ƏN YAXŞI HƏDİYYƏ

 

Səhər erkən durmaq adəti idi. Əl-üzünü yuyub öz otağına çəkilirdi. Tavana dirənən kitab rəflərinin arasında uzunsov masanın arxasında oturub səhər yeməyinə qədər məşğul olurdu: qəzet-jurnalları nəzərdən keçirir, mütaliə edir, yazıb-pozurdu. Sonra işə gedirdi. Təqaüdə çıxandan sonra şəxsi kitabxanasında sevimli məşğuliyyəti üçün vaxtı yetərincə idi. Ailə qayğıları, nəvələrlə əylənmək, bazarlıq, köhnə tanışlar, yaxınlar, dostlarla vaxtaşırı görüşlər də öz yerində...

Bu gün də adətinə xilaf çıxmamışdı. Sübhün gözü açılandan öz otağında idi. Nəzərləri rəflərə səliqə ilə düzülmüş kitablarda olsa da, fikri uzaqlarda idi. Ömrünün səkkizinci onluğunun yoxuşunda ötənləri xatırlayırdı. İndi inanılmaz görünsə də, o bu kitabların hamısını oxumuş, adəti üzrə qeydlərini etmiş və bir çoxu haqqında qəzetlərdə rəyini yazmışdı, mübahisələrə, müzakirələrə qatılmış, öz sözünü demişdi...

Kitablarla ülfət bağlamış, onlara mehrini salmışdı. Onun xasiyyətini yaxşı bilən dostları, yaxınları vasitəsilə, abunə ilə əldə etdiyi, mağazalardan aldığı, nəhayət səfərlərdən gətirdiyi kitabların hamısını birər-birər, səliqə ilə rəflərə düzmüşdü.

Mənəvi xəzinə saydığı şəxsi kitabxanasının baş tərəfində rəhmətlik atasından qalanları qayğı ilə qoruyurdu.

Atası Hidayət kişi ədəbiyyat müəllimi idi. Hörmət əlaməti olaraq ona "Mirzə" deyə müraciət edirdilər. Yalnız Salyanda deyil, ətraf rayonlarda da yaxşı pedaqoq, sayılıb seçilən ədəbiyyatçı, xüsusilə Füzuli, Hüseyn Cavid irsinin bilicisi kimi tanınırdı. Cavan həmkarlarına, şagirdlərinə, övladlarına mütaliə mədəniyyəti təlqin edən nurlu şəxsiyyət, geniş dünyagörüşlü, yüksək intellektli ziyalı idi Hidayət müəllim.

Akif bir də böyük qardaşı Böyükağanın zəhmətini, haqq-sayını heç vaxt unutmur. Qafqazdan Berlinədək ağır döyüş yolu keçib Vətənə salamat dönən Böyükağa artıq qocalıb gözünün nurunu itirən atasına dayaq oldu: ailəni dolandırdı, qardaş-bacılarını oxutdurdu, hamısı ali təhsil aldı. Özü isə həkim kimi camaata şəfa verdi, böyük hörmət qazandı, respublikanın Əməkdar həkimi adına layiq görüldü.

Akif ata əvəzi böyük qardaşının məsləhəti ilə Azərbaycan Dövlət Sənaye İnstitutunun (indiki Neft Akademiyası) mexanika fakültəsinə daxil oldu. Ali məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirib mühəndis ixtisasına yiyələndi. Təyinatı üzrə əvvəl Lənkəranda, sonra Salyan, Quba rayonlarında işlədi. Öz zəhməti, biliyi, təşkilatçılığı sayəsində pillə-pillə yüksəldi: mexanik, baş mühəndis, rəis. Ancaq peşəsinə, vəzifəsinə məsuliyyətlə yanaşması, böyük bir kollektivə qayğı və tələbkarlıqla rəhbərlik etməsi onun ədəbiyyata, mütaliəyə olan həvəsinə zərrəcə xələl gətirmədi. Əksinə o, həm öz ixtisasına, həm də ədəbiyyata, tarixi keçmişimizə, hüquqa, fəlsəfəyə aid, eləcə də ensiklopedik biliklər verən dəyərli əsərlərlə öz şəxsi kitabxanasını zənginləşdirdi.

 

* * *

 

1963-cü ildə Avtomobil Nəqliyyatı və Yol Təsərrüfatı Fəhlələri Həmkarlar İttifaqının plenumunda Respublika Komitəsinin sədr müavini seçilən Akif Hidayət oğlu Muxtarov bu məsul rəhbər vəzifədə 25 il ləyaqətlə çalışdı.

O, həyatın doğurduğu taleyüklü problemlərin, mübahisəyə, bəzən münaqişəyə səbəb olan məsələlərin ədalətlə, obyektiv həll olunması üçün əlindən gələni edirdi. Bu məqsədlə çalışdığı həmkarlar ittifaqları sistemində hüquqi bilikləri, insan haqlarını öyrədən kursların açılmasına nail oldu. Çalışırdı ki, fəhlə, sıravi işçi öz hüquqlarının nədən başlayıb harada qurtardığını dərindən bilsin. Eyni zamanda özbaşınalığa, qanunsuzluğa yol verən idarə müdirlərindən tələb olunurdu ki, zəhmət çəkib ixtisasartırma və təkmilləşdirmə kurslarında, yaxud fərdi olaraq hüquqi biliklərə yiyələnsinlər, Əmək Qanunlarını öyrənib əməl etsinlər.

Akif müəllim rəhbər işçi kimi yalnız tələb etməklə kifayətlənmir, öz işi ilə nümunə göstərirdi: təcrübəli hüquqşünaslardan öyrənir, öz üzərində çalışırdı. Şəxsi kitabxanasının rəflərindən biri hüquqa və insan haqlarına aid əsərlərdən ibarət idi. Təsadüfi deyil ki, resublika həmkarlar ittifaqında səlahiyyət müddəti başa çatdıqdan sonra o, avtomobil nəqliyyatı nazirliyində baş hüquq məsləhətçisi vəzifəsinə təyin edildi. Və nəhayət, təqaüdə çıxanadək nazirlikdə rəhbər işçilərin və mütəxəssislərin ixtisasartırma kurslarının direktoru işlədi.

Yarım əsri adlayan gərgin və məsul əmək fəaliyyətindən sonra pensiyaya çıxması ailəsini - həyat yoldaşı Raya xanımı, oğlu Fuadı, qızı Sevinci, babaları ilə əylənməkdən hədsiz ləzzət alan fidan nəvələri sevindirdi. İndi onun bəs qədər vaxtı vardı: şəxsi kitabxanasında məşğul olmağa, mütaliə etməyə, ürəyincə olan mövzularda yazmağa, ailə qayğılarına qatılmağa, istirahətə, nəvələri ilə deyib-gülməyə. Uşaq həkimi olan Raya xanım nəvələrinin səhhətinə xüsusi fikir verirdi. Birdən gözlənilmədən balaca Rəna ağır xəstələndi. Bəlli oldu ki, uşaq parkda atası ilə "Şeytan təkəri" deyilən yelləncəkdə fırlanarkən qorxub və ... şəkər xəstəliyinə tutulub.

Nəsillərində heç zaman bu xəstəliyə tutulan olmamışdı. Akif baba hədsiz həyəcanlandı. Dərhal şəkərli diabet üzrə görkəmli mütəxəssis, tibb elmləri doktoru endokrinoloq Valeh Mirzəzadəyə müraciət etdi. Həkim uşağı diqqətlə müayinə edib, müalicəyə başladı. Baba öyrəndi ki, bu xəstəlik xronikidi, nəvəsi daim həkim nəzarətində olmalı, müəyyən həyat tərzinə ömrü boyu əməl etməklə yaşamalıdır.

Dünyada 260 milyon, Azərbaycanda isə 123 min nəfər şəkər xəstəsidir, ancaq onlar yaşayırlar, ailə qurur, övlad tərbiyə edir, normal həyat sürürlər. Bəs bunun üçün nə lazımdır? Qayğı, yüksək səviyyədə dövlət qayğısı! Necə?

Səhiyyə nazirliyindən müraciətinə qənaətbəxş cavab ala bilməyən Akif Muxtarov Azərbaycan Diabet Cəmiyyətinin sədri Möminət xanım Ömərova ilə görüşdü. Möminət xanım ona izah etdi ki, Cəmiyyət ictimai təşkilatdır, şəkərli diabet xəstəliyinə dövlət qayğısı haqqında Qanun olmadığı üçün əməli iş görə bilmir. Böyük həyat təcrübəsi və lazımi sənəd hazırlamaq səriştəsi olan Akif Muxtarov vaxt itirmədən bu vacib işə girişdi. Möminət xanımın köməyilə xarici ölkələrin Diabet cəmiyyətlərinin öz fəaliyyətlərində istifadə etdikləri müvafiq sənədlərlə tanış oldu. Tezliklə onun hazırladığı Qanun layihəsi Milli Məclisdə müzakirəyə çıxarılıb, təsdiq edildi. 2004-cü ilin fevralında Prezident respublikada şəkərli diabet xəstələrinə Dövlət qayğısı ilə əlaqədar Qanunun tətbiqi haqqında fərman imzaladı. Bu fərman əsasında Nazirlər Kabineti "Şəkərli diabet üzrə Dövlət Proqramı"nı təsdiq etdi.

Beləliklə, respublikanın Dövlət büdcəsində şəkərli diabet üzrə Dövlət Proqramının ünvanlı olaraq həyata keçirilməsi üçün hər il maliyyə vəsaiti ayrıldı.

Azərbaycan Diabet Cəmiyyətinin qurultayında sədr müavini seçilən Akif Muxtarov şəkərli diabet üzrə Dövlət Proqramının həyata keçirilməsinə ayrılan maliyyə vəsaitinin respublikanın paytaxtında və rayonlarında ünvanlı təyinatının icra olunmasına xüsusi diqqət yetirdi. Azərbaycan Diabet Cəmiyyəti (ADC) qeyri-hökumət təşkilatlarına dövlət dəstəyi şurasının keçirdiyi müsabiqədə "Diabet üzrə dövlət proqramının yerinə yetirilməsinə ictimai nəzarət (monitorinq) layihəsi" ilə iştirak edərək respublikanın şəhər və rayonlarında bu proqramın yerinə yetirilməsi vəziyyətini yoxlayaraq aşkara çıxarılan nöqsanların ləğvi üçün Səhiyyə Nazirliyi qarşısında məsələ qaldırdı.

Heydər Əliyev fondunun dəstəyi ilə fəaliyyət göstərən ADC-in xeyriyyə tədbirlərində Akif müəllim var qüvvəsilə çalışır, cəmiyyətin əməkdaşları və fəalları ilə birlikdə diabet xəstəliyinin problemləri barədə kütləvi məlumat kitabçalarının nəşr olunub yayılmasını təşkil edir. Hazırda Cəmiyyət "2011-2015-ci illər üçün diabet üzrə Dövlət Proqramı" layihəsini hazırlayır.

 

* * *

 

Adəti üzrə sübh tezdən yenə öz otağında məşğul idi. Kitab rəflərinin aşağısında yanaşı qoyulan dolabların üstünə qalaqlanmış qəzetləri diqqətlə nəzərdən keçirirdi. Müxtəlif vaxtlarda mətbutda çıxan yazılarını kitab şəklində çap etdirmək fikrində idi. O, məqalələrini mövzusuna görə qruplaşdırır, kitaba daxil etmək istədiklərini ayrıca qovluğa qoyurdu. Vaxtilə yazdıqlarını indi saralıb-solmuş qəzetlərin səhifələrindən oxuduqca elə bil yaddaşını "vərəqləyirdi"...

Hollandiyada çıxan "Jullando-posten" qəzetində Məhəmməd peyğəmbər haqqında dərc edilmiş hədyanlara cavab olaraq "Trud-7" qəzetində (Moskva, 27 mart 2006-cı il) çap etdirdiyi məqaləyə görə "Arqumentı i faktı" qəzetinin (Moskva) keçirdiyi müsabiqənin mükafatına layiq görülmüşdü.

O, istər gündəlik həyatda gördüklərinə, istərsə də mətbuatda, kitablarda oxuduqlarına laqeyd qalmır, bu barədə qəzet-jurnallarda çıxış edib rəyini bildirir. "Yaşıl bazarın qara günləri" ("525-cı qəzet", 12 iyul 2007-ci il), "Hədəfə tuşlanan söz" ("Azərbaycan" qəzeti, 23 avqust 2000-ci il), "Gənclik Vətən tarixindən bəhrələnməlidir" ("Təhsil problemləri" qəzeti, 1 sentyabr 2005-ci il), "Otzıv na kniqu S.Sailova" ("Arqumentı i faktı" qəzeti, 15 iyul 2009-cu il, Moskva), yazıçı Seyran Səxavətin "Yəhudi əlifbası" kitabı haqqında "Yəhudinin əlifbası" ("525-ci qəzet", 4 fevral 2010-cu il), tarixçi alim Murad Hacının "Dıxaniye Armaqeddona" kitabı haqqında "Qafqaz: Xeyir və Şərin mübarizəsi" ("Zerkalo" qazeti, 26 dekabr 2009-cu il).

 

* * *

 

Jurnalist Ramin Məmmədovun "Həmvətənlər" kitabını o, böyük maraqla oxudu. Kitabda Moskvada yaşayan azərbaycanlı elm, sənət, mədəniyyət xadimləri barədə oçerklər, müsahibələr, sənədlər toplanmışdı.

Uzun illər Moskva Dövlət Universitetində dərs demiş, fiziki kimya kafedrasının professoru olmuş, diqqətəlayiq elmi-tədqiqat işləri aparmış mərhum dayısı, görkəmli alim, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru Hilal Muxtarov haqqında oçerk onu çox kövrəltdi, "Həmvətənlər" kitabının müəllifi Ramin Məmmədovla görüşüb ətraflı söhbət etdikdən sonra "Xalq qəzeti"ndə geniş məqalə ilə çıxış etdi (16 yanvar 2009-cu il).

O, Moskvaya uçub dayısı oğlu fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, "Texkon" elmi-istehsalat birliyinin baş direktoru Ənvər Muxtarovla görüşdü. Atasının arxivini qayğı ilə qoruyub saxlayan Ənvər Akifin məsləhətilə jurnalist Ramin Məmmədova lazımi sənədlərin surətini verdi, xatirələrini danışdı. Eyni zamanda Akif Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fizika İnstitutunda Hilal Muxtarovla uzun illər birlikdə çalışan alimlərin, keçmiş aspirantların, həmçinin qohumlarının, dostlarının xatirələrinin toplanmasında jurnalistə yardımçı oldu. Beləliklə, "Hilal Muxtarov-100. Vek uçyonoqo" kitabı Azərbaycan və rus dillərində nəfis tərtibatda işıq üzü gördü. Bu, AMEA-nın Fizika İnstitutunda 100 illiyi təntənə ilə qeyd edilən görkəmli alimin yubileyinə əvəzsiz töhfə oldu.

 

* * *

 

O, müntəzəm oxuduğu qəzetlərin şənbə nömrələrinə xüsusi maraq göstərir. Diqqətini çəkən yazıları kitab rəfinin bir guşəsinə yığıb münasib bildiyi vaxtlarda çay içə-içə aramla oxumaqdan, fikrini bölüşməkdən zövq alır.

Bu günlərin söhbətidir. Şənbə günü səhər telefon zəng çaldı. Akif müəllim idi. Adəti üzrə yaşından cavan səslə salamlaşıb söhbətə başladı:

- "Ədalət" qəzetində son vaxtlar klassiklərin həyatından maraqlı yazılar verilir. Puşkin haqqında, xüsusən şairin "Qafqaz" şeirilə bağlı bir vacib məsələyə diqqəti cəlb etmək istərdim...

Mən onu diqqətlə dinlədim. Akif müəllim, sən demə, bizlərdən çoxunun əzbər bildiyi Puşkinin "Qafqaz" şeiri haqqında oxuculara məlum olmayan məqamlara aydınlıq gətirmək istəyirdi.

Həmin şeiri XX əsrin əvvəllərində Abbas Səhhət olduqca rəvan, poetik bir duyumla tərcümə edib. Ancaq axırıncı dörd misra istisna olmaqla! Səbəb çar senzurası tərəfindən zamanında qoyulan qadağa idi. Buna görə də şairin rus dilində əsərlərinin külliyatında "Qafqaz" şeirinin axırıncı dörd misrası çap olunmamışdı. Yalnız A.S.Puşkinin vəfatının 100 illiyi qeyd edilərkən şairin əlyazmasında senzorun üstündən çarpaz xətt çəkdiyi, məğrur qafqazlıları azadlığa səsləyən misralar bərpa olunaraq çap edilmişdir.

Ədəbiyyat müəllimi olmuş mərhum atasından Arifə yadigar qalan kitablar sırasına A.S.Puşkinin "Azərnəşr" tərəfindən 1937-ci ildə çap edilmiş 3 cildlik "Seçilmiş əsərləri" var. Orada "Qafqaz" şeiri ilk dəfə Azərbaycan dilində tam şəkildə dərc olunub. Axırıncı dörd misranı Mikayıl Müşfiq tərcümə edib:

 

Coşqun azadlığı qanunlar əzib, böylə sıkar,

Vəhşi bir qövmi höküm böylə yakar, böylə yıkar.

Dərdli Qafqaz da bu gün böylə coşur hiddətlə,

Onu yad qüvvələr əzdikcə ağır dəhşətlə!

 

O vaxtdan çox illər keçib, çar mütləqiyyəti zamanında olduğu kimi, sovetlər dönəmində də A.S.Puşkinin nəşr edilən külliyyatlarında, sonrakı çoxsaylı nəşrlərində "Qafqaz" şeirinin axırıncı dörd misrasına heç yerdə rast gəlməzsiniz. Səbəbi sonralar aydın oldu: Leninin vaxtı ilə sözdə məşhur "Xaqlara və millətlərə azadlıq!" ideyasına əsaslanan tədqiqatçı ədəbiyyatşünas alimlərin "səhvini" 37-nin qətliamında bağışlamadılar. Çox çəkmədi ki, vaxtilə böyük rus şairinin vəsf etdiyi dağlar diyarının məskunlarını Sibirin "gedər-gəlməzinə" göndərdilər. Ancaq onların bir qismi repressiya girdabından qurtulub Xruşşov zamanında vətənə qayıda bildi. SSRİ çökəndən sonra öz azadlığına qovuşmaq istəyənlərə amansız divan tutulsa da, "Dərdli Qafqaz da bu gün böylə coşur hiddətlə, onu yad qüvvələr əzdikcə ağır dəhşətlə!" - deyə hayqıran üsyankar şairin yenə də çapına məxfi qadağa qoyulsa da, ürəklərdə yuva salan sözləri zirvələrdə əks-səda verir, mücadilə səngimir...

Geniş oxucu kütləsinə, hətta bir çox ədəbiyyatşünaslara, yazarlara "Qafqaz" şeiri ilə bağlı bəlli olmayan həqiqətləri Akif Muxtarov özünəməxsus şövqlə qələmə alaraq bu yaxınlarda "Ədalət" qəzetində dərc etdirdi. Onun mütaliəçi, kitabsevər dostları zəng edib razılıqlarını bildirdilər. Dedilər, maraqlı yazıdır, oxuculara məlum olmayan, müəmmalı görünən vacib məsələyə aydınlıq gətirib.

Akif Muxtarov biləndə ki, "80-nin kürəyini yerə vurması münasibətilə" dostları ona Milli Kitab Mükafatının 10-luğuna düşən kitabları hədiyyə edəcəklər, ürəkdən sevindi. Ömrü boyu onun üçün ən yaxşı hədiyyə kitab olub.

 

 

Əlövsət Bəşirli

 

Ədalət.- 2010.- 3 iyul.- S. 7.