ONLARIN DÜNƏNİ: R.İBRAHİMBƏYOV:

"BU BİZİM NƏSİL ÜÇÜN SON İMKANDI"-4

(əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Nə qədər inadkar və inkaredici olsaq da, danmaq olmaz ki, bizim bu günümüz ONLARIN DÜNƏNİNdən başlayıb. Onlar: sənətimizin və ədəbiyyatımızın dünəni.

Dünən onlar kim idi, hardaydılar və nələr yaşayırdılar?

Yeni ədəbi nəsil üçün ibrətamiz və bir qədər də kədərli olan O DÜNƏN və O DÜNƏNİN insanlarının keçdiyi yol, bu gün üçün son dərəcə gərəkli və daha qabarıq görünməkdədir.

Bu gün davamı önümüzdəki həftələr də yayınlanacaq yazıyla Xalq yazıçısı Rüstəm İbrahimbəyovun DÜNƏNKİ KİMLİYİNDƏN söz açmaq istərdik. Heç bir izahat vermədən dünyamızda izi qalan insanlardan biridi Rüstəm İbrahimbəyov.

Bu günləri gətirənlərin sırasında ilklərdəndir.

Eynən bu rubrikada daha kimlər olacaq. İzləməyə dəyər.

TEATRLARIMIZ HAQQINDA MƏQALƏLƏRƏ BAXSAQ

Bizim teatr haqqında məqalələri oxuyanda görürük, paho, Şekspir Azərbaycanda doğulub, bəs ən gözəl rejissorlar Azərbaycanda yaşayır. Bakı ən teatral şəhərdir. Və belə çıxır ki, hər tamaşa şedevrdir və ortabab əsər yoxdur. Əgər bu tamaşalar bizim səhnəmizdən kənarda göstərilsə, həmin tamaşaları güman eləyirəm yerlə-yeksan eləyərlər və filmlərimizlə müqayisədə mənə elə gəlir ki, tamaşaların səviyyəsi aşağıdır. Və beləliklə də, belə bir yalan fikir yaranır ki, guya kinomuz zəifdir.

Bütün bu söhbətlərdən sonra mən qayıtmaq istəyirəm sizi narahat eləyən sualın ikinci hissəsinə, ona ki, biz tez-tez rus aktyorlarını dəvət eləyirik. Bu məsələ barədə deyim. Bütünlüklə mən başqa aktyorların dəvət olunmasını çox pis hal hesab eləyirəm. Mən bir şeyi deyim: operatoru çağırmaq olar, ancaq aktyor öz xalqının ən vacib ən üzdə olan sifəti olduğu üçün onların hardansa dəvət olunması insafdan deyil. Mənim fikrimcə azərbaycanlını ancaq azərbaycanlı oynamalıydı. Başqa cür ola bilməz.

Ancaq bu sənətin başqa bir tərəfi də var ki, bir də görürsən Mastroyani Fransada çəkilir, fransız aktyoru İtaliyada çəkilir və sairə. Və bir şeyi deyim ki, hər bir sənətdə olduğu kimi aktyorluq sənətində də böyük istedadlar, qabaqcıl aktyorlar var, mən Kalyagini onlardan biri hesab eləyirəm. Və buna baxmayaraq çox istərdim ki, mənim filmlərimdə "İstintaq"da və bu yaxınlarda başa çatan filmimdə azərbaycanlı aktyor oynayadı. Ancaq səviyyəcə və imkanca "İstintaq"da qoyulan məsələnin həllini indinin özündə də mən inana bilmirəm ki, hansı Azərbaycan aktyoru eləyə bilərdi. Həmin filmlərin rejissoru Rasim Ocaqov da eynilə bu fikirdədir. Bu məcburi bir haldır. Mən bütün düzgün olmadığını bilirəm və əgər bu ümumi bir hal olsa, onda biz aktyor məktəbimizi yarada bilmərik və bu doğru hal deyil. İncəsənətin qaçılmaz qanunudur ki, azərbaycanlının rolunu azərbaycanlı, gürcünün rolunu gürcü oynamalıdır. Buna görə də Kalyagin nə qədər yaxşı oynasa da, yenə də nəsə itirilir.

"İSTİNTAQ"da QARŞIMIZA MƏQSƏD QOYMUŞDUQ Kİ...

"İstintaq"da biz qarşımıza məqsəd qoymuşduq ki, aktyor öz görümü ilə, hərəkətlərilə, danışığı ilə inandırmalıydı ki, belə adamlar var. Bunu heç bir Azərbaycan aktoru eləyə bilməzdi. Biz bir də Kalyagin seçməklə onu demək istəyirdik ki, göstərdiyimiz problem də təkcə Azərbaycanla bağlı deyil. Buna görə biz güzəştə gedib yad aktyoru çağırmışıq. Və şəxsən mən lap açığını deyim, prinsipcə bunun qəti əleyhinəyəm. Ancaq o ola bilər ki, Ocaqovun doğrudan da, bu məsələyə fikri tamamilə ayrıdır, o düşünür ki, tanınmış aktyoru çağırmaqla Azərbaycan kinosunu daha yaxşı tanımaq mümkündür və buna da onun haqqı var. Bilirik axı, çox aktyorun xatirinə filmlər çəkilir, belə bir termin də var: aktyor filmi. Tamaşaçılar aktyora baxmağa gedirlər. Bizim aktyorlar bizə tanınırlar və bizdə Kalyagin kimi akytor yoxdur. Və bu da ümumi səviyyəmizdən asılıdır.

Keyfiyyət məsələsindən danışanda deyim ki, Kinematoqrafiya institutunda hal-hazırda Azərbaycandan oxuyan tələbələrin sayı bütün əvvəlki illərdə olanlardan qat-qat çoxdur. Onlar qayıdıb gəlməlidir. Bəziləri gəlib: "Vaqif Mustafayev, Cahangir Mehdiyev - bacarıqlı gənclərdir.

KİNOMUZ KİMLƏRƏ ƏMANƏTDİ

Tofiq: Rüstəm müəllim, siz deyirsiniz Vaqif bacarıqlıdı və xatırladım ki, o bir film çəkib Ceyhun Mirzəyevlə birgə - "Bəyin oğurlanması". Mənim fikrimcə, bu film uğursuzdur və "Mozalan"dan səhnələri xatırladır.

Rüstəm: Məsələ burasındadı ki, Vaqifdə satiraya meyl güclüdür, o molla Nəsrəddin lətifələrinin dəyərini bilir və yumoru gözəl qavrayır. Bu belə. Vaqifi qınamıram, ona görə ki, mən o filmin ssenarisi ilə tanışam, zəif ssenari idi, rejissorlar özlərindən nə qədər səhnələr əlavə eləsələr də heç bir şey alınmadı. Ancaq filmdə elə bir keyfiyyət var ki, məhz bu rejissora aiddir və həmin keyfiyyət bizim neçə-neçə rejissorumuzda yoxdur. Bu film polifonikdir, bu ilk filmlər ki, eyni zamanda bir neçə süjet var, hadisələr bir neçə xətt boyunca davam eləyir. Və bu hadisələri, bu xətləri bir-biriylə bağlayıb başa çatdırmaq asan deyil. Bizim bütün filmlərimiz monoxronikdir, bu əsər isə polifonik. Ancaq deyim ki, film özü uğursuzdur. Buna baxmayaraq dediyim keyfiyyətlərə görə biz, Vaqifə böyük ümid eləyirik.

Mustafayevin bu filmə qədər bir neçə qısametrajlı çəkilişi olub və deyim ki, həmin əsərlər uğurlu idi. Və eyni zamanda Yusifovun filmi. Tamaşaçı nöqteyi-nəzərindən onun filmi də baxımlı deyil. Ancaq istedadlı əsərdir. Peşəkarlıq baxımından ustalıqla çəkilmiş filmdir. Bu əsərdə elə şeylər var ki, heç bir Azərbaycan rejissoru onu eləyə bilməyib. Nə vacibdir: bunların gəlişi. Bəlkə bu adamların heç biri proofessional rejissor olmayacaqlar, ancaq onların bu günkü gəlişiylə ümumi səviyyə yüksəlir.

Kino tənqidçisi Dones Anarın "Qəm pəncərəsi" filmi haqqında düzgün fikir söyləmədi və mənə elə gəlir ki, o həmin filmi ümumiyyətlə, başa düşməmişdi. Anarın məqsədi tamamilə başqadır. O öz istəyinə nail olub və mən onun işini uğurlu hesab eləyirəm. Bunun əksinə, Dones Eldar Quliyevin son filmi "Şəhərkənarı gəzinti" barədə elə danışdı ki, buya bu əsər "Qəm pəncərəsi"ndən yüksək səviyyədə durur, ancaq mən şəxsən belə hesab eləyirəm ki, Eldarın bu filmi quramaçılığın ən gözəl nümunəsidir. Vulqarçılığın ən bariz nümunəsidir və təəccüblüdür ki, bu tənqidçi həmin əsəri "Qəm pəncərəsi"ndən üstün tutur. Bəla burasındadır ki, Eldar Quliyev də məhz bu fikirdədir və ən böyük bəla da burasındadır ki, çoxları bu fikirdədir. Lap elə Tofiq Tağızadənin özü. Bunu bir misalla izah eləyim. Məsələ bundadı ki, hər kəs oxuduğu kitabdan öz səviyyəsinə uyğun şeyləri seçib götürür. Quranı, Tövratı oxuyan hər bir adam öz daxili ehtiyacından çıxış eləyib nəticəyə gəlir. Və belə nəticəyə gəlmək olar ki, Anarın filmində adamlar o şeyləri görürlər ki, ona görə bilirlər. Ancaq onlar görünməz şeyləri görmək istəmirlər. Eldarın filmində isə adamlar gördüklərini qəbul eləyilərlər və bununla da film bitir. Və onların bu gördükləri orta bir səviyyənin məhsuludur. Dones, Tofiq Tağızadə və başqaları iddia edirlər ki, Eldar peşəkarcasına çəkib. Ancaq bununla başqalarını aldatmaq olar. Mən görürəm ki, Eldar standart yollardan, şablon bloklardan istifadə eləyib. Mən görürəm ki, rejissor adamların həyəcanlanmasını necə də quru çəkilişlə göstərir, obyektiv həyəcanlanmış adamı göstərmək əvəzinə onun ətrafında fırlanır və mən görürəm ki, insan heç vaxt belə həyəcanlanmır və bu vəziyyətdə olmur. Bu ola bilər Tofiq Tağızadə üçün tapıntıdır, mənim üçün epiqonçuluqdur. Xrestomatik metoddur. Məzmunca yalandır, dialoqlar təbii deyil. Yusifovun "Aşkar olunmayan şəraitdə" filmi isə əksinə, inandırıcıdır və həyatidir. Və mənim fikrimcə Yusifovun filmi yeni sözdür kinomuzda. Bizim kinoda bu çatışmır.

İndi istəsək də, istəməsək də bizdə yeganə bir rejissor var, o da Rasim Ocaqovdur. Bütün çatışmazlıqlara baxmayaraq onun filmləri söz-söhbətə səbəb olur. Bunu biz həm İttifaq daxilində hiss eləyirik və həm də artıq bu filmlər barədə İttifaqın qıraqda da danışırlar. Məndə buna aid çoxlu ədəbiyyat var. Məsələ burasındadır ki, Rasim Ocaqovun da özünün qəribə draması var. Bildiyimiz kimi, o rejissorluğa uzun bir yol keçib gəlib və bu uzun yol boyunca onun xalqa deyəcəyi şeylər qarşısında çıxıb, həmin şeylər yığılıb qalıb və indi Rasim müəyyən mənada bunları demək istəyir. Ancaq bu tale bayaq haqqında danışdığım rejissorlarda yoxdur. Rasim Ocaqov yaxşı rejissordur, bacarıqlıdır, ancaq onda da müasir baxım bir qədər çatışmır. O gözəl bilir italyan neorealizmini və onlara oxşamaq istəyir. Mən bir müqayisə deyim. Rasim elə bir kostyum tikir ki, onun parçası yenidir, hər şey yerindədir, ancaq son dəbdə deyil. Rasim bu dəbi unudur və onun filmlərində də bu dəb çatışmır. O elə rejissordur ki, ancaq və ancaq özündən gəlir onun elədikləri, o heç kəsə oxşamaq istəmir, heç kəsdən götürmək istəmir. Mən deyim ki, Rasimin son filmi onun əvvəllər çəkdiyi "Ad günü" filmindən daha gözəldir, daha savadlıdır. Rasim hiss elədiyi, duyduğu kimi də çəkir, bununla da o gözəl inkişaf edir. Onun son filmində montaj, ikinci plan, ətraf mühit tamamilə seçilir və gözəl lentə alınıb.

Unutmaq lazım deyil ki, bu yenidənqurma dövründə, bundan qabaqkı illərdə həmişə adamlar tapılıb ki, yeni olan hər şeyin əleyhinə gedirlər. Və onu da unutmayaq ki, yeniliyi müdafiə eləyən, onun üçün həyatını qurban verən adamları da az tanımırıq. Bu dünyanı gözəlləşdirən sonunculardır.

Son

Tofiq Abdin

Ədalət.- 2010.- 10 iyul.- S. 15.