HƏYATI ÇƏKƏN VƏ OYNAYAN ADAM...
Həyatda
normal insanlıq duyğularına malik hər kəs doğma
saydığı, sevdiyi adamların ölümünə
ürəkdən kədərlənir, üzülür. Bundan təbii nə ola
bilər ki?.. İnsanlar itirdiklərinə
sevinmirlər...
Amma elə şəxslər də var ki,
yaxının, doğman, olmasa da, hətta şəxsi
münasibətlərdə bulumasan belə onların
dünyadan köç etməsindən
təsirlənməyə bilmirsən. Bu
fikir, bu duyğusallıq kimlərəsə anlaşılmaz,
qeyri-səmimi görünə, ya "müasir
təfəkkür" tərzinə uyğun hesab
edilməyə bilər, amma mən gerçəkləri
deyirəm. Kədər, üzüntü, sevinc, sevgi...
də insanın bir parçasıdı...
Mən (inanıram ki, çoxları) Ziya
ül-Həqqin, Turqut Özalın qəzasından
xəbərdar olanda da, Əbülfəz Elçibəyin,
Rəşid Behbudovun, Valentina Talkunovanın, Rac Kapurun...
ölüm xəbərini öyrənəndə də
ürəyim qəribə bir kədərlə
sıxılıb, ovqatım dəyişib, çox
təsirlənmişəm. Və
sadaladığım və sadalamadığım bu qəbil
şəxsiyyətlərin hamısı haqqında nə
vaxtsa yazmağı, onları tanımayanlara
tanıtmağı, tanıyanlara isə bir daha xatırlatmağı
düşünmüşəm. Bəziləri
haqında artıq yazmışam, bir qismi var ki, yazmağa
hazır deyiləm. Bu dəfə isə
1950-60-70-ci iilərdə hər kəsin dilində olan,
tamaşaçıların sevimlisinə çevrilən,
həmin dövrün haqsızlıqlarını, cəmiyyətin
eybəcərliklərini, əzablarını... -
bütövlükdə həyatın bütün
qatlarını məharətlə ekranlarda dünyaya
göstərən məşhur hind aktyoru, rejissoru Rac Kapur
haqqında söhbət açmaq istəyirəm. O, Rac
Kapur haqqında ki, bir rejissor, bir aktyor, nəhayət
möhtəşəm sənətkar kimi
xatırlatdığım həmin illərin
insanlarının yaddaşına həkk olub, yeniyetməlik,
gənclik xatirələrinin bir hissəsinə çevrilib.
Nəslin Racdan əvvəlki
nümayəndələrinə nəzər salanda onun da kino
sənətinə, aktyorluğa meyl salmasına təbii baxmaq
lazımdır. Çünki Racın
babası 19-cu əsrin sonları, 20-ci əsrin
əvvələrində feodalizmin hələ qatı
mərhələsini yaşayan Hindistan kimi ölkədə
aktyorluq sənəti ilə məşğul olmuşdu. Məhəllə teatrlarında, truppalarda
çıxış etmişdi. Atası
Pritxvirac Kapur da bu yolu getmiş, amma atasından fərqli olaraq
daha uğurlu işlərə imza ata bilmişdi. Pritxviracın əmisi oğlu Surinder Kapur da
dövrünün sayılan rejissorlarından,
senaristlərindən, kino istehsalçılarından biri olub.
Onlar Peşəvərdən (
RAC KAPUR
1924-cü il, 14 dekabrda anadan oldu. Və belə demək olar ki, onun səhnəyə
gəlişi çox erkən yaşlarında başladı.
Yəni Rac ilk dəfə tamaşaçılar
qarşısına çıxanda onun cəmi 6 yaşı
vardı. "Pritxvi-tietrs"də
yüzlərlə aktyor-işçi çalışsa da
Pritxvirac ən sərt şərtlərini,
tələblərini oğlanlarına - Raca, Şammiyə
və Şaşiyə qarşı qoyardı. Bu
üzdən də Racın boynuna teatriın bütün
işlərinə çiyin vermək düşərdi -
fəhləlik, xidmətçilik,
işıqçılıq... Artıq 14
yaşına çatanda yeniyetmə hər kəsi
heyrətləndirəcək bacarığı ilə
seçilməyə başladı. Teatrın
peşəkar aktyorlaından birinə çevrildi. Amma o yalnız teatrdakı işləri ilə
kifayətlənmək fikrində deyildi. Atasından
fərqli olaraq daha dinamik, daha böyük auditoriyanı
əhatə edə biləcək işlər haqqında
düşünməyə başlamışdı. Və ilk dəfə 1935-ci ildə
"İnqilab" filmindəki oynadığı kiçik
bir rol Racın kino sənətinə qırılmaz
tellərlə bağlanmasına səbəb oldu. Ardınca da bu istək tezliklə onu
"Bombey-tokiz" kinostudiyasında rejissor
köməkçisi vəzifəsinə gətirdi. Lakin bununla bərabər o, teatrdakı aktyorluğunu
da davam etdirməkdəydi.
Taleyinsə onun üçün cızdığı
yol vardı... 1945-ci il idi. Atasının
tapşırığı ilə bir teatr layihəsinin
müzakirəsi üçün o vaxt tanınmış
aktrisa sayılan Caddanbayın evinə getdi və elə evin
kandarında qarşısına çıxan gözəl bir
qız Racı çaşqınlıq içərisində
buraxdı. Bu Caddanbayın qızı
Nərgiz idi. İllər ötəndən sonra Rac Kapur
bu görüş haqqında belə deyəcəkdi:
"Bizim görüşümüz Tanrı
tərəfindən təyin edilmişdi". Həqiqətən
də bu tanışlıq onları yaradıcılıq
işlərində də birləşdirdi və qısa zaman
içərisində gənclərin arasında böyük
məhəbbət romanı başladı. Onlar artıq hər yerdə birgə
görünürdülər. Bir il sonra Rac rejissor kimi
özünün ilk filmini - "Od"u çəkdi, baş
rolları da 18 yaşı təzəcə tamam olan
Nərgizlə bərabər ifa etdilər. Və
film gözlənildiyindən də yaxşı
qarşılandı. Həm
tamaşaçılar, həm də tənqidçilər
lenti alqışladılar. Elə bu
uğur da Racı şəxsi kinostudiya - "Rac kapur
films"i yaratmağa həvəsləndirdi. Amma bi çox çətinliklə başa
gəldi.
Əsl aktyorlara malik üz cizgiləri, səhnə
manerası, daxili aləmini sözlərsiz
tamaşaçıya çatdıra bilən
baxışları, bənzərsiz
hərəkətləri... ilə oynadığı
obrazları hər kəsə sevdirən Rac Kapur həmin
günləri belə xatırlayırdı: "Yeni
yaranmış studiyada adam
çatışmazlığı üzündən
gecə-gündüz işləyirdik. Yemək
yeməyi, dincəlməyi tez-tez unudurduq. Rəssamlarımız,
bəstəkarlarımız, fəhlələr,
işıqçılar kütləvi
səhnələrdə, kiçik rollarda iştirak
edirdilər. Çox işi elə özümüz
görürdük..." Rac isə həm
rejissor idi, həm baş rol ifaçısı, həm
prodüsser, həm ssenarist, həm də administrator. Bütün bu işlərdə isə Nərgiz ona
kömək edirdi. İkinci filmi -
"Yağışlar mövsümü" də
səs-küy yaratdı.
Bu dövrlərdə onun şəxsi
həyatında da dəyişikliklər oldu. Onun evdən kənarda sürdüyü həyat tərzinə
baxmayaraq 1946-cı ildə atasının yaxın
qohumlarından biri ilə - Krişna adlı qızla
evləndi. Və bu haqda danışanlar qeyd edirlər
ki, Krişna onun həyatında gözəl həyat
yoldaşı, əvəzsiz ana, ev
işlərini idarə edən bir xanım oldu. Onların
həyatı sonadək birgə davam etdi. Racın bu
nigahdan beş övladı - üç
oğlu, iki qızı dünyaya gəldi: Rita Nanda (Kapur),
Randhir, Rişi, Radciv və Rima Cayn (Kapur). Qeyd
edək ki, hind kinosu uzun illər əsasən Kapur
dinastiyası tərəfindən idarə olunub.
"AVARA"
Hindistan artıq yeni bir istedadın
gəldiyindən xəbərdar olmağa
başlamışdı. Adamlar,
kinotənqidçiləri tez-tez ondan
danışırdılar. Amma hələ heç kim inanmırdı ki, bu gəncin növbəti
əsəri bir partlayış olacaq. Bu axı
Rac Kapurun çəkdiyi cəmi üçüncü film
idi. Həm də əsərin lentə
alınması çox böyük
çətinliklərlə müşayiət olunurdu. Ən mürəkkəb işlərdən biri
də filmdəki hakim Raqunatı - Racın atasını
oynayacaq aktyoru tapmaq idi. Çətinliklə
olsa da Pritxviracı rolu ifa etməyə razı sala
bilmişdilər. Filmin
çəkilişləri üç ildən çox
sürdü. Bir çox
səhnələri çəkmək üçün
məhşur kinopavlionlardan istifadə olundu. Və xeyli pul xərcləndiyi üzündən
filmin finalını hazırlamağa pul çatmadı.
Buna görə də həm Rac, həm də
Nərgiz başqa kinostudiyaların bir neçə filmdə
çəkilməyə məcbur qaldılar. Nəhayət hind kinosunun şedevri sayılan
"Avara" ərsəyə gəldi. Amma
onun səsi-sorağı qısa müddət ərzində
bütün dünyanı bürüdü. Rac Kapura dünya şöhrəti gətirdi.
Əslində Rac Kapurun o dövr
üçün ən çox gəlir gətirən qorxu
və ya kəskin süjetli macəra, müharibə...
filmlərindən fərqli olaraq cəmiyyətin
eybəcərliklərindən, ictimai problemlərdən
bəhs edən bir mövzuya girişməsi risq idi. Çünki bu qədər vəsait, böyük
zəhmət, uzun zaman sərf olunmuş əsərin
iflasını təsəvvür etmək çətin
deyildi. Amma Rac Kapurun fitri istedadı,
aktyorluq bacarığı, rejissorluq məharəti,
eləcə də Nərgizin, təcrübəli
Pritxviracın... gözəl aktyor oyunları hər şeyin
öhdəsindən gəldi. "Avara"
dünya ekranlarında nümayişinə görə rekord
qazanan filmlər sırasındadır. Hətta
Azərbaycanda belə yaşı 1960-70-ci illərə
düşən elə adam tapmaq olmaz ki, bu
filmi izləməmiş olsun. Rac Kapur bu
filmlə Kann kinofestivalının mükafatçısı
oldu. Bombeyin bu gənc, balaca studiyası
dünyanın bir çox ölkələrindən
gələn turistlərin məkanına çevrildi. Nüfuzlu nəşrlər gənc Rac haqqında
yazmağa başladılar.
1955-ci ildə Rac Kapurun bənzər
motivdə daha bir əsəri ekranlarda göründü -
"Cənab -420". Tənqidçilərin
"Avara"nın başqa bir variantı
kimi qiymətləndirdikləri bu satirik kinokomediya da
alqışlarla qarşılandı. Yeri
gəlmişkən, bu film Benql Kinojurnalistlər
Assosiasiyasının doqquz mükafatına layiq
görülüb. Onun ardınca,
1956-cı ildə ekranlaşdırdığı
"Gecənin zülmətində" Karlova Vardakı
kinofestivalda "Büllur qlobus" mükafatı aldı.
Beynəlxalq arenada qazandığı
uğurlarından yazanlar Rac Kapuru tez-tez məşhur
Çarli Çaplinlə müqayisə edirdilər. Bu
hindlinin jestlərini, ürkək, inamsız, utancaq
səhnə hərəkətlərini, yazıqlıq
ifadə edən baxışlarını... Çarliyə
bənzədirdilər. Məşhur
fransız kinoşünas və tənqidçi Jorj Sadul
yazırdı ki, hər iki aktyor öz
hərəkətləri ilə bədbəxt, səmimi,
sadədil qəhrəmanlarını tamaşaçılara
inanılmaz dərəcədə sevdirə bilirlər. Bu obrazlar xaraktercə çox oxşardılar.
NƏRGİZ GETDİ VƏ
SONRA...
Bütün bunlardan sonra Racın
həyatında gözlənilməz dəyişikliklər
oldu. Aktyorun həyatına qəfildən
daxil olan, bütün işlərində Raca dəstək
verən Nərgiz elə gözlənilmədən də onun
həyatından çəkilib getdi, başqa birisi ilə
evləndi və həmişəlik olaraq Racdan ayrıldı.
Belə bir qeyri-adi birliyin sona çatması,
əslində bu məşhur rejissorun və aktyorun
yaradıcılığında bütöv bir epoxanın
başa çatması idi. Bu hadisənin
əlamətləri zahirən ətrafa bildirilməsə
də əksər adamlar bundan sonra çox şeyin dəyişəcəyini
bilirdilər. Elə belə də oldu.
Onun kino həyatında yeni bir ulduz
göründü - Padmini. Racınsa köhnə
dostlaının "gəmi"ni tərk
edib getməsi yalnız Nərgizlə bitmədi. Bir neçə ildən sonra onun dostluğuna,
yaradıcılığına çox dəyər verdiyi
ssenarist, rejissor X.A. Abbasla da yolları ayrıldı. Məhz bu dövrlər idi ki, Rac Kapur artıq hiss
edirdi ki, onun filmləri - "idealizm epoxasının
"övladları" irəliyə qaçan zamanın
fonunda sürətlə yox olur".
Rac Kapurun yaradıcılığında xüsusi yeri
olan, onun şöhrətinin üstünə
şöhrət gətirən filmlər sırasında
"Qanq axan ölkədə", "Sanqam",
"Bobbi", "Gümüş və qızıl",
"Mənim adım kloundur"... filmləri də hind kino
tarixinə düşən əsərlərdən hesab edilir.
"Mənim adım kloundur" lenti Rac kapurun
yeni ideyalarını əks etdirən əsər hesab olunmaqla
yanaşı inanılmaz uğur qazandı. 1973-cü ildə çəkdiyi "Bobbi" filmi
də inanılmaz nəticələr əldə etdi. Təkcə
onu demək kifayətdir ki, elə həmin il
filmin gəliri rekord qazandı. Lakin uğur
heç vaxt, heç kəsin daimi dostu olmayıb. Bir neçə ildən sonra Rac Kapurun bütün
işləri tərs getməyə başladı. Onun illərlə qurduğu nəhəg "Rac Kapur
filmz" kinostudiyasının özəyini təşkil
edən istedadların... əsl iflası başladı. Elə bil hər şey, bütün itgilər
qəsdən ardıcıl sıralanmışdı. Abbas tam müflisləşdi, filmlərdəki
mahnılar üçün mətnlər yazan şair dostu
Sxailendra intihar etdi, musiqilərin müəllifi,
bəstəkar Cankişan gözlənilmədən
öldü, Kapurun ən etibarlı həmkarı Şamkar
kinostudiyadan getdi. "Rac Kapur filmz"in xoşbəxt
vaxtları keçmişə köçdü... Ümumiyyətlə, Rac Kapur 70-dən çox
filmə öz möhürünü vurub.
Onu Azərbaycanda da yaxşı
tanıyırlar və sevirlər. Çoxlarının
yaddaşında Racın qəribə təbəssümü,
kədərli və mənalı baxışları
həmişəlik yuva salıb. Bəlkə də ona
qarşı bu qədər isti münasibətin,
məhəbbətin bir nədəni də onunla
bağlıdı ki, Rac Kapur Azərbaycanı
tanıyırdı, Bakıya gəlmişdi, böyük
müğənni Rəşid Behbudovla dostluq edirdi, bizim
müsiqimizə valeh idi. Hələ indi də bu iki
möhtəşəm sənətkarın dostluğunun,
yaxın münasibətlərinin şahidi olanlar az deyil. Doğrudanda Racla
bağlı bu xatirələrin hər birinin öz
gözəlliyi var. Həmin dostluq haqqında
eşitdiklərimdən biri daha çox təsirlidir. Deyirlər, Rəşid Behbudov 1988-ci ildə
Racın xəstə yatdığını
öyrənədən sonra Bombeyə gedib. Onların görüşü Kapurların
nəhəng, gözəl evində olub. Amma
Rac xəstəliyi üzündən ayağa qalxa bilmədiyi
üçün hind qonaqpərvərliyindəki qaydalara
uyğun olaraq ayağa qalxıb hörmətli
qonağını qaşılaya bilməyib, çox təsirlənib.
Lakin Rəşidə olan hörmətini, bu ziyarətə
verdiyi dəyəri ifadə etmək üçün
möhtəşəm aktyor onun əlindən öpüb...
HİND EKRANININ KRALI VƏ
SON...
Rac uzun illər Hindistanın ən sevimli
aktyoru, rejissoru olaraq qaldı. Hind kinosuna
dünya şöhrəti qazandırdı,
neçə-neçə beynəlxalq mükafatı
Vətəninə gətirdi, milyonlarla insanın
yaddaşında Rac Kapur obrazını əbədiləşdirdi.
Hindistanda heç bir sənətçinin qazana
bilmədiyi uğurlara sahib oldu. Bütün
xidmətlərinə görə, hakimiyyət
dairələrində də Rac Kapura böyük
diqqətlə, məhəbbətlə yanaşırdılar.
Hətta Cəvahirləl Nerunun özü
belə zarafatla sevdiyi aktyora tez-tez deyərmiş ki, Racın
onun şöhrətini əlindən alacağından qorxur.
1988-ci ildə Rac Kapur ölkədə hind
kinematoqrafiyasının əsasını qoyan D.Pxalke adlna
mükafata layiq görüldü. Məlumat
üçün onu da qeyd edim ki, bu, Hindistanın ən
dəyərli, ən hörmətli kinomükafatı
sayılır...
Tanrı bəlkə də ona elə aktyor
kimi də ölüm bəxş etmişdi. Çünki
Tanrının özündən başqa heç kim bilmirdi ki, hadisələr necə davam
edəcək...
...1988-ci il, 2 may, onun sevincinin
həddi-hüdudu yoxdur. Çünki bu gün
vətənində əməyinin mükafatını ona
təqdim edəcəklər. Rac
tədbirə həyəcanla hazırlaşır. Amma
bir qədər sonra o özünü narahat hiss etməyə
başlayır. Bəs necə olsun?.. O,
belə bir günü buraxmamağa qərar verir və
tədbirə yollanır. Budur,
təntənəli tədbir başlayır və Racın
üzündə hamımızın dəfələrlə
gördüyümüz mənalı təbəssüm
"Siri Fort" salonunda görünür. Hindistanın prezidenti R. Verkataraman xüsusi
hörmət əlaməti olaraq mükafatı
şəxsən təqdim etmək üçün tribunadan
düşüb gurultulu alqışlar sədası altında
Rac Kapura yaxınlaşır. Saniyələr sonra... Heç kimin gözləmədiyi bir hadisə
baş verir. Bu zaman astmanın ağır
tutması nəticəsində böyük aktyor huşunu
itirərək yerə yıxılır. Hamı
təlaş, çaşqınlıq
içərisindədir. Yaxındakılar
bir anlıq nə edəcəklərini bilmirlər. Ara
qarışır, onu təcili xəstəxanaya aparırlar...
Minlərlə insan ölümlə
əlləşən xəstəxananın
qaşısından çəkilmirlər. Hamı bu böyük aktyorun həyatı
üçün həyəcan keçirir. Ölkənin hər yerində Racsevərlər
informasiya vasitələrini intizarla izləyirlər. Ondan
ötrü dualar edirlər... Amma dünyanın
əzəli və əbədi qanunu
dəyişməyəcək. Bir
gələn, bir gün də mütləq gedəcək.
Kim olursa-olsun. Həmin
hadisədən düz bir ay sonra, 2 iyunda Rac Kapur da bu
dünyaya gözlərini əbədi yumdu. Əslində Rac Kapurun ölmü ilə hind
kinosunun bütövlükdə bir epoxası sona
çatdı.
Onun haqqında belə deyirdilər: Rac Kapur hind
ekranının kralıdır.
BABƏK YUSİFOĞLU
Ədalət.- 2010.- 21 dekabr.- S. 5.