İnsan hüquq və azadlıqları haqqında söz

Müasir dünyada insan hüquq və azadlıqları probleminin beynəlxalq aspektləri olduqca əhəmiyyətlidir. Bütün bəşər tarixində bu məslə aktual olsada yalnız XX əsrdə insan hüquq və azadlıqları əsas dəyər kimi tanınaraq beynəlxalq səviyyədə müzakirə olunmağa başlanmışdır. İinci dünya müharibəsindən sonra isə insan resursunun dəyəri daha da artmağa başlamışdır.

Avropada mövcud olan insan hüquqlarının müdafiəsi mexanizminin əsasını "İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında" 1950-ci il tarixli Konvensiya təşkil edir. Bu sənədin insan hüquqlarının qorunmasına dair beynəlxalq standartların bərqərar olunması istiqamətində müstəsna rolu olmuşdur.

Azərbaycan vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarının qorunmasına ölkə Konstitusiyası tam təminat verir. Bu məsələ hazırda bütün dövlətlərin diqqət mərkəzində olan məsələdir. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra insan hüquqları ilə bağlı BMT səviyyəsində vahid sənəd müzairə olunub və 1948-ci ildə İnsan Hüquqları Bəyannaməsi qəbul edilib. Bu, insan hüquqları ilə bağlı universal sənəddir. Demokratik ölkələrin əksəriyyəti qəbul etdikləri qanunlarda bu sənədin müddəalarını öz konstitusiyalarında əks etdiriblər. İnsan hüquqları ilə əlaqədar Azərbaycanın Konstitusiyasında və qanunlarında da mühüm müddəalar var. Prezident Heydər Əliyevin Azərbaycanda siyasi hakimiyyətə qayıdışından sonra ölkəmizin qanunlarının qəbulu prosesində insan hüquqlarının təmin olunmasına doğru ciddi addımlar atılıb, mühüm dövlət islahatları həyata keçirilib. Eyni zamanda, 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi ilə qəbul olunmuş Konstitusiyada Azərbaycan vətəndaşlarının hüquq və azadlıqları tam şəkildə bərqərar olub. Təsadüfi deyil ki, Konstitusiyanın müddəalarının böyük hissəsi insan hüquqlarına aiddir" Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqlarının qorunması istiqamətində Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizdə ciddi addımlar atılır. Eyni zamanda, ölkəmiz müvafiq beynəlxalq Konvensiyalara da qoşulub. Bu gün Azərbaycan vətəndaşları Bəyannamədə göstərilən müddəlarla təmin edilib.

Magist təhsilini başa vurmuş gənc tədqiqatçı kimi bu sahədə uzun müddətli araşdırma apardım. Öz tədqiqat işimə, təbii ki, bir çox dərsliklərdən, monoqrafiyalardan başladım. Bəzi ədəbiyyatlar məni tam qane etməsə də, kifayət qədər məntiqli, bu sahəni özündə tam əks etdirən kitablara da rast gəldim. Bunların arasında Hikmət Babaoğlunun müəllifi olduğu "İnsan hüquq və azadlıqları" (Tarixi təkamülü, beynəlxalq və politoloji aspektləri, Azərbaycan təcrübəsi) monoqrafiyası sözün əsl mənasında təkcə bu sahədə tədqiqat aparan magistr və aspirantlar üçün yox, eyni zamanda geniş oxucu auditoriyası üçün də mühüm əhəmiyyətə maikdir.

Bu kitabda insan hüquq və azadlıqlarının təşəkkülü, tarixi təkamülü, müasir dünyada insan hüquqları problemləri, onların beynəlxalq-hüquqi aspektləri təhlil olunmuşdur. Bu kitab bir sıra yenilikləri ilə də seçilir. Məhz ilk dəfə bu kitabda Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqları məsələlərinin kompleks araşdırılmasına cəhd edilmiş, ciddi nəticələr əldə edilmişdir.

Monoqrafiyada öyrənilən məsələlər nəticə etibarı ilə Azərbaycan Respublikasında baş verən demokratik proseslərin, insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi konteksində, daha ətraflı başa düşülməsinə imkan verir.

Gündəlik həyatda hər bir insan müəyyən sosial rolu yerinə yetirir. Həmin rollar məcmu halında şəxsiyətin sosial statusunu müəyyən edir. Şəxsiyyətin sosial statusunu özü artıq onun fərdi siyasi mövcudluğunun əsaslarını şərtləndirir və hətta, əgər hər hansı bir şəxs özünü siyasətdən kənar hesab etmiş olsa da, o, bu və ya başqa bir səviyyədə siyasi münasibətlərə cəlb olunmuş olur. Məhz bu kitabda bu və ya digər problemlərin üzərindəə ciddi araşdırmalar aparılmış, təhlillər edilmişdir.

Kitabın ikinci fəsli isə aktuallığı baxımından çox mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu fəsildə demokratikləşmə şəraitində insan və vətəndaşın hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi mexanizmlərinin təhlilinə geniş yer verilmişdir. Bu hissədə bir sıra vacib, zəruri suallara aydınlıq gətirilmiş, yuxarıda qeyd etdiyim kimi ilk dəfə olaraq Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqları məsələlərinin kompleks araşdırılmasına cddi cəhdlər edilmişdir.

Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının konstitusion əsasları, insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi siyasətinin əsas istiqamətləri, Azərbaycan cəmiyyətinin demokratikləşməsi şəraitində ombudsman təsisatının təşəkkülü xüsusiyyətlərini geniş şərh edən müəllif bu istiqamətdə çox ciddi uğurlar əldə etmiş, müxtəlif suallara aydınlıq gətirməyə müvəffəq olmuşdur.

Müasir dünyada insan hüquqları millətlərin mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsinə çevrilərək bəşəriyyətin mənəvi-hüquqi və siyasi ideallarının ali təzahürüdür. Bu gün insan hüquqlarını qorumaq və onlara hörmət etmək yalnız hər bir ölkənin daxili işi deyil, ümumi qayğı və məsuliyyət predmeti kimi qəbul olunur.

İnsan hüquq və azadlıqlarının gözlənilməsi müasir, qloballaşan dünyada mədəniyyət göstəricisi, təfəkkür və idrak tərzi hesab olunujr. Bəşər sivilizasiyasının indiki səviyyələrə gəlib çatmasında bu tip əxlaq, mənəviyat və sosial davranış münasibətlərinin həlledici rolu olmuşdur. Hikmət Babaoğlunun sözügedən kitabı son dərəcə ciddi bu həyat sferaı üzrə insanlarımızda adekvat şüurun formalaşması, içtimai süurdakı müəyyən lakunaların doldurulması və müəyyən hüquqi nihilizmin aradan qaldırılması baxımından son illərdə meydana gəlmiş ədəbiyyatın içərisində məxsusi yer tutur.

Səbuhi Abbas

Ədalət.- 2010.- 19 fevral.- S. 7.