Sözü və ürəyi qocalmayan şair

Müasir Azərbaycan poeziyasının ən görkəmli nümayəndələrindən olan Xalq Şairi Nəriman Həsənzadənin fevralın 18-də anadan olmasının 79-cu ildönümü tamam olur.

Onun adı Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, Süleyman Rüstəm, Mikayıl Müşfiq, Nəbi Xəzri, Məhəmməd Hüseyn Şəhriyar və Məmməd Araz kimi dahi şairlərimizlə yanaşı poeziya tariximizdə layiqli yer tutmuşdur.

Həssas qəlbli böyük söz ustasının yaradıcılığını səciyyələndirən əsas cəhət əsərlərində insanpərvərlik, gözəllik, vətənə və dünyaya məhəbbətlə dolu həyat fəlsəfəsinin təcəssümüdür. Şairin yazıb yaratdığı şeirləri də özü kimi sadə, vüqarlı və əzəmətlidir. Ömrünün uşaqlıq illəri Qazax rayonunda uca dağlar başında keçmiş, sübh tezdən günəş doğarkən üfüqün çöhrəsinin neçə rəng aldığını, ətirli bahar küləklərinin əsib dağ yamaclarında saysız-hesabsız incə çiçəkləri və göz oxşayan al qırmızı lalələri oynatdığını heyranlıqla müşahidə etmiş, Nabat xalanın ətirli və halal çörəyi ilə böyüyüb boya-başa çatmış, qəlbi el-oba, vətən məhəbbəti ilə dolu olan bu gənc şairlər diyarında şair olmağa həyat özü məcbur etmişdi. Dahi Molla Pənah Vaqif, Vidadi və Səməd Vurğun lirikasının ətri duyulan şeirləri milli poeziya xəzinəmizin ən qiymətli incilərindəndir. Xalqımızın unudulmaz şairi Məmməd Araz Nəriman Həsənzadə peoziyasının vurğunu idi.

Azərbaycanın görkəmli şairlərindən Bəxtiyar Vahabzadə və Nəbi Xəzri də müasir milli poeziyamızdan söhbət açarkən şairin istedadını yüksək qiymətləndirirdilər. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət İşçilər Həmkarlar İttifaqının sədri vəzifəsində işləyərkən 1980-cı illərin ortalarında şair Həmid Abbasov bir dəfə iclas zamanı fikrini daha dolğun ifadə etmək üçün kitab rəfindən kitab götürüb açdı və şeirlə yazılmış bir neçə ibrətamiz cümlə oxudu. Hamı kitabın müəllifi ilə maraqlandı. Müəllif şair Nəriman Həsənzadə idi...

Tale mənə otuz beş il əvvəl Azərbaycan Dövlət Universitetində müəllim işləyən böyük şairin tələbəsi olmaq, onun maraqlı mühazirələrini, müdrik söhbətlərini dinləmək səadəti bəxş etmişdi. O illər Azərbaycanın ən nüfuzlu təhsil ocağının bir çox fakültələri Kommunist (indiki İstiqlaliyyət) küçəsində Avropa memarlığı üslubunda XX əsrin əvvəllərində inşa edilmiş yaraşıqlı binada yerləşirdi. 1919-cu ildə Azərbaycan Demokratik Respublikası hökumətinin qərarı ilə təşkil edilmiş ilk milli ali təhsil ocağının binasında geniş və işıqlı auditoriyalar, koridorlar göz oxşayırdı. Burada respublikanın ən nüfuzlu ziyalıları, alimləri, şair və yazıçıları, müəllim və professorları dərs deyirdilər. Belə bir ali məktəbdə təhsil almaqdan qürur və məsuliyyət hissi duyurduq.

Ömrümüzün bahar çağına, gənclik illərinə təsadüf edən tələbəlik illərinin xatirələri də şirin və unudulmazdır.

1972-ci il sentyabr ayının əvvəlləri idi. Səhər tezdən universtitetin qarşısına topalaşmış tələbələr söhbət edir, zarafatlaşıb gülür və hərdənbir də nə barədəsə qızğın mübahisə edirdilər. Həmin gün dekan müavini Şamil Məmmədbəyli bizim qrupun tələbələrinə şad xəbər verib demişdi ki, "a bəxtəvərlər bu gün sizə dünya ədəbiyyatı tarixi fənnindən tanınmış şairimiz Nəriman Həsənzadə dərs deyəcəkdir. Bir azdan tələbələr auditoriyaya daxil olan ucaboy, şux, səliqəli geyimli, qara saçları arxaya daranmış, nurani simalı şairi görüb ayağa qalxdılar. Nəzakətlə tələbələrlə salamlaşıb görüşdükdən sonra digər müəllimlərdən fərqli olaraq özünü təqdim etmədi. Ədəbi milli dilimizdə təmiz və sərrast ifadələr işlətməklə danışmağa başladı. Mühazirələrində konspektlərdən, demək olar ki, istifadə etmirdi. Ədəbiyyatın xalqların dünyagörüşünün, ümumbəşəri və milli əxlaqi-mənəvi normaların formalaşmasındakı rolundan danışır, yeri gəldikcə Hüseyn Cavidin, Cəlil Məmmədquluzadənin, Mircəlalın, Şekspirin, Belinskinin, Lev Tolstoyun və digər klassiklərin əsərlərindən misallar çəkirdi. Biz tələbələr Nəriman müəllimin dərslərini səbirsizliklə gözləyirdik, həm də ondan nümunə götürməyə çalışırdıq. O, bütün tələbələrlə hörmət və nəzakətlə davranır, geniş auditoriyada mühazirələrini asta və mülayim səslə söyləyirdi. Buna görə də ən ərkəsöyün, şıltaq və şuluq tələbələr də digər tələbə yoldaşlarının qəzəbindən ehtiyat edərək səslərini çıxarmağa cürət etmirdilər. Dərsdən sonra tələbələr onu dövrəyə alır, çoxsaylı suallar verirdilər. Bir dəfə mühazirə dəsrlərinin birində çox maraqlı bir hadisə baş verdi. Mirzə Ələkbər Sabir yaradıcılığından danışan Nəriman müəllim tələbələrə diqqətlə baxıb soruşdu: "Siz M.Ə.Sabirin səsini eşitmək istəyirsizmi?" Əlbəttə, bunu bütün tələbələr istəyirdilər. Növbəti dərsə Nəriman müəllim böyük satirik şairimiz M.Ə.Sabirin yaşı səksənə yaxın olan ən kiçik oğlu Məmməd Səlim Tahirlini dəvət etmişdi. O, atası barədə maraqlı xatirələr söylədi. Görüşün sonunda mənim xahişimlə atasının məşhur "Fəhlə" şeirini əzbər dedi. Nəriman müəllim isə izah etdi ki, XX əsrin əvvəllərində zülm və cəhalətin baş alıb getdiyi bir dövrdə M.Ə.Sabirin yaradıcılıq fəaliyyəti onun həyatı üçün təhlükəli olan böyük bir fədakarlıq idi. Sabirin ifşa edib satira atəşinə tutduğu tiplər - insanların dini inamlarından sui-istifadə edən cadugərlar, fala baxanlar, fırıldaqçı din xadimləri əslində bütpərəst kimi pula, var-dövlətə sitaiş dünyagörüşünü təbliğ edirdilər. Kasıb və binəsib insanları adam yerinə qoyan yox idi. Bu mənada "Fəhlə" şeiri yüz il əvvəl yazılsa da öz aktuallığını heç vaxt itirmir. Nəriman müəllim söyləyirdi ki, ömrü boyu tale onu çətin həyat imtahanlarına çəkmişdilər. Hələ uşaq yaşlarında ikən valideynlərini itirmiş, həyat uğrunda mübarizələrdə xarakteri mətinləşmiş, əməksevərlik, elmə, təhsilə həvəs, humanistlik və həmişə haqqın tərəfində olmaq kimi keyfiyyətləri özündə formalaşdırmışdır.

O dövrdə ölkənin paytaxtı Moskva şəhərinə gedib Maksim Qorki adına məşhur Ədəbiyyat İnstitutuna daxil olması və orada təhsil alıb tanınmış yazıçı və şairlərlə, onların yaradıcılığı ilə yaxından tanış olması həyatında yeni işıqlı səhifə açmışdır.

Sevimli xalq yazıçısı Mircəlal Paşayev kimi saf niyyətli xeyirxah insanla tanışlıq isə həyatında fərəhli uğurlar qazanmasına yol açmışdır. Moskvada təhsilini başa vurub 1961-ci ildə vətənə qayıtdıqdan sonra uzun müddət işsiz qalmış şair sərt həyat gerçəkliyi ilə üzləşmişdi. Mircəlal müəllim xalqını, yurdunu, onun istedadlı övladlarını sevən geniş ürəkli insan kimi ona müraciət edən gənc şairə işə düzəlməyə kömək etmişdir. Yazıçılar İttifaqında məsələ qaldıraraq öz ev növbəsini yenicə ailə həyatı qurmuş, kirayədə qalan gəncə vermişdir. Halbuki, uzun illər ev növbəsində dayanmış Mircəlal müəllimin özünün İçəri şəhərdə yaşayan böyük ailəsinin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılmasına ehtiyacı var idi. O dövrdə ən adi şeir və hekayə kitablarını nəşr etdirmək gənc yazarlar üçün son dərəcə çətin bir problem idi. Bunu nəzərə alaraq Mircəlal müəllimin Yazıçılar İttifaqının rəhbərliyinə müraciət edərək öz kitablarının tirajlarının azaldılması hesabına gənc şairin kitablarının nəşr edilməsinə nail olmuşdur. Xoşrəftar, mədəni və xeyirxah ziyalı olan Mircəlal müəllim etdiyi yaxşılıqlar barədə danışmağı xoşlamazdı. Bir dəfə Nəriman müəllim xəstələndiyindən onun tədris etdiyi fəndən bir dərsi Mircəlal müəllim demişdi. Dərsdən sonra söhbət əsnasında o mənə söylədi ki, Nəriman Həsənzadə böyük gələcəyi olan istedadlı alimdir. Azərbaycan-Ukrayna ədəbi əlaqələrinə aid Moskvada dissertasiya müdafiə edib alimlik dərəcəsi almışdır. Xeyirxahlığa gəldikdə isə deməliyəm ki, əvvəla mən seyid nəslindənəm, xeyirxahlıq mənim adi insani borcumdur. Bir də ki, qərəzsiz xeyirxahlıq insan şəxsiyyətini ucaldır. Mircəlal müəllimin peyğəmbərcəsinə irəlicədən söylədiyi sözlər həyatda öz təsdiqini tapdı. 1976-1990-cı illərdə Nəriman müəllim respublikamızda ən nüfuzlu mətbuat orqanlarından biri olan "Ədəbiyyat və İncəsənət" qəzetinin baş redaktoru olmaqla yanaşı poeziya yaradıcılığı ilə də uğurla məşğul olurdu.

Şairin xalqımızın görkəmli dövlət xadimi, alovlu vətənpərvər Nəriman Nərimanova həsr etdiyi məşhur "Nəriman" dram poeması XX əsr Azərbaycan poeziyasında siyasi mövzuda yazılmış ən sanballı əsərlərdən biridir. Stalin diktaturası dövründə uzun illər xain düşmənlərimizin qatı millətçi kimi qələmə verib gözdən salmağa çalışdıqları Nəriman Nərimanov barədə 1958-ci ildə belə bir poemanın, dram əsərinin yazılması, rəsmi böhtanların təkzib edilməsi, əsil həqiqətlərin söylənilməsi o dövrdə riskli və cəsarat tələb edən iş idi. Təsadüfi deyil ki, o zaman Moskvada rus dilinə tərcümə olunmuş əsərin nəşr edilməsi qadağan olunmuşdu. Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ torpaqlarının və ətraf bölgələrinin erməni şovinistlərinin işğalı altında olduğu indiki zamanda bu əsər xüsusilə aktual əhəmiyyət kəsb edir. Bu poema ilk dəfə 1978-ci ildə Bakıda kitab şəklində nəşr olunmuşdur.

Nərimanovun adını hələ 1958-ci ildə bir çoxları çəkməyə belə qorxduqları bir vaxtda şair yazırdı:

Nəriman! Hələlik hörmətlə çəkən,

Yaxından tanıyan azdır bu adı.

Sabah fəxr edəcək bu adla vətən,

Bir də ki, talelər başqa - başqadır.

Haraya əsirsə əssin qoy külək,

Kim çəkmir çəkməsin hələ bu adı,

Bir vaxt bilinəcək: yandı bir ürək.

Yandı tüstüsünü görən olmadı.

Bakı şəhərində Nəriman Nərimanova möhtəşəm abidə ucaldılması təklifi ilə ilk dəfə 1969-cu ildə N.Həsənzadə respublikaya rəhbər seçilmiş Heydər Əliyevə müraciət etmişdi. Ümumilli liderimiz Heydər Əliyev şairin yaradıcılığını ürəkdən bəyənmiş, onun əməyini yüksək qiymətləndirmişdir. 1981-ci ildə şairin 50 illik yubileyi münasibətilə "Şərəf" ordeni ilə təltif edilməklə ona Əməkdar İncəsənət Xadimi adı verilmişdir. 1991-1995-ci illərdə Azərbaycan parlamentinin deputatı olmuşdur.

Həmin illər respublika Mətbuat və İnformasiya nazirinin birinci müavini, 1995-96-ci illərdə isə prezident sərəncamı ilə nazir vəzifəsində çalışmışdır. Hazırda Azərbaycan Milli Aviasiya Akademiyasında kafedra müdiri vəzifəsində işləyir.

2005-ci ildə ümumilli liderimizin layiqli davamçısı İlham Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycanın Xalq Şairi kimi yüksək fəxri ada layiq görülmüş şairin böyük qəlbi bahar təravətli həyat arzuları ilə, yazıb-yaratmaq eşqi ilə döyünür.

Xalqımızın böyük şairi Səməd Vurğun 1952-ci ildə gənc şair Nəriman Həsənzadənin yaradıcılığı ilə tanış olduqdan sonra onun istedadını yüksək qiymətləndirmiş, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqına daxil olması üçün ona şəxsən özü yazılı zəmanət vermiş, əlini sıxaraq ədəbi yaradıcılıqda uğurlu yol arzulamışdır.

Biz də bu gözəl arzuya qoşuluruq. Çoxmilyonlu Azərbaycan xalqının 79 yaşlı Xalq Şairinə, yarım əsrdən artıq yaradıcılığı dövründə yaratdığı qiymətli poeziya əsərləri ilə şöhrət qazanmış sevimli şairimiz Nəriman Həsənzadəyə yeni-yeni fərəhli uğurlar, səadət və uzun ömür diləyirik.

Vaqif ƏSƏDOV

Ədalət.- 2010.- 17 fevral.- S. 5.