ONLARIN DÜNƏNİ: HƏSƏN MƏMMƏDOV

YAXŞI GÜNLƏR QABAQDADIR

Nə qədər inadkar və inkaredici olsaq da, danmaq olmaz ki, bizim bu günümüz ONLARIN DÜNƏNİNdən başlayıb. Onlar: sənətimizin və ədəbiyyatımızın dünəni.

Dünən onlar kim idi, hardaydılar və nələr yaşayırdılar?

Yeni ədəbi nəsl üçün ibrətamiz və bir qədər də kədərli olan O DÜNƏN və O DÜNƏNİN insanlarının keçdiyi yol, bu gün üçün son dərəcə gərəkli və daha qabarıq görünməkdədi.

Bu gün proyektimizin davamı olaraq unudulmaz aktyorumuz HƏSƏN MƏMMƏDOVun DÜNƏNKİ KİMLİYİNDƏN söz açmaq istərdik.

Eynən bu rubrikada daha kimlər olacaq. İzləməyə dəyər.

Dedilər ki, Həsən çəkilişdədi...

Bu gün görüşə bilməyəcəyimiz üçün bir az sevindim də. Ona görə ki, vağzala adam qarşılamağa gedəcəkdim.

... Bu dəfə təsadüfən Həsən Məmmədovu vağzalda tapdığıma sevindim. Rejissor Arif Babayev "Gün keçdi" filmini çəkirdi. Ancaq gözlədiyim adam gəldi. Və Həsənə bir kəlmə də deməyə vaxt tapmadım.

Səhərisi yenə də kinostudiyaya zəng etdim. Onların qrupu deyildi. Ancaq dedilər ki, bu saat dəstəyi veririk ona.

Uzun-uzadı danışmalı olmadıq. Jurnalistin aktyora nə işi düşə bilər? Razılaşdıq ki, axşam saat yeddinin yarısında Dram Teatrında görüşək. Axşam "Xəyyam" tamaşası göstəriləcəkdi. Həsən həmin tamaşada çıxış edir...

Mən Həsəni lap çoxdan tanıyıram. İncəsənət İnstitutunda oxuyandan. (Rejissor Əşrəf Quliyevin sinfində təhsil alıb). Yoldaşlarımdan biri (o da aktyorluqda oxuyurdu) Həsənin səhnə davranışı, oyunu ilə heç cür razılaşa bilmirdi. Mən də onu inandıra bilmirdim ki, Həsən yaxşı aktyor olacaq. Bəlkə hələ öz rolunu tapa bilməyib. Yaxşı rejissorlarla işləməyib.

Qəribəsi budu ki, Həsənin sənətinə, aktyorluğuna çoxları uzun müddət inana bilməyiblər, bəlkə heç indi də inanmırlar. Gördükləri rollara görə müəyyən fikrə gələ bilməyiblər. Onlar az da olsa haqlıdılar. Həsənin əvvəllər çəkildiyi "Böyük dayaq" filmindəki Qaraş rolu kinematoqrafik baxımdan heç nəylə seçilmir. Nə bir ifadəli oyun, nə də bir gözəgəlimli vəziyyət var. Nə qədər təbii oynamağa çalışsa da baxırsan ki, rəsmilik hiss olunur. Aktyor Həsən Məmmədov vəziyyətləri sadəcə göstərir. O, Qaraş roluna çəkiləndə lap cavan idi. Şübhəsiz ona görə də naşılıq hiss olunur. Bir də bəlkə ona görə hiss olunur ki, o zaman Həsən heç teatrda da çıxış etmirdi. Alışmamışdı qrim iyinə, rekvizitlərin əl-ayağa dolaşmasına, onda qalmışdı ki, kinoobyektivin önündə dayansın, özü də baş rolda çəkilsin. Özü də kiminlə birgə: Ələsgər Ələkbərovla. Hər halda bütün bunların müəyyən mənada sıxıntılı təsiri olub. Bu da onun oyununda hiss olunur.

Sonra Həsən "Cazibə qüvvəsi" adlı bir filmdə çəkilib. Bu kinoşəkil də üzağardan olmadı. Həsən bir aktyor kimi özündən, öz səriştəsindən heç nə əlavə edə bilmədi. Bu film soyuqdu, rol da onun kimi. Ancaq bu soyuqluq yaxşı mənada deyil. İfa yönümünə, ifa bacarığına pis təsir edən soyuqluqdu.

Həsən Məmmədov "Arşın mal alan" filmində Əsgər rolunu da oynayıb. Mənə elə gəlir ki, bu rolda kino sənəti baxımından heç nəylə seçilmədi. Əsgər roluyla Həsənin repertuarına bir ad da əlavə olundu.

Sonralar aktyor Həsən Məmmədov "Yeddi oğul istərəm" filmindəki Bəxtiyarı uğurlu oynayanda riyaziyyatçı dostlarımdan birinə dedim ki, Həsən bu rolu yaxşı oynayır.

O, özünü inandırmağa çalışdı ki, elə şey ola bilməz. Axı Bəxtiyar hara, Həsən hara? O, "Komsomol" poemasını oxumuşdu, Həsəni də tanıyırdı. Həsən Məmmədov ola bilsin indi də onu tanımır. Ancaq onlar nə vaxtsa deyəsən birgə oxuyublar. Həsən əvvəllər universitetin fizika-riyaziyyat fakültəsində təhsil alıb. Ancaq bir az riyaziyyatın çətinliyi onu qorxudub, bir az özü tənbəllik edib, bir az da həvəsi olmayıb. Birinci kursu yarımçıq qoyub, başını götürüb qaçıb, "daha asan oxumaq" yerinə: İncəsənət İnstitutuna. İndinin özündə də çoxları İncəsənət İnstitutunu yüngül təhsil yeri kimi başa düşür.

HAŞİYƏ: Həsən Məmmədov - Vallah, elə mən də belə fikirləşirdim. Gəldim, gördüm! Riyaziyyata min şükür. Nə var ki, iki dəfə iki, dörddür. Gəl indi müəllimlərini, tənqidçiləri, tamaşaçıları inandır ki, Bəxtiyar elə mənim oynadığım kimi olmalıdır. Hərənin bir Bəxtiyarı var. Mənim də onlar kimi.

Riyaziyyatçı dostum ( uzun illərdən sonra həmin riyaziyyatçının adını açıqlayım: yazıçı-dramaturq Aslan Qəhrəmanlı, bu əlavə 2010-cu ilə aiddi) məni inandırmağa çalışdı ki, Həsən həlim təbiətlidi. Sakitdi. Hələ bir zarafatla əlavə etdi: el arasında belələri haqda deyirlər: döy başına, çörəyini al əlindən. Dəliqanlı Bəxtiyar hara, Həsən hara!

HAŞİYƏ: Yadımdadı. O vaxt moskvalı rejissor Vladimir Qorrikerlə sorğu aparmaq üçün kinostudiyaya getmişdim. Onda hələ Qorriker "Sevil" filmini çəkməyə başlamışdı. Aktyorlar seçilirdi. Balaş rolunu oynayacaq aktyor da hələ tapılmamışdı. Rejissorlardan hansısa təklif etdi ki, Həsən Məmmədov pis deyil, məncə yarayar. Qorriker bir az fikirləşib: "Znaete, Qasan oçen xoroşiy aktyor, obayatelnıy, simpotiçnıy. Ya videl eqo v rolyax. Mne on oçen ponravilsya. No jal çto slişkom myakkiy".

Moskvalı rejissorun belə deməsi məni təəccübləndirdi. Amma hər halda Həsənə Balaş rolu tapşırıldı.

... Saat yeddinin yarısında artıq teatrda idim. Həsənlə ilk söhbətdən sonra mənə elə gəlmişdi ki, o, sözübütöv oğlandı. Dediyindən dönməyəndi. Bütün bunlara bir də onu əlavə edə bilərəm ki, dəqiqdi. Söz verdisə, deməli gəlməlidi. Özü də vaxtında. Ümumiyyətlə, jurnalistlərə yaxşı münasibətiylə seçilən sənət adamlarımız mənim xoşuma gəlir. Baxmayaraq ki, jurnalistlərə birtəhər baxanlar da var.

- Hə, deyəsən lap vaxtında gəlmişəm.

Teatrın dəhlizi ilə addımlaya-addımlaya onun qrim otağına yollandıq. Yolda necə oldusa Həsənin gözləri divardan asılmış saata sataşdı. Və narahatlıqla məndən soruşdu:

- Saat neçədi?

- Yeddiyə on dəqiqə qalır.

- Vay, dədəm, vay. Sən allah, üzr istəyirəm. Görürsən də bizim saatı. Mənə elə gəlirdi ki, hələ vaxtından tez gəlmişəm.

Qrim otağına girdik. O, mənə yer göstərdi. Sonra otaqdakı sənət yoldaşları ilə məni tanış etdi. Dedim ki, ikisini də yaxşı tanıyıram. Rollarını da görmüşəm. Hamlet Xanızadə və Rafiq Əzimov "Yeddi oğul istərəm" filmində Həsənlə birlikdə çəkiliblər. Hamlet təkqol Giziri, Rafiq - Şahsuvarı oynayır.

- Bu pərdədən sonra bir saatlıq vaxtım olacaq. Əgər tələsmirsinizsə onda söhbət edə bilərik.

Mən etiraz etmədim. Rafiqgillə söhbət edə-edə Həsənin qrimləndiyinə, bığ-saqqal yapışdırmağına baxırdım. O, dəyişirdi. Əvvəlki Həsəndən əsər-əlamət qalmırdı.

Və birdən mənə elə gəldi ki, yersiz olsa da bir sual verəcəyəm. Bəlkə bu sualın heç nəyə dəxli yoxdur. Nə bugünkü söhbətimizə, nə də ümumiyyətlə aktyor sənətinə. Ancaq soruşdum:

- Həsən, bu qrim-zad, bu süni bığ-saqqal səni bezikdirməyib ki?

- Nə danışırsan, çörəyimiz bundan çıxır. Hər şeydən əvvəl bunu düşünmək lazımdır.

Onun açıq cavabından xoşum gəldi. Ancaq şübhəsiz o belə düşünmürdü. Təkcə çörək pulu qazanmaq üçün o saatlarla, günlərlə güzgünün qabağında oturub necə qrimlənmək haqqında fikirləşməzdi.

O, səhnəyə getdi. Mən onu bu rolda görmüşdüm. Kiçik rol olsa da xoşuma gəlmişdi

Hamletlə, Rafiqlə söhbət etdim. Əvvəlcə onlardan Həsənin bir yoldaş kimi necə olduğunu soruşdum. Rafiq dedi ki, bilmirəm, vallah necə deyim, Həsən elə yaxşı yoldaşdı ki, onun haqqında heç nə demək olmur. Mehribandı, qayğıkeşdi. Sözgötürən deyil. Ümumiyyətlə, istəməz ki, kimsə bir şeyi ona irad tutsun. Bilirsinizmi, Həsən bir növ uşaq kimidir. Nə versələr onunla qane olur. Vəziyyəti ağır olsa da heç kəsin yanına xahişə, minnətə, şikayətə getməz.

Rafiq deyir ki, Həsən uşaq kimidi. Mən bir şeyi xatırlayıram. Dəfələrlə Həsənlə birgə kino evində filmə baxmışıq. Ən qəribəsi budu ki, kino işinin bütün sirlərini bilə-bilə bəzən hadisələrə,çəkilişə, aktyor oyununa münasibətini gizləmir. Elə oradaca kinoya baxa-baxa təəssüfünü, heyrətini bildirir. Bəzən astaca nəsə deyir.

Hamlet deyir ki, Həsəninki teatrda heç gətirmir. Ümumiyyətlə, teatrda ona münasibət bir o qədər də yaxşı deyil. Sanballı, yaxşı rollar etibar etmirlər.

- Bəlkə bu ona görədir ki, Həsən teatr səhnəsində müvəffəqiyyət qazana bilmir.

- İnanılası deyil. Necə ola bilər ki, kinoda belə uğurlu çıxış edəsən, sənin oyununu hamı bəyənə, ancaq teatrda heç bir şey göstərə bilməyəsən. Düzdür, teatrda daha çox səriştə, ustalıq tələb olunur, nəinki kinoda. Ancaq istedad teatra, kinoya bölünmür ki...

Hamletin bu fikriylə Rafiq də razılaşır.

... Həsən Məmmədovun "Yeddi oğul istərəm" filmindəki Bəxtiyar rolu bəxtindən yaxşı mənada söz-söhbətə səbəb oldu. İstər kino biliciləri, istərsə də tamaşaçılar onun uğurlu oyununa heç bir irad tuta bilmədilər. Əbəs deyil ki, "Qobustan" toplusunun keçirtdiyi sorğuda Həsən Məmmədov 69-70-ci illərin ən yaxşı aktyoru kimi birinci yeri tutdu. Həmin rollardan biri də Bəxtiyardır.

Filmin Finalı:

Bəxtiyar itirdi yoldaşlarını. Çılğın təbiətli Mirpaşanı, xəstə Şahsuvarı, oyunbaz uzun Qasımı. Hirsi xirtdəyinə yığılmış halda düşdü Gəray bəyin izinə. Vəhşi izinə düşən kimi. O Gəray bəyi diri tutmaq istəyirdi, ancaq bəy kişiliyinə sığışdıra bilmədi ki, dirigözlü komsomolun əlinə keçsin. Elə buna görə vurdu özünü. Bəxtiyar qapını açanda onu divara sığınmış gördü. Sonra geriyə döndü.

Mənə elə gəlir ki, elə hər şey də buradan başlayır. Bu geriyə dönmədən başlayır. Həsən Məmmədov çiynində elə bil ki, dünyanın yükü gəlib pilləkəndə oturur. Bütün bu anları: Həsən nə qədər əziyyət çəkir görmək azdı. Duymaq azdı. Gərək onun yerində olasan.

Hər dəfə "Yeddi oğul istərəm" filminə baxandan sonra istəyirəm Həsən Məmmədovu tapam və soruşam: Həsən, çoxmu əziyyət çəkirsən?

Bütün bu əziyyətlər bir yana. Belə bir vurhavurda sarı Şəmistandan məktub gəlir. Bu məktubun sözlərini misal gətirən deyiləm. Ancaq bir yerini xatırlatmaq mütləq lazımdır. Sarı Şəmistan yazır: "Qadan alım, Bəxtiyar, məndən uşaqlara salam de".

"Məndən uşaqlara salam de". Kimə?

Təkcə bu sualın cavabı üçün aktyor Həsən Məmmədovun nələr çəkdiyini ancaq və ancaq gözlə görmək lazımdı. Bütün film bir yana, təkcə bu çəkilişə baxanda hiss edirsən ki, yeni bir aktyorla tanış oldun. Elə bir aktyorla ki, onun nə vaxtsa oynayacağına inanırdın və bunu gözlərinlə gördün.

İndi siz xatırlayın "Yeddi oğul istərəm" filmindəki Humayla olan səhnəni. Cəlal öləndən sonra həmin bu həlim, sakit təbiətli Bəxtiyar - Həsən Məmmədov necə sərtdi, necə acıqlıdı.

Moskvalı rejissor Vladimir Qorriker deyirdi: Həsən sakit, həlim təbiətlidi.

Həsən Bəxtiyar obrazına qədər müxtəlif rollarda çəkilmişdi. Onun aktyor kimi hansı imkanlara, nələrə malik olduğunu ilk dəfə "Bir cənub şəhərində" (rejissor Eldar Quliyev) filmində gördük. Bu filmdə də onun işi o qədər asan olmayıb. Baxmayaraq ki, öz yaşıdını oynayır. Həmin yaşıdının ömrünə, gününə, həyatına azca da olsa bələddi. Muradın kimliyini başa düşmək, qavramaq və onun necə gənc olduğunu göstərməyə Həsən nail olmuşdu. Bilmirəm niyə? Mənə elə gəlir ki, Həsənin Muradında nəsə bir faciəvilik var. O öz dərdindən qovrulur, yanır və baş götürüb qaçmaq istəyir. Lakin gücü çatmır. Adamlar arasında münasibəti, davranışı dərindən başa düşməklə o, öz həyatına bir növ qəsd etmiş olur. Başa düşür ki, belə olmaz. Ancaq kimə desin dərdini.

Həsənin Murad rolu çoxlarına özünü göstərdi. Elə bil ki, bəziləri 30-40 il özlərindən xəbərsiz yaşayıb. Və birdən-birə onların kimliyini göstərən bir nəfər ortaya çıxdı. Çoxu Muradda özlərini görüb, hiddətləndi. Burada hiddətlənməyə əsas yoxdur. Murad kimilər olub, olacaq. Mənə elə gəlir ki, bu müxtəlif rəylərin yaranmasının özü də aktyor Həsən Məmmədovun yaxşı oyununa misaldır. Deməli, o tamaşaçıları inandıra bilib. Bəlkə sənət, aktyorluq sənəti elə budur.

Son illərdə kinorejissorlar Həsən Məmmədovla daha tez-tez görüşürlər. O, Eldar Quliyev, Tofiq Tağızadə, Arif Babayev, Kamil Rüstəmbəyovun filmlərində çəkilib. Bu rejissorların iş üslubunun, yaradıcılıq yönünün nə qədər müxtəlif olduğunu xatırlasaq Həsən Məmmədovun yaxşı aktyor olduğuna bir daha inanırıq.

Bu gün Həsənə çəkilmək lazımdır. Özü də elə rollarda ki, onlar bir-birindən kəskin fərqlənsin. Bir-birinin əksi olsun. O, özünün kino komediyalarda sınamalıdır.

Bizim kino sənətində Həsən Məmmədovun oynadığı rollar - Murad da, Bəxtiyar da yenidir, təzədir. Bu yenilik, bu təzəlik bizim başımızı ucaldır. Adlı-sanlı məclislərdən səsimiz gəlir. Bizə inanmağa başlayırlar.

Bu gün Həsən özü də inanır ki, daha yaxşı rollar oynayacaq: Bir də ona inanır ki, yaxşı rolları yaxşı yazıçılarımız yaradacaq. Soruşanda: nə var, nə yox.

Deyir:

- Yaxşı, uğurlu günlər qabaqdadır.

Yenə də həmişəki kimi mehriban təbəssümlə gülür.

Həsən (Əbülhəsən) Ağamməd oğlu Məmmədov. Doğulub Salyan şəhərində. 1938-ci ildə. Azərbaycan SSR Xalq artisti. SSRİ Dövlət mükafatı laureatı (1970). Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunu bitirmişdir. Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının aktyoru olmuşdur. Sonra kino sənətinə üz tutmuş, "Azərbaycanfilm"də müxtəlif rollarda uğurla çəkilmişdir: "Böyük dayaq", "Arşın mal alan", "Yeddi oğul istərəm" (1970), "Sevil" (1970), "Axırıncı aşırım" (1970). Kişi rolunun ən yaxşı ifaçısı mükafatına layiq görülüb, Ümumittifaq festivalında (1971-72), "Gün keçdi" (1971), "Səmt küləyi" (1973) və başqa kinofilmlərdə çəkilib.

Tofiq Abdin

Ədalət.- 2010.- 7 avqust.- S. 15.