlanmış yağ kimi yarama daman.

Vətən, Qarabağsız yarıvətəndi,

Mən də ki, vətənsiz yarımadamam.

Əyninə geydiyi şeytan köynəyi,

Gəl, belə millətin halına yanma.

Hamı nəsə deyir, nəsə söyləyir,

Kimsə dediyinə inanmır amma...

Vətən, onun bölünmüş, parçalanmış taleyi yaddan çıxıb. Bütün ölkə seks və ev alveri xəstəliyinə yoluxub. Hər tərəf ehtirasların küçə qadını zövqünə bürünüb. Ölkənin aydınları isə bütün bu olumsuzluqlarla mücadilə etmək yerinə, axına qoşulmağı, "çula bürün, elnən sürün" fəlsəfəsiylə zamanının çaldığına oynamağı üstün tutur. Şairi, müğənnisi qalsın bir yana, Azərbaycandan Türkiyəyə gələn hətta elm adamları da elmi məruzələr yerinə çox zaman şüar deyib, alqışlamaqla məşğuldurlar. Türkiyənin belə şüarlara eytiyacı da yoxdur. Özlərinin məddahları yetərincədir. Amma onları da qınamaq olmaz. Çünki 50 ildir, şüar deməyə öyrənmiş bir məmləkəti təmsil edirlər. Maşallah, deputat seçiləndən sonra dünənki zavod direktoru, telejurnalist, elmlər doktoru, "iş adamı" deputat mandatının sehrli dəyənəyilə ilhama gəlir, dönüb yazıçı, şair, ya da mahnı yazarı olur. Bu azmış kimi, ölkə daxili bir yana qalsın, onların sözlərinə yazılmış mahnıları, əlbəttə, yarınmaq üçün, müğənnilər xaricdə də ifa edir, həm də bununla da qalmayıb, heç məmləkətdə adı yetərincə duyulmamış adamları "Türk dünyasının böyük sənətkarları" kimi təqdim etməkdən də çəkinmirlər. Həm də dövlətlərarası konsertlərdə Türk dünyasının müxtəlif yerlərindən gələn müğənnilərindən fərqli olaraq, mahnı əvəzinə şüar deməklə əl çaldırmağa, bəyəni toplamağa çalışırlar. Ortada gülüş hədəfi olan yalnızca sözlərinə mahnı yazılan, ya da şeiri oxunan şairin, ya da şeiri oxuyan müğənninin adı deyil, zövqsüzlüyü ortaya qoyulan bütöv bir millət olur. Ən acınacaqlı hal odur ki, gedib Türkiyədə şüar deyənlər bir şeyi bilmirlər ki, belə şüarlardan türkün qarnı çoxdan toxdur. Bütün bu həngamələrlə gedib Türkiyədə bir-iki telekanala çıxıb guruldayan, qaranlığa daş atan və Bakıya "qəhrəman" kimi qayıdanlar unudurlar ki, Azərbaycanın, eləcə də Türk dünyasının mənafeyi Türkiyədə deyil, dünyanın başqa ölkələrində, həm də ağıllı bir şəkildə müdafiə olunmalıdır. Bax, bunu bacardığımızda dünyaya dərdimizi anlada biləcəyik. Gəlişmiş ölkələrdən birində konsul işləyən bir təmsilçimizin qohumu ilə eyni yerdə işlədiyimdən və o konsulumuz da dərdini mənim tanışıma açdığından erməni lobbisi ilə beyin savaşında durumumuzun heç də içaçıcı olmadığını duyduğumda təəccüblənmədim. Çünki şüarlarla dünya arenasına çıxmaq mümkün deyil. Siyasətlə siyasətçilər, həm də professional siyasətçilər məşğul olmalıdır. Yoxsa dünənin müəllimi, jurnalisti, iki cümləni dalbadal qura bildiyi üçün siyasətçilik etdiyindən halımız indikindən heç də yaxşı olmayacaq. Həm də onu nəzərə almaq lazımdır ki, bu, sonradan "siyasətçilər" dil bilmədiklərindən özlərini göstərmə meydanı kimi Türkiyəni seçirlər. Buranınkı, nə də olsa, öz dilimizdir axı? Amma türk milləti də belə şeyləri çox gördüyündən əllərini yelləməklə keçinir...

(Ardı var)  

Məmməd İSMAYIL

525-ci qəzet.- 2009.- 22 may.- S.2.