Əsrimizin Rəsulzadəsi

Bu gün yurdumuzun böyük oğlu, Şərq və türk dünyasında ilk demokratik dövlətin qurucusu Məmməd Əmin Rəsulzadənin anadan olmasının 125 ili tamam olur. Nə yazım bilmirəm! Kompyuterin qarşısında oturmuşam, gözlərim dolub, əllərim titrəyir. Başımda minlərlə sual, əsəbilik! Nə yazım bilmirəm! Azərbaycana hətta 70 illik əsarətdən sonra belə, ölməyən bir müstəqillik hissi buraxan, insanların ürəyinə üçrəngli bayrağın rənglərini, ulduzunu, ayını qanla, göz yaşı ilə əkən bir insan üçün nə yazmaq olar? Düşünürəm. Onun kimi canını bu ölkə üçün, bu qərib və əzilən xalq üçün verən digər insanları xatırlayıram. Əlimərdan bəy Topçubaşovu, erməni güllələri ilə "Bu torpaqlar üçün torpağa düşən" Fətəli xan Xoyskini, Behbudbəy Cavanşiri xatırlayıram. Bir quldur kimi yaxalanıb, rusun kölələri tərəfindən döyülən, söyülən və həbsxanalarda "mən yaza bilmədim, qollarım bağlı" deyə hayqıran Əhməd Cavadı, İrkutskda ömrünün Payızında, 60 yaşında bir fəhlə kimi işlədilməkdən əlləri qabar-qabar olan Hüseyn Cavidi düşünürəm, əllərim titrəyir. Gözlərimdən axan yaş köynəyimi isladır. Nə yazım?

Gözlərimi Almaniyanın qara bürünmüş dağlarına dikib, uzaqdakı xalqımın insanlarına səslənirəm. Sənin Rəsulzadə kimi dünyalara dəyən bir oğlun olsun və sən onun dəyərini bilmə! Budurmu sənin vəfan? Budurmu sənin insanlığın? Budurmu sənin oğulluğun? Budurmu sənin azərbaycanlılığın? Söylə! Ey bu ölkənin universitet müəllimləri, alimləri, şairləri, yazıçıları, böyük-böyük danışan insanları! Niyə danışmırsınız? Niyə, kişi kimi, türk kimi, insan kimi səsinizi yüksəldib bağırmırsınız? Hardasınız? Nə oldu sizə? Bu torpaq belə vəfasız insanlarmı yetişdirəcəkdi? Bu torpaq bu qədər vəfasızmı olacaqdı? Düşünürəm. Əllərim titrəyir, gözlərimin yaşı sözümə baxmır. Sizdən dörd min kilometr uzaqdayam. Bir qürbət elində kompyuterin önündə oturub, sizi, sizin vəfasızlığınızı, Rəsulzadəni düşünürəm! Məni eşidirsinizmi? Məni anlayırsınızmı? Bir dəqiqə, bir saniyə olsa belə Rəsulzadə gözlərinizin önünə gəlirmi? Yoxsa, indi bir ziyafətdə ruslar kimi qədəhləri toqquşdurursunuz, qəhqəhə çəkirsiniz? Bilmirəm. Sizə bu sözləri deyən adam sizlərdən biridir. Amma o sizin ölkənizdə doğulmasa da, ölkənizi Rəsulzadə ilə tanıdı. Onun qədər sevdi, Rəsulzadənin Ankarada yaratdığı dərnək və o dərnəyin çıxartdığı "Azərbaycan" dərgisindən o ölkənin qoxusunu, rəngini, suyun, şeirini çörəyini öyrəndi, sevdi, o ölkə üçün dişini-dişinə sıxıb mücadilə etdi.

Rəsulzadə 1920-ci ilin o uğursuz aprel ayında Lahıca sığınır. Ölkəsi işğal altında, insanları qan və göz yaşı içindədir. Ermənilərlə əl-ələ verən bolşevik xainlər insanları küçədəcə qətlə yetirir, qadınların namusuna toxunurlar. O, Lahıcın dumanlı dağlarına, Girdiman çayının soyuq sularına baxaraq, ölkəsini və Səyavuşu düşünür. Orda, o qəm və kədərin içində "Əsrimizin Səyavuşu"nu yazır.

Bir bilgə dedi ki, tarix dil bilməz. Kötü tale ilə mərdlik edilməz!

Bəli, Firdovsinin qələmindən çıxan şeirlərlə tarixini, taleyini, mərdliyini düşünür. Özünün də ölkəsinin mərd oğlu, Səyavuşu olduğunu xatırlayır, dərdlərini dilə gətirir. İki illik müstəqillik, iki illik şərəfli həyat, iki illik dünya imperalizminə etiraz asan olmamışdı. O hələ on yeddi yaşında bu şərəf, bu müstəqillik, bu başqaları üçün mücadiləyə atılmış bir insan idi. Babası Hacı Molla Ələkbər duaları ilə ona el yolunda ölməyi öyrətmişdi. Anası Zalqızı Zinyət tərtəmiz südü ilə onu milləti üçün yetişdirmişdi. O, elə bir adam idi ki, 1903-cü ildə yəni, on doqquz yaşında ölkəsindəki yabançılaşmaya qarşı üsyan bayrağı qaldırmışdı. Məhəmməd ağa Şahtaxtlının çıxardığı "Şərqi-Rus" qəzetinə məktub yazaraq, Azərbaycanda ruslaşan və yarı rus, yarı türk dilində danışan gəncləri tənqid etmişdi.

O, millətinə, dilinə o qədər vurğun idi ki, çarın zülmündən çəkinmədən o vaxtlar dərc olunan "Həyat", "Təkamül", "Füyuzat", "İrşad", "Yoldaş" və "Tərəqqi" kimi qəzet və dərgilərdə millətinin haqqını müdafiə edirdi. 1917-ci ildə Moskvada keçirilən Rusiya Müsəlmanlar Qurultayında rusca danışan qazax, özbək, qırğız, türkmən nümayəndələrinə etiraz əlaməti olaraq kürsüyə çıxır və onları danlayır. "Biz türkük və bu kürsüdə türk dilindən başqa bir dildə əsla danışmaram" - deyə bəyan edir! Ey Oljas, Süleymenov! Sən, 85 il sonra Bakıda, türklərlə dolu bir salonda, bir türk qurultayında kürsüyə çıxıb, rusca danışırsan! Gör, bax, diqqət kəsil ki, Azərbaycanın gerçək oğlu, gerçək igidi, türklük necə olurmuş!

Xeyr, yazmıram! Yenə gözlərimə və əllərimə hakim ola bilmirəm. Bilirəm ki, ağlamaq kişiyə yaraşmaz, amma neyləyim? Bu vəfasızlıq ürəyimi yandırır! Deyirlər ki, bir bilgə atasından küsüb evi tərk edir, ondan evi nə üçün tərk etdiyini soruşanlara belə deyir: Atam əslində çox yaxşı adamdır, amma eşqi tanımır. Ona görə evi tərk etdim. Çünki mən eşq dolu bir adamam! Məni də ancaq aşiqlər anlayar!

Nə yazım! Onu anlatmaq istəsəm, buna bir kitab bəs eləməz ki? Onun sürgünləri, onun bitib-tükənməyən enerjisi, onun İran, Türkiyə, Polşa, Macarıstan, Almaniya mücadilələri anlatmaqla, yazmaqla bitərmi? Onun bu ölkəyə gətirdiyi ruh, həyəcan, şərəf sətirlərə, səhifələrə sığarmı? Sığmaz. Kaş ki, ömrüm yetsin, elə hey bu haqda yazım. Amma ürəyimi yandıran başqa şeydir. Ürəyimi yandıran hər dəfə Azərbaycana gedəndə onun heykəlini görməməyim, küçələrə adının verilməsini eşitməməyimdir. Ürəyimi yandıran bu ölkənin qədir bilməzliyidir. Ürəyimi yandıran bu ölkənin ziyalılarının, universitetlərinin Məmməd Əmin Rəsulzadənin xalqını böyük oğlu kimi təbliğ etməməsidir.

Gedin Praqaya, Macarıstana, Polşaya, görün, orda ruslara qarşı mübarizə aparan igid oğlanlarına xalq necə heykəllər qoyub, onları necə təbliğ edir! Bunları görəndə mən necə utanmışamsa, siz də elə utanacaqsınız! Nə deyib Füzuli babam? Dost bivəfa, fələk birəhm, dövran bisukun Dərd çox, həmdərd yox, düşmən qəbi, tale zəbun! Nə yazım! Ən yaxşısı, qarlı dağlara baxıb, düşünməkdir. Ən yaxşısı, vəfasızları, qədirbilməzləri ürəyimdə məhkum etməkdir! Nə gözəl deyib Bəxtiyar Vahabzadə. Keçmişinə güllə atanları gələcək topa tutacaq! İnşallah belə də olacaq. Gün gələcək, vəfasız insanların beynində atom bombaları partlayacaq ki, vəfasızlığın, unudulmağın nə olduğunu bilsinlər!

Orxan ARAS Almaniyadan yazır

525-ci qəzet.- 2009.- 31 yanvar.- S. 6.