Yeni tarix
imtahanı
SON AYLAR BAŞ VERƏN HADİSƏLƏR
FONUNDA TÜRKİYƏ-AZƏRBAYCAN MÜNASİBƏTLƏRİ
CİDDİ SINAQLARDAN KEÇDİ VƏ TARİXİN BU
İMTAHANINDAN ŞƏRƏFLƏ ÇIXDI
Son bir neçə ay ərzində
Cənubi Qafqazda tarixi əhəmiyyətli dəyişikliklər
baş verdi. Onlar uzun müddət qeyri-sabit olan bu regionun
xalqları və dövlətlərinin imkanlarını, demək
olar ki, hamı üçün aydın olan çərçivədə
müəyyənləşdirdi. Əlbəttə, 2008-ci ilin
avqust ayı - Gürcüstan və Rusiya arasındakı
müharibə, qəribə də olsa, bir çox məsələlərə
daha çox aydınlıq gətirdi. Məlum oldu ki, qonşu
ölkələrin maraqları nəinki üst-üstə
düşür, lazım gələndə müharibə də
istisna deyil. Son halda, yuxarıda adı çəkilmiş ərazi
savaşının gedişi və nəticələri
Gürcüstanın xeyrinə olmadı. Gürcüstana
"dost" olan güclü dövlətlərin başı
öz problemlərinin həllinə
qarışmışdı. Onlar danışdılar, etiraz
etdilər, hədələdilər, lakin konret heç nə
edə bilmədilər. Bədii şəkildə desək,
hind nağıllarındakı kimi, iki fil başqasının
balası uğrunda amansız mübarizəyə girişməz.
Filin təbiətində belə hallar olmur və bunu hamı
bilir. Lakin ayağı çox ağır olan filin qəzəbinə
düçar olmaq arzuolunmazdır. Hər şey baş verə
bilər.
Bu cür sadə məntiq
nöqteyi-nəzərindən çıxış edərək,
Cənubi Qafqazın müasir problemlərinə də
yanaşmaq mümkündür. Dünya miqyasına görə
nisbətən kiçik olan bu ərazidə olduqca çoxlu
sayda müxtəlif ölçü və imkanlara malik olan
"fillərin" ziddiyyətli maraqları cəmləşib
və bir-biri ilə rəqabətdədirlər. Sirkdə
kiminsə tərəfindən qəzəbləndirilmiş filə
dərhal nə isə "dadlı bir şey" verirlər
və o, tədricən "sakitləşir" və qəzəbini
gizlədir.
İnsanın
şüur və intellektə malik olduğunu nəzərə
almasaq, onlar fillərdən çox az fərqlənirlər.
Bununla belə, çox vaxt insanlar müxtəlif tərzdə
boş yerə özlərindən çıxır, əsəbiləşir
və vuruşurlar. Fillər gərgin vəziyyətlərdə,
demək olar ki, eyni şəkildə hərəkət edir və
onların davranışı gözlənilən olur. Bunu isə
nüvə "dəyənəyinə" və qitələrarası
ballistik raketlər kimi ciddi silahlara malik olan insanlar haqqında
demək qeyri-mümkündür.
Beləliklə, bizə
yaxın olan Cənubi Qafqaz üçün
aşağıdakıları demək olar.
Həm keçmişdə,
həm də hazırkı vaxtda olduğu kimi, bütün
sülh və qeyri-sülh xarakterli addımlarda Cənubi
Qafqazda üstünlük Rusiyanın tərəfindədir,
Gürcüstan isə təəssüf ki, bu dəfə də
məğlub oldu, həm də çox ciddi şəkildə.
Mühüm regional dövlətlərdən bizə ən
yaxın olan Türkiyə Respublikası nisbətən
müstəqil mövqedə qaldı. Hərçənd,
mühüm təklif imkanlarını ehtimal etmək
mümkündür. Bununla belə, o da uduzanlar
sırasındadır. Yaranmış vəziyyətlə
bağlı Türkiyənin yeni planları həyata vəsiqə
almadı.
Mən bu gün baş
verən proseslərin nəticələrinə əsasən
fikir söyləyirəm. Təəssüf ki, bir çox
ekspert və politoloqlar Azərbaycan Respublikasının da ən
azı Gürcüstan qədər uduzduğuna dair nəticə
çıxarmaqda tələsdilər. Mən nəinki bu
fikirlə razı deyiləm, hətta onu qərəzli hesab
edirəm:
a) Rəsmi Bakı
üçün kimə etibar etməkdə öz
seçimini dəqiqləşdirmək daha da asanlaşdı.
Baxmayaraq ki, "etibar" kimi sözlər siyasətdə
yalnız şərti olaraq işlədilir;
b) Respublikamız Cənubi
Qafqaz regionunda öz mövqeyini dəyişmədi, o, mərkəzə
daha da yaxınlaşdı;
c) Nəhayət, hər
şey aydınlaşdı, qaranlıq məqamlara işıq
salındı və indi hamı açıq-aşkar
danışmaq məcburiyyətində qalıb;
d) Məlum oldu ki, tarixi
dostluğa malik olan xalqların mövqeyini hesaba almamaq
qeyri-mümkündür. Birincisi, qəzəbli xalq istənilən
ölçülü filləri geridə qoya bilər.
İkincisi, xalqlarımızın (türkləri və azərbaycanlıları
nəzərdə tuturam) bir hissəsi bəzi liderlərə
inamını nisbətən itirib, digər hissəsi isə
başqa liderlərin xarakterlərinə dair müsbət
fikirlərində daha da qətiləşibdir. Bu, olduqca
mühüm regional amildir;
e) Azərbaycan
bütün qonşularla münasibətlərdə bərabərhüquqlu
tərəfdaş olduğuna dair öz iradəsini bir daha
nümayiş etdirə bildi;
f) Qarabağ məsələsinin
həlli sonuncu beynəlxalq forumların hamısında öz
layiqli yerini tutub. Lakin bu mürəkkəb məsələdə
sülh danışıqları prosesi
iştirakçılarının mövqeyinin
açıqlığı baxımından, əvvəlki on
ildəki ilə müqayisədə xeyli irəliləyiş
vardır. Siyasi ritorika daha konkret xarakter alıb. Problemin həllinə
dair mümkün variantlar real vəziyyəti nəzərə
alan güzəştlər çərçivəsində
müəyyənlişdirilib. Ola bilsin ki, belə daha
yaxşıdır. Bizim üçün sülh və ərazi
bütövlüyü vacibdir;
g) Rusiya ilə
Gürcüstan arasındakı müharibə və onun
ardınca Cənubi Qafqazın siyasi xəritəsində
baş verən dəyişikliklər Qarabağ probleminin
tezliklə həllinin və Ermənistan tərəfindən
işğal olunmuş torpaqların Azərbaycana
qaytarılmasının vacibliyi ilə bağlı
dünyanın iri dövlətlərinin ortaya qoyulan şübhələrini
aradan qaldırdı. Son 9 ayda baş verən proseslərin nəticələrinə
bir çox faktları da əlavə etmək olar. Lakin buna o qədər
də lüzum yoxdur. Bizim üçün əsas odur ki,
Türkiyə və Azərbaycan münasibətləri son nəticədə
hər iki ölkə xalqlarının iradə və maraqlarının
kəsişdiyinin başa düşülməsinə gətirib
çıxardı. Bu, bəlkə də Cənubi Qafqazda
sabitlik üçün olduqca mühüm nəticədir. Bu
istiqamətdə ciddi addımlar 2009-cu ilin may ayının
ortalarında Azərbaycanın prezidenti İlham Əliyevin
Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan
ilə görüşlərində müəyyənləşdi.
Görüşlər iki dövlət - Türkiyə və
Azərbaycan arasında yeni, daha praqmatik münasibətlərin
əsasını qoydu. Bütün bunlarla yanaşı, hər
iki ölkə xalqlarının qardaşlıq hissləri
ciddi sınaqlardan keçdi və tarixin yeni, gözlənilməyən
imtahanından şərəflə çıxdı.
Deyirlər ki,
xalqların dostluğu "hüquq və vəzifələr"
anlayışını özündə ehtiva etmir. Onun mahiyyətində
müqəddəs qaydalar mövcuddur. Dostluğun sərhədlərini
pozmaq cəhdi ortaya çıxanda mahiyyətdən irəli gələn
özünümüdafiə mexanizmi avtomatik olaraq işə
düşür. Biz bu yaxınlarda onun şahidi olduq.
P.S. Dünyanın
aparıcı dövlətlərini fillərlə müqayisə
yalnız onların gücünü göstərmək niyyətindən
irəli gəlir. Bunun xalqlara heç bir aidiyyəti yoxdur.
Rafiq ƏLİYEV,
fəlsəfə elmləri doktoru,
professor
525-ci qəzet.- 2009.- 23 may.- S.9.