ONLARIN DÜNƏNİ: R.İBRAHİMBƏYOV:

"BU BİZİM NƏSİL ÜÇÜN SON İMKANDI"-1

Nə qədər inadkar və inkaredici olsaq da, danmaq olmaz ki, bizim bu günümüz ONLARIN DÜNƏNİNdən başlayıb.Onlar : sənətimizin və ədəbiyyatımızın dünəni.

Dünən onlar kim idi,hardaydılar və nələr yaşayırdılar?

Yeni ədəbi nəsl üçün ibratamiz və bir qədər də kədərli olan O DÜNƏN və O DÜNƏNİN insanlarının keçdiyi yol, bu gün üçün son dərəcə kərəkli və daha qabarıq görünməkdədi.

Bu gün davamı önümüzdəki həftələr də yayınlanacaq yazıyla Xalq yazıçısı Rüstəm İbrahimbəyovun DÜNƏNKİ KİMLİYİNDƏN söz açmaq istərdik.Heç bir izahat vermədən dünyamızda izi qalan insanlardan biridi Rüstəm İbrahimbəyov.

Bu günləri gətirənlərin sırasında ilklərdəndir.

Eynən bu rubrikada daha kimlər olacaq.İzləməyə dəyər.

DAĞIDICI MODEL

"Kino istehsalının və film prokatının yenidən qurulmasının əsas prinsipləri və istiqamətləri" SSRİ Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsi və SSRİ kinematoqrafçıları tərəfindən təsdiq olunmuş "Kinematoqrafın baza modeli" Azərbaycan Kino sənətində yaradıcılıq və istehsal sahəsinin fəaliyyətinin istiqamətini müəyyənləşdirəcək. Bu modelin həyata keçirilməsi məsələsi və ötən ilin yaradıcılıq yekunları Azərbaycan kinematoqrafçılarının son plenumunda (may, 1987) əsas söhbətlərdən olmuşdur. Kinomuzun gələcəyi və bu vaxtadək görülən işlər və bu işlərin nəticələri həmin plenumda iştirak eləyən kino sənəti işçilərinin söhbətlərində, çıxışlarında öz əksini tapmışdır.Yeni model kino yaradıcılarından yeni baxım və yeni yaradıcılıq bazası tələb eləyir. Çıxışlarda qeyd olunmuşdur ki, biz hər şeyə yenidən baxmalı, əlimizdə olan imkanlarımızdan maksimum istifadə etməli və yeni ruhlu əsərlər yaratmağa çalışmalıyıq. Bu vaxta qədər çəkilmiş əsərlərin bəzisində çox şeylər gizlədilmiş və yaranmış əsərlərdən çoxu əsil sənət baxımından partiya və hökumətin istəklərindən kənarda olmuşdur. Əsil sənət əsərləri hardasa kino prokatların rəflərində toz içində qalmış və ikinci dərəcəli kinoşəkillər geniş tamaşaçı kütləsinin zövqünə enmişdir, onların tərbiyə olunmasında əhəmiyyətli olan filmlər "gizli" saxlanılmışdır. Plenumda qeyd olunmuşdur ki, "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının təsərrüfat hesabına keçməsi üçün əməli tədbirlər hazırlanması başa çatmaq üzrədir. Göstərilmişdir ki, yeni modelin prinsipləri əsasında "Debüt" eksperimental yaradıcılıq studiyası mühüm rol oynamalıdır.

Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı İdarə Heyətinin birinci katibi E.Quliyevin məruzəsində, kino işçilərinin söhbətlərində, o cümlədən SSRİ Kinematoqrafçılar İttifaqının İdarə heyətinin katibi R.İbrahimbəyovun məzmunlu çıxışında haqlı olaraq qeyd olunmuşdur ki, janr-tematika rəngarəngliyinə baxmayaraq "Azərbaycanfilm"in bir sıra əsərləri zamanın tələblərinə kifayət qədər cavab vermir, onların bədii-təsviri həlli sahəsində tərəqqidən əsər-əlamət yoxdur.

MİİLİ KİNO VƏ ONUN SİFƏTİ

Rüstəm İbrəhimbəyov: İndi həyatımızın bütün sahələrində olduğu kimi kinomuzda da yenidənqurma gedir. Biz kinoda yenidənqurmanı necə başa düşürük və bunu necə həyata keçirəcəyik? Məsələ bundadır ki, əvvəlki illərə nisbətən, daha dəqiq desək, əvvəlki illərdən fərqli olaraq indi ssenarilərin qəbulunda, kinofilmlərin çəkilişində tamamilə yeni forma tətbiq olunmaqdadır. Bu şübhəsiz təkcə kinomuzun iqtisadi tərəfinə aid deyil. Əvvəllər hər hansı bir ssenarinin taleyini təkbaşına bir redaktor həll edə bilirdi və yaxud hər hansı bir çinovniksə bu məsələdə öz sözünü deyirdi. Bununla da rejissor bir yaradıcı və həlledici adam kimi qıraqda qalırdı. İndi isə məhz rejissor bu işdə daha fəal olacaq... O həll eləyəcək ki, nəyi çəkməli və neçə çəkməli? Bununla bərabər bizi daha çox maraqlandırır ki, bu yenidənqurma dövründə MİLLİ KİNO VƏ ONUN SİFƏTİ necə olacaq? Bax, bu məsələ bizi çox düşündürür. Nəzərə almaq lazımdır ki, hər şey kökündən dəyişəndə, hər şey uçurulub yenidən qurulanda məlumdur ki, ən zəif şeylər daha tez təzyiqə məruz qalır. Bax, buna görə də mən milli kino üçün bu yenidəqurmanı ən vacib bir şey hesab eləyirəm. Yəni, milli kinonun taleyi burada çox tez sifətini itirə bilər. Bu məni daha çox düşündürür. Biz bu məsələləri həll etməyə çalışırıq, bilirsiniz ki, mən SSRİ Kinematoqrafçılar İttifaqının katibi kimi bu işə məsulam. İndi müxtəlif tədbirlər təklif olunur ki, bəlkə də sovet dövləti yaranandan bəri ilk dəfədir ki, milli kino ümumsovet kinosunun inkişafında daha əhəmiyyətli rol oynamağa başlayır.

Bu gün həyatımızın müxtəlif sahələrində çox uğurla tətbiq olunan və bəzilərinin dediyi kimi tərcüməsiz səslənən aşkarlıq, yenidənqurma müxtəlif sferalarda, müxtəlif tutumlarda və müxtəlif məzmunlarda səslənməkdədir. Bu ictimai bir düşüncənin çoxdan bəri hazırladığı vəziyyətdir, bu yetişməliydi və nəzərə alaq ki, bu vəziyyətdən asılı olmayaraq əsil ədəbiyyat və əsil incəsənət elə vardı. Cəmiyyət nə qədər çətinlik çəksə də, nə qədər çox şeylər öz yerində olmasa da uğurlu əsərlər yaranırdı. Yəni ayıq bir ağıl, ayıq bir düşüncə həmişə olub və olmuşdur. Cəmiyyət hətta ən durğun dövründə də,yəni deyək ki, lap ən dərin yuxuda yatdığı bir zamanda da ayıq düşüncələr öz işini görüb. Və onlar öz vicdanlarının, öz əxlaqlarının təmizliyini qorumağa həmişə hazır idilər. Bu gün bizim yenidənqurma adlandırdığımız bu keyfiyyətdən çox-çox qabaq əsil yaradıcılar heç vaxt öz mənliyini itirməmişdi və yaşamaqda idi. Düzdü, bu ictimai durğunluq vicdanlı adamlar üçün çətin idi, ağır idi, çoxlu qurbanlar olmuşdu.İndi biz müqavimətləri adlayaraq, hər şeyə yenidən baxırıq.İndi bizim dediyimiz bu yeniləşmə, bu təzələşmə əvvəllər olubmu? Bəli olub. İndicə Sizin dediyiniz kimi əllinci illərin axırlarında və altmışıncı illərin əvvəllərində keçmiş illərdəki yumşaq hava, şəxsiyyətə pərəstişin qalıqları ilə mübarizə məsələsi geniş meydan aldı. Və mən özüm də məhz bu illərdə yazıçı və şəxsiyyət kimi formalaşmağa başladım. Çox gözəl vaxtlar idi həmin vaxtlar, cəmiyyətimizə gözəl yazıçılar, yaxşı rejissorlar və ümumiyyətlə qabaqcıl ziyalı, sənət adamları bəxş elədi. Bu əsil ədəbiyyatın və incəsənətin təntənəsi illəri idi. Çox təəssüf ki, uzun sürmədi və bir neçə il çəkdi və Sizin indicə dediyiniz film də beş il gecikdi, mən "Bir cənub şəhərində" filmini nəzərdə tuturam, hətta onu deyim ki, bu film lap əvəllər düşünülmüşdü, altımış səkkizinci ildə hazır idi, yetmişinci illərin əvvəllərində ekranlara çıxdı. O zaman ki, həmin film yaranmışdı, çox çətin vaxt idi. Xüsusilə bizim incəsənət üçün çətin dövr idi. Və buna baxmayaraq, mənim fikrimcə, məhz həmin dövr bizim kino üçün daha faydalı və tanımlı dövürdür. Ona görə ki, həmin illərdə Anar, Maqsud, Yusif Səmədoğlu, Eldar Quliyev, Oqtay Mirqasımov kimi kino yaradıcıları və ümumiyyətlə neçə famil də deyə bilərdim. Məsələ bu ad və famildə deyil. Məsələ bundadır ki, mən indicə adını dediyim adamlardan sonra gəlmişəm kinoya, onlar altımış beşinci ildə qurtarıblar, mən altmış yeddinci ildə ssenari kurslarını bitirdim və qəribə bir hadisə oldu. İnstitutu bitirib Bakıya gələn kimi məni Kinematoqrafçılar İttifaqına katib katib təklif elədilər. Təklif, təklifliyində, gərək Moskva da bunu təsdiq eləyəydi.

HƏSƏN SEYİDBƏYLİ DURĞUNLUĞA QARŞI HÜSEYİN SEYİDZADƏ HÜCUMU

Beləliklə, sənədlərimi apardım Moskvaya. Orda mərhum Həsən Seyidbəylini gördüm. Mən bu adamı çox sevirəm, ona böyük hörmətim var, məncə kinoda bizim indi adi hesab elədiyimiz yeni söz deməyin yolunu məhz Həsən Seyidbəyli açmışdı. Mənim fikrimcə Həsən Seyidbəyli öz istedadının gücü ilə ilkin olaraq əsil, həqiqi həyat məsələlərinə müraciət elədi. Buna qədər bizim kinomuzda qondarma süjetli, uydurma motivli çoxlu əsərlər yaranmışdı. Həsən məhz özünün "Sən niyə susursan" filmi ilə bütün bu durğunluğunun lillənmiş suyuna daş atdı. Yadımdadır ki, kino işçilərinin plenumlarından birində onun yaşıdları olan və uzun müddət eynitipli əsərlər çəkən rejissorlar hücum çəkdilər ki, bu nə filmdi, nə əsərdi? Onun qəhrəmanları balıq alveriylə məşğuldular. Filmin mövzusu balıq brokonyerlərindən idi. Onlar Həsəni danlayırdılar ki, incəsənət daha böyük məsələlərlə məşğul olmalıdır. Sənsə böyük məsələləri buraxıb onu heçə endirirsən.

Bu sözləri deyən Hüseyn Seyidzadə idi. O, həmişə klassik ədəbiyyat nümunələrinə müraciət eləmişdi və onun çəkdiyi "O, olmasın, bu olsun" hamımıza məlumdur. O, heç vaxt müasir mövzuda film çəkməmişdi və onu deyim ki, onun belə inadkarlıqla tənqid eləməsi təkcə özünün fikri və mövqeyi deyildi. O böyük bir nəslin ideya və mövqeyini ifadə eləyirdi. Bu təkcə sosial bir bəla deyildi, Azərbaycan kinosu yeni istiqamətdə inkişaf eləyirdi. Və bu düşüncələrin içindən Həsən Seyidbəyli bir refarmator kimi çıxış elədi. O donmuş, durğunlaşmış təsəvvürləri dağıtdı. Və məhz elə həmin o, filmin ardınca "Bir cənub şəhərində" əsəri yarandı ki, bu əsər mənim ssenarim əsasında çəkilsə də, düzünü deyim ki, həmin film Azərbaycan kinosunun damarında təmiz qan idi. İfadəli əsər idi. Təkcə onu deyim ki, həmin əsər həyatımızın elə sahəsinə toxunmuşdu ki, nə ədəbiyyatımızda, nə də kinomuzda o sahəyə toxunan, o sahəni ifadə eləyən olmamışdı. Bizim ədəbiyyatımız və incəsənətimiz Bakının mərkəzi küçələrini dolaşırdı və arabir də kənarlara çıxırdı ki, həmin kənarlarda da həyat üzdən, qırmızı rənglərlə göstərilirdi. Bakı təkcə Lenin prospektindən, Neftçilər prospektindən ibarət deyil,

BAKININ XREBTOVUSU DA VARDI...

Bakının Xrebtovusu var, Dağlıq məhəlləsi var, Gecəqonduları var. Bildiyiniz kimi, həmin əsər povest kimi "Drujba narodov" jurnalında çap olunmuşdu və onu gözəl qarşılamışdılar. Məsələ bundadı ki, bir ədəbi əsər kimi sən deyən elə mübahisə doğurmamışdı, ancaq bunun əksinə, film böyük söz-söhbətə səbəb oldu. Bu əsərin tərəfdarları da oldu, əleyhdarları da. Çoxları deyirdi ki, kino ittifaq ekranlarına çıxır və buna görə də lazım deyil ki, biz öz "zir-zibilimizi" özgələrinə göstərək. Mənim fikrimcə bu çox səhvdi. Və irinləşmiş, çirklənmiş bir yaranı nə qədər vaxtında kəssək bir o qədər sağlam olarıq.

(Davam edəcək)

Tofiq Abdin

Ədalət.- 2010.- 19 iyun.- S. 15.