Dünya Azərbaycanın hansı elminə qibtə edir?

Akademik Mustafa Topçubaşovun özəl cərrahiyyə üsulları

Azərbaycan tibb elminin tanınmış isimlərindən biri alim-cərrah Mustafa Topçubaşovdur. Onun tibbin cərrahiyyə sahəsindəki yenilikləri əhəmiyyətlidir. Tibb tariximizdə Topçubaşov doktorluq dissertasiyasını müdafiə edən, həmçinin də Sosialist Əməyi qəhrəmanı adına sahib ilk həkimlərimizdəndir. Özünəməxsus, orijinal cərrahiyyə üsulları ilə fərqlənib. İntellektual səviyyəsi tibbdə bir sıra sıçrayışlar etməsinə imkan yaradıb. Bunun sayəsindədir ki, seçilən həkim kimi M.Topçubaşov həmişə qibtə olunan tərəf olub.

Almaniya təcrübəsinə yiyələnməsi də onun yüksəlişi üçün stimul rolunu oynayan amillərdəndir. Xalq arasında Mustafa həkim haqqında belə bir deyim vardı-"qızıl əlli" cərrah. Əslində bu fəxri adın ona verilməsi səbəbsiz deyildi. Topçubaşov nadir tapılan təbiblərdən sayılır. Onun əsas özəlliklərindən başlıcası əməliyyat masasına uzandırdığı xəstəsinin psixoloji vəziyyətini əvvəlcədən öyrənməsindəydi. Nəticə etibarilə bu şakəri onu xalqa sevdirmiş, işində müvəfəqiyyət qazadırmışdı.

O, həmçinin Azərbaycanın ilk akademiklərindəndir. 1945-ci ildə AMEA-nın, 1960-cı ildə SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının həqiqi üzvlərindən biri olub. Professor dərəcəsinə 30-cu illərdə sahib çıxıb. M.Topçubaşov bu ada "Malyariya spenomeqaliyasiyasının kliniki patoloji və cərrahiyyə müalicəsi" elmi işinə görə yiyələnib. Piroqov adına Cərrahlar Cəmiyyətinin, həmçinin Çexoslovakiya, Türkiyə, Rumıniya, Bolqarıstan Cərrahlar Cəmiyyətinin üzvü olub.

"Xüsusi cərrahiyyə" kitabı, "Portal hipertaniyanın cərrahiyyə müalicəsi" monoqrafiyası akademikin əsas elmi işlərindəndir.

Topçubaşovun ağrısızlaşdırma problemində analgezdən istifadə üsulu.

Əməliyyat prosesi zamanı özünəməxsus xüsusiyyəti ilə seçilən üsullarını o, uğurla tətbiq edirdi. Topçubaşovun cərrahiyyədə özəlliyi ilə seçilən əməliyyat növləri insan bədənində sınmadan sonra vücudda əmələ gələn fəsadlarla bağlıdır. Alim-cərrahın xüsusi operasiya taktikası sırasına kraniaplastikanın yeni üsulu, kəllə zədələnmələrində yaxın nahiyyədən götürülmüş sümük hissələri ilə zədənin bağlanması, periferik sinirlərin zədələnməsi nəticəsində ətraflarda əmələ gəlmiş, yanıqlarda parafin appilaksiyası və b. aiddir.

İkinci Dünya müharibəsi illərində durmadan artan yaralıların müayinəsini rahatlaşdırmaqçün analoqu olmayan aləti ixtira elədi. Alətin əsas xüsusiyyəti insan bədənində ilişib qalmış qəlpələrin, güllələrin və başqa küt əşyaların yerini təsbit etməkdən ibarətdi. Portativ aləti istənilən yerdə işlətmək mümkündür. Bəzən Rentgen cihazının yerinə yetirə bilmədiyi funksiyanı M.Topçubaşovun ixtirası ilə asanlıqla yerinə yetirirdi. Bu sovet tibb aləmində yenilikdi.

Akademik Mustafa Topçubaşovun 1938-ci ildəki əsrarəngiz kəşfi isə tibb elmində inqilab-çevrilişdi. Topçubaşov soyadı cərrahiyyədə yeniliyin carçısı idi. O, cərrahiyyə əməliyyatı zamanı ağrısızlaşdırmaq üçün analgezdən istifadə etmək üsulunu kəşf etdi. Tibbdəki bu sıçrayış azərbaycanlının adı ilə bağlıdır. Avropa və SSRİ cərrahları yeniliyi üçün M.Topçubaşovu alqışladılar. 30-cu illərin sonundakı sovet mətbuatının-qəzet və jurnalların tək mövzusu azərbaycanlı cərrahın müdhiş tapıntısı idi. Elmi işini davam etdirən alim tezliklə analgezin məhlulunu hazırladı. Bundan dərhal sonra isə "Analgezin" preparatları istehsal edildi.

Analgezdən istifadə üsuluna görə akademik Mustafa Topçubaşov Vişnevski medalı ilə təltif olundu.

Qısa müddətdən sonra alimin tapıntısı ilə dünya tanış idi. Şərq, Qərb bunu təqdirə layiq, əhəmiyyətli hesab edirdilər. Hətta, bir müsəlmanın bu uğurunu həzm edə bilməyib saxtakarlıq edənlər də vardı. ABŞ da Artuzio "Davamlı Analgeziya" üsulunu öz adına çıxaraq elm ictimaiyyəti qarşısındakı çıxışı dünyada yenilik adlandırıldı. Amerikalının "elmi işi" plagiatçılıqdı. Artuzio hər şeydən xəbərdardı və bu saxtakarlığı bilərəkdən edirdi. O, analgeziya üsulu haqqında Topçubaşovun kitabı ilə Avropadan əvvəlcədən tanış idi. Lakin sonralar ittifaq səviyyəsində hər şey öz həllini tapdı. Artuzionun səbəbsiz iddialarla tənqid olunaraq ifşa olundu.

Dünya artıq Mustafa Topçubaşov kimi dünya əhəmiyyətli alimlərimizi tanımalı, qəbul etməlidir. İstər tibb, istərsə də digər dünyəvi elmlərə töfhələrini verəcək qədər zəka sahiblərimiz var. Biz də onları tanıyaq!..

M. RƏĞBƏTOĞLU

Ədalət.- 2010.- 27 aprel.- S. 5.