DAĞLIQ QARABAĞIN SONUNCU RƏSMİ
STATUSU
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə
yönəlmiş sülh danışıqlarında bölgənin
gələcək statusu əsas müzakirə mövzusudur. Azərbaycan
hakimiyyəti dünyada mövcud olan modelləri əsas
götürərək Dağlıq Qarabağa yüksək muxtariyyət
statusu verməyə hazır olduğunu bildirir.
Bəs bu bölgənin əvvəlki statusu necə
idi?
1923-cü il iyulun 7-də
Azərbaycan Sovetləri Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin
dekreti ilə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının tərkibində
Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti yaradılıb. 1981-ci
il iyunun 16-da isə Azərbaycan SSR Ali Soveti "Dağlıq
Qarabağ Muxtar Vilayəti haqqında" qanun qəbul edib. Beləliklə,
muxtariyyətin səlahiyyətlərində yeniliklər
edilib. Dağlıq Qarabağdakı muxtariyyətin sonuncu rəsmi
statusu da bu qanunla müəyyənləşib. Belə ki,
1991-ci il noyabrın 26-da Azərbaycan Respublikası parlamentinin
qərarı ilə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti ləğv
olunub. Həmin gün müstəqil Azərbaycanın
parlamentinin qərarı ilə həm 1923-cü il iyulun 7-də
Azərbaycan Sovetləri Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin
qəbul etdiyi dekret, həm də 1981-ci il iyunun 16-da Azərbaycan
SSR Ali Sovetinin qəbul etdiyi "Dağlıq Qarabağ Muxtar
Vilayəti haqqında" qanun qüvvədən
salınıb.
"Media forum"
saytı Dağlıq Qarabağ muxtariyyətinin sonuncu rəsmi
statusunu müəyyənləşdirən, 1981-ci il iyunun
16-da qəbul olunmuş "Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
haqqında" qanundan seçmələri təqdim edir.
4 fəsildən, 68 maddədən
ibarət "Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
haqqında" qanunun "Ümumi qaydalar" adlı I fəslində
belə müddəalar yer alır:
Maddə 1. Muxtar vilayət
Muxtar vilayət sovet muxtariyyəti formasıdır.
SSRİ
Konstitusiyasına və Azərbaycan SSR Konstitusiyasına
müvafiq surətdə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
Azərbaycan SSR tərkibindədir.
Maddə 2. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vİlayəti
haqqında SSR İttifaqı və Azərbaycan SSR
qanunvericiliyi
SSRİ
Konstitusiyasına və Azərbaycan SSR Konstitusiyasına
müvafiq surətdə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin
hüquqi vəziyyəti bu Qanunla, SSR İttifaqının və
Azərbaycan SSR-nin digər qanunvericilik aktları ilə müəyyən
edilir.
Maddə 3. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin
inzibati ərazi quruluşu məsələləri
Dağlıq Qarabağ
Muxtar Vilayətində Əsgəran, Hadrut, Mardakert, Martuni,
Şuşa rayonları və vilayət tabeli Stepanakert şəhəri
vardır.
Muxtar vilayətin ərazisi
Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Xalq Deputatları
Sovetinin razılığı olmadan dəyişdirilə bilməz.
Muxtar vilayətin sərhədlərinin
dəyişdirilməsi, rayonlarının, şəhərlərinin,
qəsəbələrinin və digər yaşayış məntəqələrinin
təşkil və ləğv edilməsi,
adlandırılması və adlarının dəyişdirilməsi,
habelə muxtar vilayətin rayonlarının inzibati mərkəzlərinin
müəyyən olunması və başqa yerə
keçirilməsi SSR İttifaqı və Azərbaycan SSR
qanunvericiliyi ilə müəyyən edilən qaydada təmin
olunur.
Muxtar vilayətin inzibati
ərazi quruluşu məsələləri muxtar vilayətin
müvafiq dövlət orqanlarının rəyi nəzərə
alınmaqla həll edilir.
Maddə 6. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətindən
Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyəti sədri
müavininin seçilməsi
Azərbaycan SSR
Konstitusiyasının 113-cü maddəsinə müvafiq surətdə
Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyəti sədrinin
müavinlərindən biri Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətindən
seçilir.
Maddə 7. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində
yaşayan vətəndaşların hüquq bərabərliyi
Dağlıq Qarabağ Muxtar
Vilayətində yaşayan sovet vətəndaşlarına mənşəyindən,
sosial və əmlak vəziyyətindən, irqi və milli mənsubiyyətindən,
cinsindən, təhsilindən, dinindən, dinə münasibətindən,
məşğuliyyət növündən, xarakterindən və
digər hallardan asılı olmayaraq SSRİ Konstitusiyasına
və Azərbaycan SSR Konstitusiyasına müvafiq surətdə
iqtisadi, siyasi, sosial və mədəni həyatın
bütün sahələrində hüquq bərabərliyi,
habelə ana dilindən və SSRİ-nin bütün
xalqlarının dillərindən istifadə etmək
imkanı təmin edilir.
Maddə 9. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin
büdcəsi
Dağlıq Qarabağ
Muxtar Vilayətinin büdcəsi Azərbaycan SSR dövlət
büdcəsinin tərkib hissəsidir.
Muxtar vilayətin
büdcəsi Azərbaycan SSR dövlət büdcəsində
ayrıca göstərilir.
Vilayət Soveti ərazisində
yerləşən respublika tabeli müəssisələrin və
təsərrüfat təşkilatlarının mənfəətinin
bir hissəsi muxtar vilayətin büdcəsinə verilir.
Göstərilən ayırmaların miqdarı və
onların büdcəyə daxil edilməsi qaydası Azərbaycan
SSR qanunvericiliyi ilə müəyyən olunur.
Muxtar vilayət büdcəsi
mədaxilinin yaranmasında ittifaq tabeli müəssisələr
və təsərrüfat təşkilatları da iştirak
edirlər. Bu iştirakın forma və metodları SSRİ
qanunvericiliyi ilə müəyyən olunur.
Qanunun II fəsli
"Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Xalq Deputatları
Soveti" adlanır. Həmin fəsildə belə müddəalar
yer alır:
Maddə 10. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
Xalq Deputatları Soveti dövlət hakimiyyəti
orqanıdır
SSRİ Konstitusiyası
və Azərbaycan SSR Konstitusiyasına müvafiq surətdə
Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində dövlət
hakimiyyəti orqanı Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
Xalq Deputatları Sovetidir.
Maddə 11. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
Xalq Deputatları Sovetinin seçilməsi qaydası
Dağlıq Qarabağ
Muxtar Vilayəti Xalq Deputatları Soveti gizli səsvermə yolu
ilə ümumi, bərabər və birbaşa seçki
hüququ əsasında iki il yarım müddətinə
seçilir...
Qanunla Dağlıq
Qarabağ Muxtar Vilayəti Xalq Deputatları Sovetinə 22 səlahiyyət
verilib. Onların içində bu səlahiyyətlər də
var:
- Planlaşdırma,
maddi-texniki təchizat, uçot və hesabat sahəsində səlahiyyət;
- Büdcə-maliyyə
işi sahəsində səlahiyyət;
- Qiymətlər sahəsində
səlahiyyət;
- Müdafiə işi
sahəsində səlahiyyət;
- Seçkilərin təşkili
sahəsində səlahiyyət;
- Dövlət
mükafatları ilə təltif sahəsində səlahiyyət;
Qanunun "Daglıq
Qarabağ Muxtar Vilayətinin digər dövlət
orqanaları" adlı III fəslində belə müddəalar
yer alır:
Maddə 63. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
vilayət məhkəməsi
Azərbaycan SSR
Konstitusiyasına uyğun olaraq Dağlıq Qarabağ Muxtar
Vilayəti Xalq Deputatları Soveti beş il müddətinə
Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin vilayət məhkəməsini
seçir.
Dağlıq Qarabağ
Muxtar Vilayəti vilayət məhkəməsinin sədri vəzifəyə
görə Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin tərkibinə
daxildir.
Maddə 64. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində
mühakimə icraatı
Dağlıq Qarabağ
Muxtar Vilayətində mühakimə icraatı Azərbaycan
SSR Konstitusiyasının 171-ci maddəsinə uyğun olaraq
muxtar vilayətin dilində və ya Azərbaycan dilində,
yaxud da müəyyən ərazidəki əhalinin əksəriyyətinin
dilində aparılır. İşdə iştirak edən,
mühakimə icraatının aparıldığı dili
bilməyən şəxslərin tərcüməçi
vasitəsilə işdəki materiallarla bütünlüklə
tanış olmaq hüququ, məhkəmə işində
iştirakı və məhkəmədə ana dilində
çıxış etmək hüququ təmin edilir.
Maddə 65. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
prokuroru
SSRİ
Konstitusiyasına və Azərbaycan SSR Konstitusiyasına
uyğun olaraq Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti prokuroru
SSRİ baş prokuroru tərəfindən təyin edilir.
Qanunun "Son qaydalar"
adlı IV fəslində
belə müddəalar
yer alır:
Maddə 66. Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
haqqında Qanunun qəbul edilməsi
SSRİ
Konstitusiyasına və Azərbaycan SSR Konstitusiyasına
uyğun olaraq Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
haqqında Qanun Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Xalq
Deputatları Sovetinin təqdimatına əsasən Azərbaycan
SSR Ali Soveti tərəfindən qəbul edilir.
Maddə 67. Hüquqi şəxs hüquqlarından
istifadə
Dağlıq Qarabağ
Muxtar Vilayəti Xalq Deputatları Soveti hüquqi şəxs
hüquqlarından istifadə edir.
Vilayət Soveti
İcraiyyə Komitəsinin Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət
Heyəti tərəfindın təsdiq edilən nümunə
üzrə gerbli möhürü vardır.
Maddə 68. Dövlət bayrağının
qaldırılması
Azərbaycan SSR Dövlət
bayrağı haqqında Əsasnaməyə müvafiq surətdə
Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Xalq Deputatları Soveti
sessiyasının keçirildiyi bina üzərində sessiyasının
keçirildiyi bütün müddət üçün,
Vilayət Soveti İcraiyyə Komitəsinin binası üzərində
isə daimi olaraq Azərbaycan SSR Dövlət bayrağı
qaldırılır.
Vilayət Soveti
İcraiyyə Komitəsinin binası üzərində
SSRİ Dövlət bayrağı SSRİ Dövlət
bayrağı haqqında Əsasnamə ilə müəyyən
edilmiş qaydada qaldırılır.
Ədalət.- 2010.- 3 dekabr.- S. 7.