Mükəmməl varlıq olmağa bir addım
Sağlam yaşamağın
sadə formulu
Yaşamaq. Fəlsəfi
nöqteyi-nəzərdən yanaşsaq, bütöv bir
dünyanın yaşamaq anlamına necə rahat
sığışdığını görərik. Hər
şey - olanlar və olacaqlar məhz bu sehrli sözə
bağlı.
Olsun. Bununla hər
şey bitdimi? Dünyəvi kitabları vərəqləyirik.
Mütəfəkkirlərin zaman-zaman cavab axtardığı sual: necə yaşamaq? Hər beyin
adamının axtarışlar
nəticəsində qəbul
etdiyi son qərar: sağlam yaşamaq.
Elm sağlam
yaşamağın müxtəlif şərtlərini müəyyənləşdirib.
Təbiətin insan həyatına təsiri isə
bütün sivilizasiyalarda əsas götürülüb.
Elmi-texniki tərəqqinin inkişafı artıq sağlam
yaşamağın sərhədlərini dəqiq
cızıb. Məlum formula belədi: insan təbiətin
parçasıdı, təbiətə göstərilən
münasibət bumeranq effekti yaradır. Ona sağlam
düşüncəylə yanaşacaqsansa mükəmməl
varlıq olacaqsan. Əksinə yol tutsan dilimizin əsas terminlərindən
birinə çevrilən "Ekologiya"nın
basqısı altında ömrünü xəstəliklər
içində başa vuracaqsan.
Ekologiya nədir?
Ekologiyanın əsas tədqiqat
obyekti orqanizm səviyyəsindən yüksək olan canlı
sistemlərdir: populyasiya; biosenoz; biosfer. Üç sahəni əhatə
edən bu elm orqanizmlərin əmələ gətirdiyi birliklərin
öz aralarındakı və ətraf mühitin cansız
komponentləri ilə qarşılıqlı əlaqəsini
öyrənir. "Ekologiya" sözünü ilk dəfə
1858-ci ildə Q.D.Toro işlədib. 1866-cı ildən sonra
alman bioloqu E.Hekkel bu anlayışı geniş yayaraq
inkişaf etdirib. Hekkel orqanizmi təbii sığınacaq
yerində, yəni öz "evində" öyrənməyin
ekologiya olduğunu elmi əsaslarla müəyyənləşdirib.
Bir müddət ekologiya biologiya sözünün dar mənasında
işlənsə də, hazırda dünyanı məşğul
edən elm səviyyəsinə yüksəlib.
Fəlakətin göstəricisi
Müasir dövrdə ekoloji problemlər son dərəcə
artıb. Əsas səbəb müxtəlif
sahələrin daha sürətlə inkişafıdı.
Antropogen
fəaliyyətin və
təsirin mövcudluğu
da vəziyyətin kritik həddə çatmasına sözün
mənfi mənasında
təkan verib. Antropogen fəaliyyətin nəticələri belə
təzahür edilir: meşələrin məhv
edilməsi, yaşıllıqların
qırılması; atmosferdə
parnik effekti yaradan toz və
qazların toplanması
nəticəsində istilik
balansının dəyişməsi;
qlobal istiləşmənin
yaranması; ozon təbəqəsinin ildən-ilə
nazikləşməsi, ozon
deşiklərinin yaranması;
torpağın deqradasiyası
(şorlaşma, eroziya,
münbitliyin aşağı
düşməsi); torpaqda,
suda, havada zərərli maddələrin
toplanması; okean səviyyəsinin qalxması;
bitki və heyvanların (flora və
fauna) məhv edilməsi;
zərərli fiziki sahələrdə intensivliyin
yüksəlməsi (elektromaqnit
sahə, səs-küy
çirklənməsi ); sadalananlara
istinad edərək təbii fəlakətlərin
sayının artması;
həyatın keyfiyyətinin
aşağı düşməsi
(immun sistemi, genetik sistem).
Qanunlar, proqramlar
Dünyanı silkələyən
ekoloji fəlakətə qarşı effektli tədbirlər həyata
keçirmək 20 illik qısa zaman ərzində nüfuz
sahibinə çevrilən Azərbaycan üçün də
qaçılmaz hədəfdir. Məhz bu həqiqət 2010-cu
ilin ölkəmizdə "Ekologiya ili" olmasını
şərtləndirən amildir. Prosesə ictimaiyyətin cəlb
olunması ilə ölkədə ətraf mühitin
sağlamlaşdırılması sahəsində ciddi
addımlar atılıb. Beynəlxalq konvensiyalar əsas
götürülərək bir sıra sənədlər qəbul
olunub. 1999-cu ildə "Ətraf Mühitin Mühafizəsi
haqqında" Qanunun, 2003-cü ildə ölkə prezidenti tərəfindən
təsdiq edilmiş "Ekoloji cəhətdən
dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair" Milli
Proqramın qəbulunu xüsusi ilə qeyd etmək vacibdi. Bu
qanun və proqram ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində
qərar qəbul edilməsində ictimaiyyətin effektiv
iştirakını təmin edir. Ölkənin paytaxtından
tutmuş, qəsəbə və kəndlərində
parkların salınması, yolların çəkilməsi, əhalinin
içməli və suvarma suyu ilə təminatı, havaya zəhərli
qazlar buraxan zavod və fabriklərin zərərsiz fəaliyyətinin
tənzimlənməsi üçün müasir
avadanlıqlara sahib olmaları ilə bağlı Azərbaycan
prezidenti cənab İlham Əliyevin tapşırıq və
tövsiyələri məhz ətraf mühitin mühafizəsinə
xidmət sferasına aiddir.
Tələblər, icralar
Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə
ölkədə ekoloji tarazılığın bərpasına
yönələn əməli tədbirlər daha intensiv şəkil
alıb. Heydər Əliyev Fondunun "Hərəyə bir
ağac əkək!" devizi altında başlatdığı
kampaniya son bir ildə on minlərlə ağacın əkilməsi
ilə nəticələnib. Alimlərin qənaətinə
görə, ətraf mühitin mühafizəsində ən
effektiv üsul məhz yeni meşələrin
salınmasıdır. Ölkəmizin kənd və qəsəbələrində
bu məqsədlə 5 il öncə əkilən şam
ağacları artıq qol budaq atıb.
Təmiz məkanda
yaşamaq hər kəsin arzusudu. Yaşıllıqlar isə
təmizliyin, sağlamlığın simvoludu. Hər bir vətəndaşın
vəzifəsi yeni salınan yaşıllıqları
qorumaq, havanın zəhərli qazlarla çirklənməsinin
qarşısını almaqdır. Düşünməliyik
ki, fərdin sağlamlığı cəmiyyətin
sağlamlığıdı. Belə cəmiyyətlərdə
dövlətçilik əbədi olur. Ekologiya və Təbii
Sərvətlər Nazirliyinin hazırladığı bukletlərdə
ətraf mühitin tənzimlənməsi yönündə vətəndaşın
üzərinə götürdüyü öhdəliklər
aydın şəkildə təsvir olunub. Yaddaş
kitabçaları, bütün orta ümumtəhsil məktəblərinə
paylanıb. Heydər Əliyev Fondu başda olmaqla Qeyri
Hökumət Təşkilatlarının həyata
keçirdiyi layihələr sağlam ölkə
qurulmasında danılmaz rola malikdir.
Miqyassız ziyana "dayan!" əmri
2010-cu ilin "Ekologiya
ili" olması bütün dövlət orqanlarının
diqqətini bu sahəyə yönəltdi. Dövlət
Statistika Komitəsi əhali arasında apardığı
maarifləndirmə işi ilə aydın şəkildə
izah edir ki, ətraf mühitin mühafizəsi həyatın
keyfiyyətinə, yaşayış şəraitinə və
insanın səhhətinə təsir edən komponentlərin
məcmusudur. Atmosfer havası, su, torpaq, yerin təki, heyvanat və
bitki aləmi ətraf mühitin komponentləridir. Bərk, maye
və qazaoxşar tullantıların atmosferə, hidrosferə,
torpağa atılması nəticəsində mühitin
fiziki-kimyəvi dəyişikliklərə uğraması səs-küy,
istilik, radiasiya, ionlaşdırıcı şüalanma, ultrasəs
dalğaları, titrəmə və sair kimi xoşagəlməz
fiziki amillərin meydana gəlməsinə səbəbdi.
Olduqca gərəkli
xatırlatmadı. Kiçik abzası oxumaqla insanın təbiətə
münasibətindən dolayı özünə vurduğu
ziyanın miqyassız ölçüsünü dərk etmək
mümkündür. Fəlakətdən qurtulmağın isə
olduqca sadə yolu var: ətraf mühiti çirkləndirmə.
Bir yol
üç istiqamət
Necə? Ekoloji siyasət
istiqamətində getməklə. Müasir dövrdə
yaranmış ekoloji durumu və sosial-iqtisadi vəziyyəti nəzərə
alaraq ekoloji siyasətin üç əsas istiqaməti müəyyənləşib:
1. Ətraf mühitin
çirklənməsinin minimuma endirilməsi və mühafizəsinin
tənzimlənməsi məqsədilə davamlı inkişaf
prinsipləri üzrə mütərəqqi üsulları tətbiq
etmək;
2. İndiki və gələcək
nəsillərin tələbatını ödəmək
üçün təbii sərvətlərdən səmərəli
istifadə etmək, alternativ, qeyri-ənənəvi metodlar
vasitəsilə tükənməyən enerji mənbələrindən
yararlanmaq və enerji effektivliyinə nail olmaq;
3. Qlobal ekoloji problemlər
üzrə milli səviyyədə tələbatları qiymətləndirmək,
həlli yollarını müyyənləşdirmək, beynəlxalq
təşkilatlarla əlaqələri genişləndirmək,
eləcə də milli potensial imkanlardan istifadə etməklə
həyata keçirilməsini təmin etmək.
Ekoloji siyasətin əsas
istiqamətləri üzrə qarşıya qoyulmuş məqsədə
çatmaq üçün aşağıdakı vəzifə
və prinsiplər əsas götürülməlidir.
- Ətraf mühitin
keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması
üçün iqtisadi və insan potensialının idarə
edilməsinin müasir üsullarından istifadə edilməsi;
- İndiki və gələcək
nəsillərin rifahının
yaxşılaşdırılmasını təmin edən,
stimullaşdıran iqtisadi modellərin, texnologiyaların
yaradılması və istifadəsi;
- Eyni və müxtəlif
nəsillərin nümayəndələri arasında təminatın
ədalətlilik prinsipləri əsasında həyata
keçirilməsi;
- İnsanın həyat
fəaliyyətini təmin edə biləcək ekosistemlər
və biomüxtəliflikdə təbii mühitin olduğu
kimi qorunub saxlanılması.
Prinsiplər:
- Qısa müddətli
və uzunmüddətli iqtisadi, ekoloji və sosial nəticələr,
ehtimal edilən fəsadlar nəzərə alınmaqla qərarların
qəbul edilmə prosesinin həyata keçirilməsi və
bu prosesdə alternativ variantların nəzərə
alınması;
- Ətraf mühitin
mühafizəsi sahəsində qərarlar hazırlanarkən
ictimai və qeyri-hökumət təşkilatlarının
nümayəndələrinin cəlb edilməsinin genişləndirilməsi;
- Ətraf mühitin hər
hansı komponentinin bərpa olunmayan dərəcədə
pozulmasına səbəb ola biləcək fəaliyyətin
qarşısının alınması;
- Ətraf mühitin
mühafizəsinin təmin edilməsi üçün
aztullantılı, güclü və çoxşaxəli
iqtisadi inkişafın təmin edilməsi;
- Beynəlxalq təşkilatlar
və inkişaf etmiş ölkələrlə ətraf
mühitin mühafizəsi sahəsində əlaqələrin
genişləndirilməsi;
- Əhali arasında
ekoloji təbliğatın və maarifləndirmənin gücləndirilməsi
Cavabı özündə olan
sual
İlk baxışdan
belə təəssürat yarana bilər ki, sadalanan prinsiplərə
əməl etmək məhz dövlətin vəzifə
borcudur. Əslində belədir. Sadəcə, unutmaq olmaz ki,
dövlət hər bir vətəndaşın çiyinləri
üzərində qurulur. Sübut kimi, dördüncü
prinsipi götürək: "Ətraf mühitin mühafizəsinin
təmin edilməsi üçün aztullantılı, güclü
və çoxşaxəli iqtisadi inkişafın təmin
edilməsi". Buyurun, məgər siz vaxtı keçmiş
ərzaq məhsulunu küçənin ortasına tullamaya bilmərsiz?
Cavabı özündə olan sual.
Nazirliklər səviyyəsində əməkdaşlıq
Hökumət öhdəsinə
düşən işi görür. Ətraf mühitin mühafizəsinə
bir başa cavabdeh qurum - Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyi həyata keçirdiyi layihələrlə
yanaşı başqa dövlət qurumları
qarşısında vəziyyətin nəzarətdən
çıxmaması üçün dəfələrlə
təkliflərlə çıxış edib. Qurumun eco.gov.az
saytından oxuyuruq ki, nazir cənab
Hüseyn Bağırov əhali arasında ekoloji təbliğatın
gücləndirilməsi, orta ümumtəhsil məktəblərində
ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi ilə
bağlı tədris saatlarının
artırılmasının mühüm məsələ
olduğunu gündəmə gətirib.
Beynəlxalq iş birliyi
Nazirliyin BMT-nin
İnkişaf, Ətraf Mühit, Sənayenin
İnkişafı proqramları, NATO, ATƏT, Qlobal Ekoloji Fond,
Avropa İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf təşkilatı,
İqtisadi Əməkdaşlıq təşkilatı,
Dünya Bankı, Asiya Bankı, Ümumdünya Vəhşi Təbiət
Fondu kimi təşkilatlarla da əməkdaşlığı
davam etdirir. Ekoloji tarazlığı təmin etmək həm
yerli, həm də beynəlxalq ictimaiyyətlə tarazlaşdırılmış şəkildə
əməkdaşlıq etməkdən keçir.
Həm Konstitusiya, həm Quran
Sağlam ölkədə
yaşamaq hər kəsin Konstitusiya ilə təsbit olunmuş
haqqıdı. Ana qanunumuz bu haqqı tanımazdan öncə
vacibdir ki, fərd sağlam yaşamın onun öz əlində
olduğunu dərk etsin. İslamın ən müqəddəs
kitabı Quranı-Kərim ətraf mühitin tənzimlənməsində
bitkilərin nə qədər önəmli olduğunu Ənam
99. Surəsində aydınlığı ilə göstərir:
"Ağac" sözü ilə Quranda 26 dəfə
qarşılaşırıq. Bağ və bağça mənasındakı
cənnət sözü isə 146 dəfə işlənir.
Oxuyuruq: "Sizə göydən su göndərən Odur. Hər
növ bitki bitirdik Biz bu su ilə. Hər bitkidən bir
yaşıl çıxardıq, hər yaşıldan
bir-birinin üstünə minmiş dənələr. Bir-birinə
bənzəyən və bənzəməyən meyvələri
- xurma ağaclarının düyümlərindən sallanan
salxımlar, üzüm bağları, zeytun və nar
yetişdirdik. Bar verib yetişən zaman nəzər salın
hər birinin meyvəsinə. Bunlarda, şübhəsiz iman gətirənlər
üçün çoxlu-çoxlu dəlil var".
Alqış: ətrafımız gül-çiçək
olsun
Kimdən soruşsan ki, ətrafının
gül-çiçək olmasını istəyirmi birmənalı
cavabla qarşılaşacaqsan: "Bəli". Ətraf
mühitin tənzimlənməsi məhz bu təsdiqdən
keçir. Hökumətin
gördüyü işlərə hərə bacardığı
qədər dəstək versə, əksər ölkələrin
kabus bildiyi ekoloji problemə sərf olunan enerji və vəsait
daha başqa sahələrin sürətli inkişafı
istiqamətində xərclənər.
Və biz daha firəvan
ölkədə yaşayarıq.
Ceyhun Musaoğlu
Ədalət.- 2010.- 18 dekabr.- S. 18.