TOPQAPI SARAYININ QİYMƏTLİ İNCİSİ...

(əvvəli ötən sayımızda)

Taxta sahiblənən IV Mustafa taxtdan salınan III Səlimi də, Nəxşi-dili - Emeni də böyük bir həzz, vəhşi bir tac ehtirasıyla "uf" demədən öldürməyə hər an hazır idi. O, buna hazırlaşır və necə deyərlər, fürsət gözləyirdi. Onun qan qoxulu ordusunu reallaşdırmağa mane olan qüvvənin əks gücü, göstərəcəyi müqavimət onun əl-qolunu bağlayır, hələlik gözləməyə məcbur edirdi: - bu qüvvə isə orduya rəhbərlik edən hərbçilər idi. Əsas məsələ ondaydı ki, bu hərbi zabitlərin çoxusu Fransadan göndərilmiş instruktorların - təlimatçıların tədrisi vasitəsiylə hərb elminə yiyələnmişdilər. Onlar isə Nəxşi-dili - Emeni və onun oğlu Mahmudu sevir, onlara az qala bir büt qədər itaət edirdilər. Bu rəhbər hərbçilərin içində isə xüsusi nüfuz sahibi olan Mustafa Bayraqdar daha çox Nəxşi-dilin təsiri altındaydı və o, bütövlükdə isə avropalaşmağa meylli bir hərbçiydi.

Elə Mustafa Bayraqdar bu qarışıqlığa son qoymaq, dövlətin gələcəyini müəyyənləşdirmək üçün İstambul üzərinə yürüşə başlayır. Yeniçərlərlə döyüşə atılan Mustafa Bayraqdarın döyüşçüləri onları məğlub edir və Topqapı sarayı ələ keçirilir. Qüvvələrin baş qarışıqlığında bir dəstə yeniçər III Səlimi öldürmək qərarına gəlirlər və o əsir götürülür, ancaq III Səlim necəsə, hansı yollasa, onların əlindən xilas ola bilir, daha doğrusu, qaça bilir. Amma hara? Möcüzəvari bir şəkildə ölümdən qaçan III Səlim illərdir məhəl qoymadığı, 18 ildə yalnız daha çox oğlan uşaqlarına meyl salan bu dəli hərəmxananın dərinliklərinə sarı qaçır. Çoxdan bu fürsəti gözləyən kənizlər, hərəmxana xanımları III Səlimi demək olar ki, parça-parça edirlər. Gürcü qızı Lunolika - Mehri şah əgər bilsəydi ki, oğlu III Səlim sultanlıq taxtına bu cür şərəfsiz şəkildə əlvida deyəcək, yəqin ki, onu taxt-taca çıxarmaq sevdasına düşməzdi...

Yeniçərlər Nəxşi-dilin oğlu Mahmudu da qətlə yetirmək istəyinə düşürlər, burada Nəxşi-dil cəld və ağıllı bir hərəkət edir. Bu müdrik və ağıllı qadın oğlu Mahmudu soyumuş saray sobasının içində gizlənməyə məcbur edir. Möhkəm bədənli, 23 yaşlı Mahmud bükülü vəziyyətdə bu "daş yuvada" qalır. Mustafa Bayraqdarın döyüşçülərinin saraya daxil olmasıyla bu qarmaqarışıqlığa son qoyulur, Mahmud gizləndiyi "yuvadan" çıxır və saray sobasından çıxan Mahmud həmin dəqiqə yeni sultan elan edilir...

Düzdür, artıq gələn ilin iyul ayında yenidən yeniçərlərin qiyamı baş verir, yenidən Topqapı sərt döyüşlərin meydanına çevrilir. Mustafa Bayraqdar burada son anadək döyüşür, qüllədə saxlanılan IV Mustafanın başını kəsərək onların üstünə tullayır. Bu igid sərkərdə son nəfəsində barıt anbarını partladır. Əslində bu döyüşün, bu qiyamın Mahmuda ziyandan çox xeyri dəyir. Sultan olmaq iddiasında olan daha iki varis qətlə yetirilir və artıq onun hakimiyyətinə göz dikən kəslər demək olar ki, qalmır. Onu da qəti şəkildə iddia etmək olar ki, Mahmudun bu uğurunun səbəbkarı müdrik Nəxşi-dil - Eme de Riveri idi. Elə anası Emenin tapşırığı ilə Mahmud bu qarışıq dövrdə demək olar ki, heç nə eləmir, seyrçi mövqedə duraraq hadisələrin sonluğunu gözləyir. O, həm də qarşı-qarşıya duran qüvvələrin heç birinin tərəfini saxlamır, heç bir sifariş vermir, təhəddüd götürmür, gizli danışıqlara getmir. Hiss olunmayacaq tərzdə, çox sakit şəkildə hakimiyyət gəmisinin sükanını ələ keçirən Mahmud bu gəmini istədiyi səmtə yönəldir. Sultan Mahmud əvvəlcə qeyzli yeniçərləri mükafat yağışına tutur. Onların bundan həzz alaraq şadyanalıq məclislərinə başı qarışanda isə hiss edilmədən bir-bir onları rəhbər vəzifələrdən uzaqlaşdırır. Elə nazirlər də bu aqibətlə üzləşməli olurlar və Mahmudun əmriylə sakit, hissedilməz şəkildə ona sadiq hərbi birləşmələr, bir sözlə, yeni ordu yaradılır.

Yeniçərlər isə tədricən hərbi mükəlləfiyyətdən azad edilir, havayı yeməyi öyrənən, çoxdan xarici düşmənlə vuruşmağı unudan bu qorxunclar dəstəsi azaldılır. 1829-cu ildə Sultan Mahmudun əmriylə yeniçərlər korpusu birdəfəlik ləğv edilir, sultanın bu əmrinə qarşı çıxanların hamısı son nəfərinədək qılıncdan keçirilir.

Müsəlman imperatriçasının xristian sonluğu

Hadisələrin bu cür inkişafı yəqin ki, gürcü qızı Lunolikanı - Mehri şahı sevindirərdi, amma Nəxşi-dili - Emeni yəqin ki, çox da yox...

Amma onların heç biri bu qanlı hadisələrin şahidinə çevrilə bilmirlər, III Səlimin tükürpədici, həm də rüsvayçı ölümündən bir il sonra - 1808-ci ildə Mehri şah - Lunolika böyük acılıqlar içində həyatla vidalaşır. "Baş xanım əfəndi" titulu Emeyə - Nəxşi-dilə keçir və bununla da dominikalı baxıcı Kare qarının vaxtıyla Eme və Jozefinaya dedikləri tamlığı ilə özünü doğrultmuş olur. Bu iki əmiqızılarının biri Qərbdə - Fransada, o biri isə Şərqdə - Türkiyədə imperatriçəyə çevrilirlər.

Amma Fransada hadisələr sürətlə dəyişməyə başlayır. Fikri gecə-gündüz döyüşmək, müharibə etmək və qalib gəlmək olan Napaleon Bonapartın qurduğu imperiya çökür. Bu Emeni o qədər də kədərləndirmir və Napaleonun bu aqibətini göylərin qisası kimi qiymətləndirir. Axı Napaleon onun əmisi qızı Jozefinadan ayrılmışdı. Özü də ona görə ki, Jozefina onun üçün varis - oğlan uşağı dünyaya gətirə bilməmişdi.

1815-ci ildə yay günlərini Andrinapoldakı sarayında keçirən Baş xanım əfəndiyə - Eme de Riveriyə məlumat verilir ki, onunla səyahətə çıxmış bir fransız xanımı görüşmək istəyir. İndi Emenin heç nədən qorxusu, çəkinəcəyi yoxuydu, ən azı ona görə ki, ən yüksək titul sahibəsiydi və üstəlik hərəmxana da bütünlüklə onun iradəsi altındaydı. O, görüş arzusunda olan fransız xanımı qəbul etmək qərarına gəlir. Bu xanım isə Qortenziya Bonapart idi və Eme heyrət içərisində öz əmisi nəvəsini - Jozefinanın birinci kəbindən - general Boqarnedən doğulan qızını qarşılayır. Qortenziya Bonapartın yanındakı yeniyetmə isə Lui Napaleon idi: - Napaleonun doğma qardaşı Lyudviq Bonapartın oğlu!

Lui - bu oğlan uşağı onun da nənəsi sayılacaq qədər doğma olan Nəxşi-dilin - Eme de Riverinin ona bağışladığı qılıncı sinəsinə bərk-bərk sıxaraq heyrətlə "Şərqin kraliçasına" baxır və bu hadisələrin necə baş verdiyini heç cürə ağlına sığışdıra bilmirdi...

Bəlkə də heç siz də bütün bu olmuşlara inanmaq istəməyəcəksiniz, amma kimin nəyə inanıb-inanmamasından asılı olmayaraq tarixdə baş verənlər olduğu kimi vaxtın və zamanın yaddaşına hopub qalır...

1817-ci ildə Eme de Riveri xəstələnir və oğlu Mahmudu yanına çağırtdırır. O, oğlundan yanına katolik din xadiminin gətirilməsini xahiş edir. Sultan Mahmud anasının sözündən çıxa bilərdimi?

Bax, elə həmin vaxt ilk dəfə olaraq Topqapıdakı Səadət sarayına katolik din xadiminin ayağı dəyir və Nəxşi-dil - Eme de Riveri bir inanclı katolik kimi dünyasını dəyişir...

Sonluq

Bundan sonra 27 il keçəcək və Krım müharibəsi zamanı Jozefina Boqarnenin qızı Qortenziyanın oğlu III Napaleon İstambula gələcək. Qortenziyanın Eme de Riveriylə necə görüşdüyünü bir az əvvəl yazmışdıq, yəqin ki, unutmamısınız...

III Napaleon isə nə az-nə çox, indi Fransa imperatoruydu və o, İstambulda Sultan Əbdül Məcidlə görüşür. Sultan Əbdül Məcid isə Nəxşi-dilin - Eme de Riverinin nəvəsiydi... Onlar ikilikdə Eme de Riverinin mərmərlə örtülmüş qəbrini ziyarət edirlər və III Napaleon bu qəbrin önündə diz qatlayaraq baş əyir...

Bu qəbir Topqapı sarayının sonuncu və ən parlaq ulduzunun, Topqapı sarayının qiymətli incisinin idi...

Bir az sonra isə silahların, qatarların, inqilabların yeni əsri başlayır və müsəlman adətləri Türkiyədə hələ qalsa da, artıq tarixin üfüqündə Kamal Atatürkün cizgiləri görünməyə başlayır...

O, isə müsəlman Türkiyəsində çox şeyi dəyişəcəkdi, qadağan edəcəkdi: - fəs papaqlardan tutmuş hərəmxanalara qədər çox şeyi...

Alim Məhərrəmli

Ədalət.- 2010.- 5 iyun.- S. 16.