"ÇIXIRAM QƏLBLƏRİN
SƏYAHƏTİNƏ"
yaxud 30 il yol gələn kitab
Günlər keçəcək,
Şeirlərin gəzəcək
dodaq-dodaq sənsiz,
Məhəbbətin gəzəcək
Ürək-ürək sənsiz
Rəsul Rza
Neçə ilin
söhbətidir. Qələm dostum, tədqiqatçı
jurnalist, Bakı Dövlət Universiteti jurnalistika fakültəsinin
dosenti Mahmud Mahmudov mənə dedi ki, qardaşı şair
Zaminlə birlikdə Əliağa Kürçaylı
haqqında kitab hazırlayır. Bu məqsədlə mərhum
şairin dünyaya göz açdığı Salyanda,
Kürqaraqaşlı kəndində dəfələrlə
olublar, Kürçaylının həmyerliləri, yeniyetməlik,
gənclik illərinin dostları, poeziyasının pərəstişkarları
ilə görüşüb söhbət ediblər,
maraqlı faktlar aşkara çıxarıblar. Mahmud müəllim
mənə də həmyerlimiz barədə xatirə yazmağı
təklif etdi.
Bənzərsiz
şairimiz, xeyirxahlığını heç vaxt
unutmadığım Əliağa Kürçaylı
haqqında xatirələr məni uzaq, unudulmaz tələbəlik
illərinə apardı. O vaxt qayğıkeş müəllimlərimin
- görkəmli tədqiqatçı jurnalistlər Nurəddin
Babayevin və Nəriman Zeynalovun köməyi, xeyir-duası ilə
mətbuata təzə ayaq açırdım, ara-sıra qəzetlərdə
yazılarım dərc olunur, efirdən
səsim gəlirdi.
Bir dəfə
qış imtahan sessiyasından sonra rayona gedəndə
fürsətdən istifadə edib yazı hazırlamaqdan
ötrü Salyan pambıqtəmizləmə zavodunda oldum. Sexləri
gəzib qeydlərimi götürəndən sonra direktor
Mikayıl Hüseynovla kabinetində görüşdüm. O,
Salyanda sayılıb-seçilən, sanballı, xeyirxah bir
insan, səriştəli təşkilatçı kimi
böyük hörmət sahibi idi. Cəbhədə həlak
olan atamın etibarlı dostu kimi təhsilimlə maraqlandı.
Biləndə ki, əlaçı təqaüdü
alıram, yazılarımın qonorarını da üstünə
gələndə evdən ehtiyacım olmur, gözləri
güldü. Nə fikirləşdisə:
- Sənə bir iş
tapşıracağam, - dedi, - Yazıçılar
İttiafaqına get, Əliağa Kürçaylı ilə
görüş, tanış ol, həm də mənim
salamımı ona yetir. Bax ha, yadından çıxmasın.
İki gündən
sonra köhnə kişilərin dostluğunun,
haqq-salamının nəyə qadir olduğunu gördüm.
Onda bildim ki, Mikayıl kişi məni niyə məhz Əliağa
Kürçaylının yanına göndərib.
Böyük hörmət bəslədiyi dostunun adını
eşidən şair məni sorğu-suala tutdu. Universitetin
jurnalistika şöbəsində oxuduğumu,
"yazıb-pozduğumu" söylədim. O, cəld
ayağa qalxdı, bir qədər kənarda dayanan
yazıçı dostları ilə tələm-tələsik
sağollaşıb mənə sarı döndü:
"Getdik!". "QAZ-24"ün sükanı arxasına
keçib o vaxtkı Radio və Televiziya Komitəsinə
sürdü. Sədrin müavini, şair dostu Ənvər Əlibəyli
ilə çox səmimi görüşüb, məni ona
tapşırdı. Ənvər müəllim daxili telefonla
baş redaktor Hacı Hacıyevi çağırıb mənimlə
tanış etdi. Çox keçmədi ki, Azərbaycan
Radiosunun ştatdankənar müxbiri kimi vəsiqə
aldım, efirdə reportajlarım, lent yazılarım səsləndi.
Tale elə gətirdi ki, universiteti bitirib bir müddət rayon
qəzetində çalışandan sonra Azərbaycan
radiosunun ştatdankənar müxbiri olduğum redaksiyasında
redaktor vəzifəsində işə başladım, oradan da
televiziyanın "Gənclər" şöbəsinə
müdir təyin edildim...
İllər keçdikcə
müxtəlif ictimai işlərdə, məsul vəzifələrdə
çalışsam da, hələ tələbə ikən
qolumdan tutub mənə dayaq olan, xeyir-dua verən Əliağa
Kürçaylının yaxşılığını
unutmadım, onun xeyirxahlığa, insanpərvərliyə səsləyən,
"Vətən övladını sorğu-suala tutan"
poeziyası ömrüm boyu yol yoldaşım, sirdaşım
oldu.
"O uzaq illərin
xatirəsi"ni Mahmud müəllimə verdim. Kitabın nəşri
isə xeyli ləngidi. Nəhayət, Zamin və Mahmud
Mahmudovların "Çıxıram qəlblərin səyahətinə" kitabı nəfis
şəkildə işıq üzü gördü.
Beş bölmədən
ibarət 530 səhifəlik zövqlə tərtib edilən
kitabı böyük maraq və həyəcanla oxudum. Hiss
etdim ki, ibrətamiz həyat və yaradıcılıq yolu keçmiş
müqtədir şairimiz Əliağa Kürçaylı,
onun qüdrətli poeziyası, dramaturgiyası, bədii
publisistikası barəsində kitabın redaktoru Nazilə
xanım Rafiqin təbirincə desək, təsəvvürüm,
bildiklərim yetərincə deyilmiş, bilmədiklərim,
öyrənilməsi zəruri olanlar isə çox imiş.
Mənim qənaətim
belədir və hesab edirəm ki, Sevda Əliyevanın "Ə.Kürçaylının
poetik dünyası", Əmirxan Xəlilovun
"Kürçaylı", Sadıq Murtuzayevin "Əliağa
Kürçaylının zarafat dünyası"ndan sonra
işıq üzü görən "Çıxıram qəlblərin
səyahətinə" kitabı böyük
şairin xatirəsini əziz tutan söz-sənət
adamlarına, çoxsaylı oxuculara layiqli töhfədir.
Bununla bağlı öz təəssüratımı Mahmud
müəllimə bildirəndə onun cavabı qısa oldu:
"Bu kitab 30 ildir yol gəlir".
Uzun müddət gərgin
zəhmətin, Kürçaylı
yaradıcılığına və şəxsiyyətinə
böyük məhəbbətin bəhrəsi olan kitabı təkrar-təkrar
vərəqləyib oxuyuram. Cəmi 52 il ömür sürən,
yaradıcılığının ən kamil və məhsuldar
dövründə bütün varlığı ilə
sevdiyi, vəsf etdiyi həyata vida edən Azərbaycanın
şair oğlunun bənzərsiz obrazı bütün əzəmətilə
gözlərim önündə canlanır. Onun mübariz,
insana qürur hissi aşılayan poeziyası qulaqlarımda səslənir:
Bu eşqi, sevinci, səmimiyyəti
Gətirən anamın öz əli idi.
O əllər düzlüyün, işin, zəhmətin
Qüdrətdən yaranmış heykəli idi.
Əliağa
Kürçaylının yeniyetməlik, mənim və
yaşıdlarım olan kitab müəlliflərinin
uşaqlıq çağları çörəyin qəhətə
çıxdığı, aclığın qənim kəsildiyi,
cəbhədə vuruşan atalarımızı əvəz
edən analarımızın övladlarını yaşatmaq
naminə kişi qeyrəti ilə
çalışdıqları müharibə illərinə təsadüf
edib. Şairin ustalıqla yaratdığı Ana obrazı -
onun doğma anasının həyatı, ərini cəbhəyə
yola salan, müharibənin qurtarmasına üç ay
qalmış "qara kağızı"nı alan,
ehtiyacın zillətinə qatlaşan, zamanın sərt
sınağının sındıra bilmədiyi mənim
anamın, bu ağır illərdəki bütün
anaların "Qüdrətdən yaranmış heykəli"dir.
Əliağa 9-cu sinfi
bitirəndən sonra 10-cu sinfə yox, işə getdi, Salyan dəmir
yolu stansiyasında fəhlə işlədi. Ailənin güzəranı
ağır idi, ana çatdıra bilmirdi.
Bir gün
axşamüstü işdən qayıdanda o, qapı
ağzında tanış poçtalyonla rastlaşır.
Poçtalyon ona Bakıdan, redaksiyadan göndərilən pulu
- şeirinin müəllif haqqını verir. "Deməli,
şeir dərc olunanda pul da verirlər",- ilk dəfə
qonorar alan Əliağa düşünür. Ertəsi gün
onu raykomun birinci katibi öz kabinetində qəbul edib deyir:
- Səni Bakıya
çağırırlar, Yazıçılar
İttifaqına. Bilirsən kimi çağırır? Səməd
Vurğun!
O, "Azərbaycan Sovet
Yazıçıları İttifaqı"
yazılmış şax kağızı Əliağaya
uzadır. Burada yazılmışdı: "Gənc şair Əliağa
Kürçaylını bir həftəlik çörək
kartoçkası ilə təmin edib, 1947-ci il iyun
ayının 16-da Yazıçılar İttifaqında
keçiriləcək gənc yazıçıların
birinci respublika müşavirəsinə göndərməyinizi
xahiş edirik.
Azərbaycan Sovet
Yazıçıları İttifaqının sədri Səməd
Vurğun".
Yazıçıların
Natəvan klubunda oxuduğu şeirlər Səməd
Vurğunun xoşuna gəlir. Müşavirədən sonra onu
kabinetində qəbul edən böyük şair müdrik qərar
qəbul edir. Əliağanı Bakıda saxlatdırır,
Yazıçılar İttifaqının maddi köməyilə
fəhlə-gənclər məktəbinin 10-cu sinfində
oxumasına imkan yaradır. Əliağa məktəbi bitirib
universitetin filologiya fakültəsinə daxil olur. Nəhayət,
Moskvada M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı
İnstitutunda ali təhsilini başa vurur.
Kitabın birinci bölməsində
"Ürək dolmasa qələm "boşalmaz"" sərlövhəli
çox əhatəli, dərin məzmunlu məqaləsində
Mahmud müəllim yazır: "İstedadın qüdrəti
təkcə yaradıcılıq sahəsində
özünü büruzə vermir, təbiətinin
böyüklüyündə, adi insani münasibətlərdə
də üzə çıxır. Bu cəhətdən Səməd
Vurğun alicənablığı bizə həmişə həyat
dərsliyi, məktəb təsiri bağışlayır.
Şair ilk tanışlıqdan ta ömrünün sonuna kimi Əliağa
Kürçaylının yaradıcılığını
diqqətlə izləmiş, qiymətli məsləhət və
tövsiyələrini gənc həmkarından əsirgəməmişdi".
Əliağa
Kürçaylı "Səməd Vurğun taleyimizdə"
və "Üfüq genişliyi" publisistik məqalələrində
öz xeyirxahı haqqında ürək dolusu söhbət
açır, qürurla deyir ki, yalnız məsləhətlər,
tövsiyələrlə kifayətlənməyən Səməd
Vurğun uzun illər ona ustad dərsləri verib, böyük
inam bəsləyib: "Bu cavanın böyük gələcəyi
var. Mən onun əsərlərini oxuyanda öz gənclik illərimi
xatırlayıram".
Akademik Bəkir Nəbiyevin
çox haqlı olaraq yazdığı kimi, "böyük
şairin vaxtilə öz gənc həmkarı haqqında məhz
Səməd Vurğuna məxsus geniş ürəklə
dediyi sözlər əsil xeyir-dua kimi səslənmiş və
müstəcəb olmuşdur. Əliağa Kürçaylı
şeir, sənət aləmində ustadının layiqli
davamçısı kimi şöhrət qazanmış,
öz sələfinin adına layiq gözəl əsərlər
yazıb-yaratmış, poeziyada olduğu kimi dramaturgiya, nəsr,
tənqid, bədii publisistika və tərcümə sahəsində
də diqqətəlayiq uğurlara
imza atmışdır".
Mahmud müəllim
yazır: "Təsadüfi deyil ki, Səməd Vurğunu
orijinal əsərləri kimi həm də "Yevgeni
Onegin"in, Əliağa Kürçaylını isə
"İlahi komediya"nın böyük ustalıq və məharətlə
tərcüməsi oxucuları ürəkdən sevindirib.
Böyük ustadı S.Vurğun kimi Ə.Kürçaylı
da "alnının inci tərini" tərcümə sahəsində
çox axıdıb". Müəllif öz fikrinin
sübutu üçün "Əgər belə olmasaydı
görkəmli rus şairi Sergey Yesenindən tərcümələri
kitab şəklində dəfələrlə işıq
üzü görərdimi?" - deyə oxucuya müraciət
edir və göstərir ki, Əliağa
Kürçaylının əsərləri dünyanın bir çox
xalqlarının dillərinə, o cümlədən rus,
ingilis, fransız, ispan, bolqar dillərinə
tərcümə olunub.
***
Xeyirxahlıq mücəssəməsi
olan Səməd Vurğunun layiqli varisi Əliağa
Kürçaylı da belə bir şəxsiyyət idi. O,
gözəl insani keyfiyyətləri müdrik sələfindən
estafet kimi qəbul etmişdi. Bu gün bir çox qələm
sahibinin onu böyük minnətdarlıqla, iftixarla yad etməsi
təsadüfi deyil. Onlar Əliağa
Kürçaylının ürək genişliyindən,
xeyirxahlığından söz açırlar. Bu barədə
müəlliflər kitabda çox maraqlı, geniş oxucu
kütləsinə məlum olmayan faktlar
açıqlayırlar.
İstedadlı şair,
kitabın həmmüəllifi Zamin Mahmudov "Əliağa
Kürçaylı - yaxşılıq etmək
üçün yaranmış insan" sərlövhəli
xatirəsində yazmışdır: "Mən Əliağa
Kürçaylını tanıyandan sonra "Poeziya nədir?"
sualına özlüyümdə belə cavab vermişəm:
"Poeziya yaxşılıq deməkdir, özü də təmənnasız
yaxşılıq. "Əliağa Kürçaylı
kimdir?" sualına qısa və qəti cavabım belədir:
"Əliağa Kürçaylı - yaxşılıq etmək
üçün yaranmış insan"
Xeyirxahlıqdan, humanizmdən söz düşəndə
gözümün önünə ilk dəfə Əliağa
Kürçaylı gəlir. Onun
yaradıcılığını uca bir zirvəyə bənzətmək
olar. Başqa bir zirvə isə şairin bənzərsiz,
möcüzəli şəxsiyyətidir. Tanıyanlar
yaxşı bilir ki, polad kimi əyilməz olan bu insanın səxavəti,
xeyirxahlığı sərhəd bilməzdi. Onu xatırlayanda günəşə
boylanan palıd ağacı düşür yadıma. Xəyalımda
şairi həmişə belə bir ağaca bənzətmiş,
onu nəzərdə tutaraq "Palıd" şeirini
yazmışam:
Qarşımda bir palıd var,
Üfüq cah-cəlalıdı.
Arxası uca dağlar,
Buludlar xəyalıdı".
(ardı gələn şənbə sayımızda)
Əlövsət Bəşirli
Ədalət.- 2010.- 18 dekabr.- S. 13.