İNSAN - DÜNYANIN YAMAĞI

Ceyhun Musaoğlunun təqdimatında

Afaq Məsuddan Markesi utandıra bilən düşüncə

Qabriel Qarsia Markesin "Vəsiyyət"indən oxuyuruq ki, yenidən yaşamaq istəyir. Səhvsiz həyat arzulayır. Bu, həm də o deməkdir ki, Markesi məşhur edən əsərlər də ola bilməzdi, yazıçı yenidən və başqa cür yaşasaydı.

Heyrətlənməmək olmur. Yəni dahi yazıçı yenidən doğulmaq, 80 il yaşamaq naminə yazdıqlarının üstündən xətt çəkməyə hazırdı?!. Təəssüf, yazıları ilə dünyanı silkələyən yazıçı belə, yaşamağı yaratmaqdan üstün tutdu.

Əsərlərini sevə-sevə oxuduğumuz Afaq Məsudla müsahibəni oxuculara Markesli təqdimatla oxutdurmaq istəyimiz sırf məntiqin diqtəsidi. Kimsənin üslübuna bənzəməyən, original yazı dili olan Afaq xanım daha dəqiq bilər, yenidən doğulub səhvsiz yaşamaq yaxşıdı, yoxsa nələr etmisənsə onlarla xatırlanmaq. Elə belə qalmaq.

Afaq xanımla Tərcümə Mərkəzi və "Xəzər" jurnalının 20 yaşını təbrik etmək məqsədi ilə görüşsək də hər şeydən danışdıq. Hər şeydən danışmağı bacarmaq və bu hər şeyi yalnız özün kimi, maraqlı, məntiqli izah etmək, etiraf edək ki, Afaq Məsuda çox yaraşır. Biz müsahibə boyu yazıçı xanımın fikirlərindən zövq aldıq. O zövqü sizə də yaşatmaq nə mutlu. Əlbəttə, ilk söz onundu. Biz sualımızı diktafonu işə salmadan öncə vermişdik. Jurnalistin sualı diktafona düşməsə də olar, amma Afaq Məsud səviyyədə yazarın fikirləri mütləq lentə yazılmalı və orda qalmalıdı. Dostlar, biz-"Ədalət" bu lenti pozmadan saxlayacağıq.

"Yenidən yaşanası maraqlı heç nə yoxdu"

- Qadınlar üçün ən ciddi problemlərdən biri də yaşla bağlıdı. Xanımlar adətən qocalmaqdan qorxurlar, yaşlarını gizlədirlər, qocalmadıqlarını sübut etmək üçün müxtəlif üsullara əl atırlar. Nə yaxşı ki, məndə bu qorxu hissi yoxdu. Söhbət əsərlərimdən getmir. Bunu bir neçə dəfə demişəm: mən yaşadığım həyatı bir də yaşamaq istəmərəm. İnsan, onun bu dünyada mövcudluğu, dünya və Kainat barədə bildiklərim məndə bu dünyaya bir də qayıtmağa maraq yaratmır.

- Hər şey təkrarlanacaq, ona görə?

- Yəqin ki. Yazdığım əsərlər olmasaydı, bu dünyada yaşamağımı hədər və absurd hesab edərdim. Deyirlər, hər insanın bu dünyaya gəlməyində özəl bir missiyası var. Lakin dünyada yüz minlərlə, milyonlarla missiyasız insanlar yaşayır. Onların missiyası nədir?.. Təhsil almaq, hər hansı peşənin sahibi olmaq, ailə qurmaq, övladlarını böyütmək, onlara, ya daha nələrəsə görə qürurlanmaq... Bütün bunlar mənə hədsiz mənasız gəlir. Sufilərə görə, bu dünyaya gələn insanlar, yəni insan cildində gördüklərimizin hamısı insan ruhunun daşıyıcıları deyil. İnsan ruhunun özü də 13 dərəcədir və onun axırıncı dərəcəsi heyvanla eyni ruhdan olan dərəcəyə aid olanlardır. Belələrini insan kimi qəbul etmək olmur...

- Sizin missiyanız yazmaqdır, yoxsa yazmaq özü də hansısa missiyaya xidmət etməlidir?

- Deyə bilmərəm ki, mənim bu dünyadakı missiyam məhz yazıçı olmaqdır. Mən sadəcə, adi gözlə görünməyən, duyulmayan müəyyən gizli, ilahi informasiyaları insanlara bədii formada ötürmək qabiliyyətinə malik olan adi bir adamam. İnsan şüurunun dördüncü, beşinci, altıncı qatının mövcudluğundan az - çox xəbəri olanlar böyük ədəbiyyatın, bir vaxt dini kitabların materialı olan həmin bu informassiyalardan bəhrələndiyini yaxşı anlayırlar. Ədəbiyyatı bir tərəfə qoyaq, həyatımda elə qəribə məqamlar olur ki, onları açıqlasam, bəlkə də çoxlarına qəribə gələr. Elə hallar olur ki, mən, belə deyək ki, antenamla tutduğum bəzi ilahi həqiqətləri kağıza köçürməkdə aciz qalıram...

"Reallıq, yoxsa mistika?.."

- Bu dünyaya missiya ilə gələnlər arasında Afaq Məsudun da olduğunu deyə bilərik?

- Mənə elə gəlir ki, hə. Bəs sizcə?..

- "Siz mənim barəmdə nə düşünürsünüz"-sualı ilə razılaşmıram. Əslində insan birinci olaraq, özü barədə qərar verməlidi. Bəlkə də başqasının düşüncəsi onu maraqlandırmamalıdı. Əsas odu ki, necə olduğunu və belə yaşamaq istədiyini özün bilirsən.

- Maraqlı yanaşmadı. Dedim axı missiya ilə gəldiyimi bilirəm.

- Əlbəttə Sizin barənizdə biz də belə bilirik. Və anlayırıq ki, yazdığınız əsərlər ilahi informasiyanın köməyi ilə yazıla bilərdi.

- "Duyğular imperiyası" - da da tez-tez "O məni sevir" adıyla rastlaşırsız yəqin... Bu, mənim İlahidən aldığım sevgi təəssüratlarımın yalnız kağıza köçə bilənləridir. Ola bilsin kimlərsə bu yazıların mənim yazıçı təxəyyülümün məhsulu olduğunu düşünürlər. Lakin bu belə deyil. " 2-ci İoan" əsərimdə yağışları idarə etdiyimi, küçə ilə getdiyim yerdə istənilən yerdə onu dayandırıb sonra yenidən yağdırdığımı yazmışdım. Bəlkə də çox adam bunu əsərin bədii gücünün artırılması üçün istifadə etdiyim ədəbi priyom kimi qəbul etmişdilər. Əslində isə bu, həqiqətən baş vermişdi. Roma Papasının Bakıya gəlişiylə başlanan leysan yağışlarının ölkədə möhtəşəm təmizlik işi apardığını anlayan mən olsun ki, həmin o yağışlarla necəsə, kontakta gedə bilmişdim... Yağışlar mənim ürəyimdən keçən həmin o istəklə dayanır, digər istəklə yenidən çiləməyə başlayır və bununla sanki, mənim yanılmadığımı, bu ölkədə həqiqətən durultma işləri apardıqlarını mənə bildirmək istəyirdilər.

- Postmodern ədəbiyyatın nümunələrində bu hal əsas xətti təşkil edir və reallıqla qeyri-reallıq arasında sərhəd itir...

- Mən ədəbiyyata cərəyanlar çərçivəsindən baxmıram və düşünmürəm ki, böyük ədəbiyyat üçün bu, əsas göstərici deyil.

- Amma tərcümə işinə rəhbərlik etdiyiniz zamanlardan müxtəlif ədəbi cərəyanlara aid olan dünya ədiblərinin əsərləri ilə tanış olmusunuz...

- Əlbəttə, əsərlər çoxdur... İçində böyük ədəbiyyatlar da var, qısa müddətə hay-küy qoparıb sonradan nəzərdən düşən kiçiklər də... Mənə gələndə, deyə bilmərəm ki, dünya ədəbiyyatından bəhrələnmişəm. İlk əsərlərimi yazanda ümumiyyətlə, dünya ədəbiyyatından çox az yazıçıları, əsasən klassikləri oxumuşdum. 20 yaşında "Bekar" hekayəmi yazmışdım və onu, fikrini bilmək üçün Ramiz Rövşənə vermişdim. O, hekayəni oxuduqdan sonra məndən soruşdu ki, Kamyunu oxumuşam?.. Dedim ki, yox. Sonralar Kamyunun "Özgə" əsərini oxuyanda Ramizin sualının mənasını anlamışdım. Mənim "Bekarım" Kamyunun "Özgə"siylə eyni adam idi, sadəcə, məkanlar və situassiyalar ayrı idi... Eynilə belə bir məqam "Azadlıq" romanımla da baş verdi. Romanın ilk fəslinin "deyirlər"-lərlə (bu karnaval üslubundan, hələ Markesdən də qabaq bir çox dünya ədəbiyyatlarında istifadə olunub) müşayiət olunmasını Markesin "Patriarxına" bənzədənlər də oldu. Halbuki Markes Patriarxının görünən həyatını, mənsə öz patriarxımın iç həyatını yazmışdım.

"Ədəbiyyat insanı dünyadan xilas etmək üçündür"

- Çox vaxt deyirlər ki, ədəbiyyat dünyanı xilas edə bilər. Ədəbiyyat olmasaydı, dünya necə olardı?

- Ədəbiyyatın dünyaya heç bir aidiyyatı yoxdu. Ədəbiyyat insanlar üçündü. İnsanlar isə bu dünyaya gəlmədilər. Əslində ədəbiyyat insanı dünyadan xilas etmək üçündür.

- Belə təsəvvür edirəm: dünya sıxılmış şəkildədi...

- Biz bədənimizə görə maddi olsaq da, ruhumuz etibarı ilə şüayıq. Odu ki, dünyaya aid olan nə varsa, böyük mənada əslində, bizə lazım deyil. Məhz bu səbəbdən tarix boyu bu dünyaya gəlmiş böyük dühalar burda rahatlıq tapa bilməyib... Əslinə qalanda, bu dünyada sıravi, adi insanlar da rahatlıq tapa bilmir. Hər bir şeyi əldə etsə də, insan daim özünü bu dünyada natamam hiss edir... Axı əslində, bura onun doğma məkanı deyil?!.. Ədəbiyyat bu mənada insanları ovundurmaq, onları öz doğma məkanlarına - özlərinə qaytarmaq üçündür və o da dünyada heç nəyi dəyişmir. Mehriban Ələkbərzadə "Xəzər" haqqında yazdığı yazıda Buddadan gözəl bir misal gətirib: "Əgər okeanda batmaq istəmirsənsə, bir xilas yolun var: hardasa yaxında olan adaya sarı üz". Bax, ədəbiyyat budur. Yəni insan anlamalıdır ki, bu dünyanın bütün nemətlərinə sahib olsa belə, yaxud, ən yüksək, ali həqiqəti anlasa belə, bu dünyadan xilas yoxdu... Xilas - sənin öz içindədi.

- İradə Tuncayla söhbətlərimizin birində dedi ki, dünya tarixi yazılandan bu günə kimi cəmi 27 il müharibə olmayıb. Bu, insanlıq üçün utancverici rəqəmdir. Deməli, ədəbiyyat, musiqi, rəssamlıq, teatr, kino şeytanlığa, iblisliyə təsir edə bilməyib...

- Siz dünya ilə insanı qarışdırmayın. İnsan bu dünyaya gəlmədir, dünya isə tamamilə fərqli bir məhfumdu. Biz bu məkana gəlirik, dünyanın bütün maddi qanunları içərisində bişib, onlara toxunub geriyə qaydırıq. Burda vacib məqam - kimin buralardan necə keçib qayıtmasıdır. Biz bu dünyaya aid deyilik, ədəbiyyat isə dünyaya aid olmayan insanlar üçündür.

- İnsan dünyaya yamaqdır?

- Yamaq yox, gəlmədi, yaddı. Daha çox da yaradıcı adamlar bu dünyaya yaddı. Çox vaxt insanlar bu yadlığı, bu anlaşılmaz darıxmanı nə iləsə, hansısa məişət problemi ilə bağlayırlar, özlərini ovundurmağın yolunu nə isə almaqda, yaxud nə isə əldə etməkdə axtarırlar. Əldə edilən həmin o "nə isə"- dən alınan rahatlığın tez bir zamanda əriyib itdiyini gördükdə, digər yeni-yeni arzulara köklənirlər və anlamırlar ki, bu darıxmanın, bu yadlığın səbəbi o deyil. Be yerdə köməyə yalnız sənət, ilk növbədə böyük Ədəbiyyat gəlir və o dünyanı yox, insanı dəyişir. Yəni bu dünyanın - okeanın dərin sularında çabalayan insana çıxış yolu olan adanın yerini göstərir.

Dəhşət: hər şeydə məişət

- Tərcümə Mərkəzinə rəhbərlik edirsiz, "Xəzər" jurnalının redaktorusuz, böyük yazıçısız. Bu üçlük insanlara nəsə verə bilibmi?

- Gözlənilməzdir ki, Azərbaycanda rusdilli oxucum azərbaycandilli oxucudan xeyli çoxdur. Bu, olsun ki, rusdilli oxucularımın intellektual səviyyəsi ilə bağlıdır. Azərbaycan oxucusunun isə müəyyən zumrələri məni anlayır, sevir.

- Rusdillilər bizdən daha artıq zövqlüdür?

- Bu, zövq məsələsi deyil. Anlamaq qabiliyyətidir. Rusdilli oxucular da bizim azərbaycanlılardır. Amma oxu qabiliyyətində fərq böyükdür. Çox güman bu, onların təhsili ilə bağlıdı. Mən ölkə təhsilinin bərbad vəziyyəti ilə bağlı kifayət qədər yazmışam. Təhsil sistemimiz, orta və ali məktəb dərsliklərimiz elə gündədir ki, uşaqları onlardan yalnız qorumağa çalışmalıyıq. Amma rus bölməsinin dərsliklərinə nəzər salın: Moskva nəşrləri bu mənada bizə örnək olmalıdır. Birinci sinifdən uşaqlara Puşkini, Pasternakı, Mariya Svetayevanı, Qoqolu keçirlər. Bu sayaq ədəbi zövqlə böyüyən uşağın ədəbiyyat təfəkkürü, zövqü də bu səviyyədə formalaşır. Mənim bir çox azərbaycandilli oxucularımın, əsərlərimi anlamadığına görə utandığını görmüşəm. Yaxud "Sərçələr"ə görə qalxan hay-küy yadınızdadır? "Bu necə anadır?" O, uşağını atıb hara gedir?.. Alman, ya rus oxucusunun isə bu sayaq sualları meydana çıxmır. Onlar anlayırlar ki, bu ana uşağını atıb getmir. O, sadəcə ədəbiyyata gedir... Halbuki bütün hekayə makina qarşısında oturan ananı təsvir edir. Yəni bunu anlamaq çətindir ki, bu ana yaradıcı insandır?.. O, evin, məişətin sıxıntısından çıxıb gedir... Olsun ki, bir azdan geri qayıdacaq. Küçədə ağlayıb doyub evinə dönəcək. Bunu Azərbaycan oxucusu niyə başa düşməməlidir axı?..

- Bizim cəmiyyətdə məişət qadını baş roldadır. Yəqin ona görə belə yanaşma var...

- Hər şeyi məişət səviyyəsinə endirmək olmaz axı...

- Əsasən belə deyilir, endirilir. Amma bizdə məişəti hər şeydən yuxarı qaldırıblar.

- Bu düşüncəylə, bu təfəkkür tərziylə əhalisinin sayı baxımdan bizimlə eyni olan hansısa Avropa ölkəsi səviyyəsinə yüksələ bilərik?

Kamyudan zövq ala bilmiriksə...

- Nə qədər ki, bizim təhsil sistemimiz bu səviyyədə qalacaq, ürəkaçan irəliləyiş görməyəcəyik. Əlbəttə ki, başqa sahələr də vacibdi. Lakin ədəbiyyat insanın mentallığını formalaşdıran ilkin şərtdir. Əgər təhsilimiz uşaqlıqdan övladlarımızın beyinlərini kütləşdirməklə məşğuldursa, onlar hansı mənəvi bağlılıqla böyüyə bilərlər? Bu gün biz dünya ədəbiyyatının bəşəri dəyərlərini tərcümə edirik. Amma inanmıram ki, bu təhsillə savadlanmış gənclərimiz, ümumiyyətlə Azərbaycan oxucusu Moriakı, Meterlinqi, Kamyunu, yaxud, Moemi oxuyub zövq alsın. Bu ədəbiyyatların anlanılmayacağını dəqiq bilirəm. Ədəbiyyatı anlamayan, mütaliədən zövq almayan insanın mənəvi dünyası mənim üçün qaranlıqdır.

Bizdə ədəbi mühit də yoxdu...

- Bəli. Ədəbi mühit də yoxdur və özünüz də görürsüz ki, heç kim özünü kiminsə yanında pis etmək istəmir. Kim nə yazırsa, ona "sən gözəl yazıçısan" deməklə can qurtarılır. Amma bu, iş deyil.

- Bu həm də saxtakarlığın yaratdığı faciəvi durumdur...

- Sizə deyim ki, ümumiyyətlə total saxtalaşma prosesi gedir. Mən başa düşürəm, kimsə özünü kiminsə yanında pis eləmək istəmir. Amma bu Azərbaycan xalqına böyük bir düşmənçilikdir, zərbədir. Axı xalqın böyük əksəriyyəti yazılan əsərin, nəşr olunan kitabın əsil mahiyyətindən bixəbərdir. Bir vaxtlar kütlənin zövqünü peşəkar ədəbi tənqid formalaşdırırdı. Yazıçılar Birliyi seçilən əsərlərin müzakirələrini keçirirdi. Televiziya, mətbuat müzakirə olunan əsərlərin təbliğatını aparır, ortaya müxtəlif yanaşmalı yazılar çıxırdı. Hər bir dəyərli əsər elə bir hay-küyə səbəb olurdu ki, oxucu o əsəri mütləq əldə edib oxumalı olduğunu anlayırdı... Yazıçılar Birliyi də mütləq əsərlərlə bağlı öz mövqeyini bildirirdi. Bu gün isə nə yazılırsa, hamısına "gözəl əsərdi" -deyilir. Bu durumda hansı ədəbiyyatdan, hansı ədəbi prosesdən söhbət gedə bilər?.. Çox ciddi, sərt münasibət olmalıdır ki, ədəbi proses tənzimlənsin. Ədəbi makulatura axınının qarşısı alınsın. Orta əsrlərdən bu günə kimi neçə şairin, yazısının adını çəkə bilərsiz? 5 əsr ərzində ədəbi düşüncə tarixində qalan əlli ədibin adını çəkə bilərik. Yazıçılar Birliyinin isə bu gün min yeddi yüz üzvü var. Bu ədəbiyyatı dağıtmağa köklənmiş təhlükəli bir prosesdir. Ortaya çıxan dəyərli əsərlərin də makulatura axınının içində əriyib getməsi deməkdir.

"Axı nə qədər imza atarlar?.."

- Zibilxanada heç vaxt gül görünmür...

- Həqiqətən də zibilxanada bitən gül görünməz. Ədəbiyyat belədir ki, onun göstəricisi zamandır.

- Məsələn 500 tirajla hansısa kitab buraxılır və müəllif ona-buna, dosta-tanışa zəng edərək, onu almasını xahiş edir...

- Söhbət tirajdan da getmir. Quran bir kitab olaraq bir nüsxədə yazılıb. Kitab deyəndə də ilk əvvəl gözlərimizin qarşısına məhz bu müqəddəs Kitab gəlir. Kitaba münasibət bu dərəcədə ciddi olmalıdr. Kitab - İlahidən gələn informasiyanın yazıya və kağıza çevrilmiş formasıdır. Məktəb illərində gözəl inşa yazmağı bacarmaq - hələ yazıçı olmaq demək deyil. Azərbaycan xalqı şair xalqdır, amma gəlin bir düşünək, hər birimiz keçirdiyimiz günümüzü yazsaq, hekayəyəbənzər nə isə alınar yəqin. Mən demirəm, yazmaq istəyənlər yazmasınlar, qoy kim istəyir yazsın. Lakin ədəbi Arbitr kimi çıxış edən Birliyin süzgəcindən keçə bilsin, daha doğrusu belə bir süzgəc yaradılsın.

- Hələ də bizdə ədəbiyyata qiymət "uğurlu yol arzulayırıq"la kifayətlənir.

- Yeni dəb imza atmaqdır. Hamı imza atır. Nə qədər imza atarlar?..

- Həm Tərcümə Mərkəzinin, həm də "Xəzər" jurnalının 20 illiyi tamam olur. Hələ də mərkəzin binası bu gündədir?

- Biz daha öyrəşmişik. Əsas odur ki, başımız üstündə tavan var, işığımız Allaha min şükür yanır, otaqları isidə bilirik...

"Xəzər" jurnalıının hamısı satılır

- Hətta işıq da olmaya bilərdi...

- Bəli, o da olmaya bilərdi. Bu gün "Xəzər" jurnalı bayaq dedyim mənəvi deqradə həddinə çatmış cəmiyyətimiz üçün şəfqətli iksirdir. Dünya ədəbiyyatının ən seçilən və dəyərli əsərləri məhz burda nəşr olunur. Əsas da gözəl tərcümədə. Maddi imkanlarımız artıq o həddə gəlib çatıb ki, "Xəzər"i internet variantında təqdim etməyə məcburuq. Tərcümələrə gəlincə, istədiyimiz əsərləri sifariş verə bilmirik. Qanorara pulumuz yoxdur. İndi tərcümələri əksər hallarda mərkəzin əməkdaşları ərsəyə gətirir.

- Yazıçılıar Birliyinə ayrılan vəsaitdən Sizin Mərkəzə yardım edilir?

- Bu Birlik məsələsi deyil. Bizə ayrılan vəsait onların büdcəsinə daxil edilir, onlar da bizim hesabımıza köçürürlər. Məsələ bir qədər dərindir. Tərcümə Mərkəzi 1988-ci ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Kabinetinin sərəncamı ilə komitə səviyyəsində yaradılmışdı. Mərhum prezidentimiz Heydər Əliyev hələ Dədə Qorqudun yubileyində Azərbaycanda böyük bədii tərcümə komitəsinin yaradılmasının zəruriliyini qeyd etmiş, sonradan bir qrup ziyalı bu fikri davam etdirərək, Mərkəzin yaradılmasına nail olmuşdular. Gördüyünüz bu miskin idarənin adı Respublika Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzidir. Bu, beynəlxalq ədəbi mühitlə əlaqələr quran, milli ədəbiyyatımızın tərcüməsi və dünyada təbliği ilə məşğul olan institut səviyyəli bir qurumdur. Bir vaxtlar bizim şərq ədəbiyyatı, qərb ədəbiyyatı, rus ədəbiyyatı, sovet ədəbiyyatı, sətri tərcümə şöbələri fəaliyyət göstərirdi. Lakin məsələnin absurd tərəfi - Azərbaycan ədəbiyyatını dünyaya, dünya ədəbiyyatını Azərbaycana təqdim və təbliğ edəcək bu qurumun öztəssərrüfatı hesabına yaşamalı təşkilat kimi yaradılması idi. Bir illik vəsaitlə işə başlayan Mərkəz sonradan - ölkəni bürümüş 90-cı illər hadisələrində hərənin bir təpik vurduğu pişik balasına çevrildi...

Məsələnin ikinci bir absurd tərəfi - belə bir təşkilatın AYB kimi kiçik ictimai qurumun nəzdinə verilməsi oldu. Dünya ədəbiyyatı ilə məşğul olan qurumun Azərbaycan ədəbiyyatına rəhbərlik edən qurumun nəzdinə verilməsi məsələni bir az da çaşdırdı.

İndi artıq 20 il keçib. Çox işlər görülüb və hələ nə qədər də görüləsi işlər var. İlk növbədə ədəbiyyatımız dünya ədəbi fikir arenasına çıxarmalıyıq. Bu gün Azərbaycanda dünya səviyyəsinə layiqincə çıxa biləcək dəyərli əsərlər yaranır. Bir Azərbaycan yazıçısı, ya şairi dünyanın yüksək ədəbi ödülünə layiq görülərsə, dünya xalqları belə ədəbiyyatı olan xalqı taptaya bilməyəcəyini anlayar...

"Biz relsin üzərindəyik, getmirik, amma təfəkkürümüz gedir, sadəcə arxaya"

- "Doğrudan da belə bir ədəbiyyatı olan xalqın torpağını əlindən almağın ədalətsizlik olduğunu anlayarlar" fikriniz yerində səslənir. Tarixdə belə faktlar olub və hətta mədəniyyətin müharibələrin qarşısını almaq qüdrətində olduğu sirr deyil.

Millətin, ölkənin simasi - onun mədəniyyəti, ilk növbədə də ədəbiyyatıdır. Musiqiylə intihara gedənlər barədə eşitməmişəm. Lakin Çexovun hekayəsini oxuyub intihar edən insanlar olub. Yaxud da Maksim Qorkinin "Burevestnik"ini oxuyan Lenin Rusiyanı alt-üst edib. Yəni ədəbiyyatın malik olduğu güc sənətin heç bir növündə yoxdur.

- Mətbuat olaraq bizim də vəziyyətimiz ürəkaçan deyil, axı. Biz də oxucumuzun qapısına min tirajla gedirik və bəlkə də siz də, biz də mahiyyətin nədən ibarət olduğunu çatdıra bilmirik?

- Belə deyil. "Xəzər" jurnalını əl-əl gəzirlər, çıraqla axtarırlar. Nə qədər insan Mərkəzə gəlib bizdən jurnal istəyir. Axundov Kitabxanasında işləyən Fəridə xanım deyir ki, "Xəzər"i o qədər adam alıb oxuyub ki, artıq cırılıb-tökülür, varsa yeni nüsxələr göndərin. Bilirsiz ki, Gürcüstanda tərcümə mərkəzi dövlətin himayəsində olan böyük bir qurumdur. Onlar orta səviyyəli yazıçı olan Murakaminin əsərlərinin tərcüməsinə müsabiqə elan edib 15-20 tərcümədən birini seçirlər. Görün nə qədər ağıllı millətdirlər...

- Bununla da bədii zövqü formalaşdırırlar...

- Nəinki zövqü, ümumilikdə səviyyə formalaşır, ədəbiyyata maraq artır, ədəbiyyatları dünya ədəbiyyatı ilə qovuşaraq, teatrın, kinonun da dünyaya ayaq açmasına imkan yaradır. Biz isə hələ bir millət olaraq, öz ədəbi etiketimizi dünyada təsdiq edə bilməmişik. Özümüz özümüzlə fəxr edirik ki, filan yazıçımız, filan şairimiz var. Amma onu dünya tanımır. Qapı-bacamızı içəridən bağlamışıq öz-özümüzü tərifləyirik, bir-birimizə sağlıq deyirik.

- Bizdə hər şey relsin üzərində dayanıb, amma yola düşmür...

- Müxtəlif proseslər gedir. Təfəkkür qatı formalaşır və bu prosesi dayandırmaq da mümkün deyil. Biz relsin üzərindəyik, amma niyəsə getmirik.

Gultəkin Qəhrəmanlı

Ədalət.- 2010.- 25 dekabr.- S. 12-13.