MAY NƏĞMƏSİ
Bu yazını mən iki il əvvəl
yazmışdım. Güman eləyirəm ki, bu iki ildə
yazıda gedən söhbətlərdən heç nə dəyişməyib.
Arada-bərədə bəzi hadisələr olub, bitə bilər,
amma bütövlükdə mənim 1 Maya münasibətim dəyişməyib.
Ona görə yazını yenidən sizin diqqətinizə təqdim
edirəm.
... Yağışın
altından qaçıb birtəhər özümü binaya
çatdırıram. Üşüyə-üşüyə
otağıma girirəm, bir stəkan çay içib
özümə gələn kimi həmkarlarımın nə
iş gördüyünə bir göz atmaq istəyirəm. İlk
qapını açıram və mühasibimiz Tahirə
xanımın gənclərə şirin-şirin nəsə
danışdığını görürəm.
- Bir maydan danışıram
ey bunlara, necə ağ qolfi, ağ köynək geyirdik, ağ
bant bağlayırdıq.
- Qırmızı bayraq,
qırmızı qalstuk. - deyirəm.
- Hə, hə, hava da həmişə
yaxşı olurdu. Sonra da gəzməyə çıxırdıq,
"mayovkaya". Oğluma danışıram, o da bilmir 1 May
nədi.
- Hardan biləcək? 1 May Zəhmətkeşlərin
Həmrəylik bayramıdı. İndi nə zəhmətkeş
var, nə də həmrəylik, ancaq hamballar var...
Qapını örtüb
otağıma qayıdıram. Jurnalistikanın əməkçiləri
öz işləri ilə məşğul olsunlar. Tahirə
xanım da mənə mövzu verdi: ağ bantlı, ağ
köynəkli 1 May. Tahirənin yaddaşında 1 May Ağ rəngdə
qalıb, mənim yaddaşımda Qırmızıdı. O
vaxt bayram sayılan bu gün mənə ona görə xoş
idi ki, iki gün istirahət verilirdi və biz də atamla harasa
gəzməyə gedirdik. İndi Şəhidlər
Xiyabanı adlanan Dağüstü parkda çoxlu attraksionlar,
əyləncələr vardı. O ki var o yan-bu yana
qaçıb yorulandan sonra elə orda kafedə yemək yeyib,
funikulyorla aşağı- dənizə tərəf enərdik.
Həmin gün şəhərdə çox tünlük olardı.
Avtobuslara minmək müşkül olduğundan atam bizi incitməzdi.
Taksi növbəsinə dayanıb (təəccüb eləməyin)
növbəmiz çatanda taksi ilə evə qayıdardıq.
Sabahı günü də mütləq gündüz
seansına kinoya gedərdik. Evimizin düz yanında zəhmətkeşlərin
istifadəsinə verilmiş kinoteatr vardı.
Universitet illərində 1
Maydan düz bir ay əvvəl "marşirovka" zilləti
başlayardı. Bizi idman meydançasına yığıb
o baş-bu başa addımlamağa məcbur edərdilər,
universitetin partkomu şəxsən nəzarət edərdi və
şəxsən özü şüarları ruporla
qışqırıb bizdən əks-sədasını tələb
edərdi. Biz də onunla bərabər "Yaşasın"
qışqırmalıydıq. Görünür, ürəkdən
qışqırmadıq. Bu alqışların xeyiri
olmadı. Və həmin rejim yaşamadı. Məcburən
nümayiş hazırlığı və məcburən
şüar hay-küyləri o vaxtdan qəlbimdə naxoş
bir çöküntü olaraq yaşayır. Və o vaxtdan
sürü halında harasa gedib nəsə
qışqırmağa nifrət edirəm. 1977-ci ilin 1
Mayında mən 1-ci kursda oxuyurdum. Və İstanbulda 30
adamın ölümü, yüzlərlə adamın
yaralanması ilə müşayiət olunan olayları
"Zaman" xəbərlər proqramında izləyəndə
fikirləşmişdim ki, bunların deyəsən
başı xarabdı. Bizi nümayişə zorla, məcburən
aparırlar, bunlar gedib nümayişdə polislə
vuruşurlar, hətta ölürlər də...
Gör nə qədər
vaxt keçib. İndi biz gənclərə 1 May haqqında
nağıl kimi danışırıq. Amma deyəsən mən
daha çox haqlıyam. Həmin günün rəngi
qırmızıdı. Ağ bantlar və ağ köynəklər
zəhmət adamının qara gününü
ağartmır. Hələ də bütün dünyada 1May
nümayişinə qırmızı bayraqlarla
çıxırlarsa, hələ də nümayişçiləri
döyüb, əzib, qırmızı qanını
axıdırlarsa demək, günün rəngi budur.
Televizordan (təbii ki, bizim
kanallardan yox) xəbər başlıqlarını izləyirəm:
"İSTANBULDA POLİS TAKSİMİ BİR KALE HALINA
GƏTİRDİ"
"RUSİYADA 1 MAYIS BAYRAM HAVASI İLƏ KUTLANDI"
"ALMANİYADA 1 MAYISDA POLİSLƏ ÇATIŞMA
ÇIKDI"
"FRANSADA 1 MAYIS KUTLAMALARINA 30 BİN İNSAN
KATILDI"
"HİNDİSTANDA HAYAT KADINLARI (fahişələr-red)
GÖSTƏRİ YAPDILAR"
"FİLİPPİNDƏ QİDA FİYATLARININ
ARTMASINA KARŞI ÇIKDILAR"...
Ən önəmli hadisələr
isə bizim üçün təbii ki, Türkiyədə
baş verənlərdir. Polis və ordu hissələri
küçələri nəzarətə alıb, Taksim
meydanı az qala Çanakkala kimi keçilməz olub. Bibər
qazından, su şırnaklarından nümayişçilərə
qarşı istifadə olunub. Xəstəxanaların həyətinə
girib orda gizlənmək istəyənlər də qurtula bilməyib.
Polis qaz bombasını ora da atıb, xəstələr də
zədələnib. İndi bütün türk qəzetlərinin
manşetini bu xəbərlər bəzəyir. Ən önəmlisi
isə başbakan Ərdoğanın dedikləridi: "Ayaq
takımı (oxu- xalq) başa keçərsə, qiyamət
qopar". Manşetlərdən biri də budur. "AYAK TAKIMI
AYAKLAR ALTINDA KALDI". Ümumiyyətlə, son vaxtlar
başbakan belə qiymətli aforizmlərlə tez-tez
çıxış edir və ən azından öz
münasibətini gizlətmir. Media da ona münasibətdə
səmimidir, nə deyirsə onu yazırlar. Artıq neçə
illərdir ki, 1 Mayıs Türkiyədə bir kabus halına gəlib
və bir çıxış yolu tapmaq istəyən də
yoxdur.
Əslində bu günün
başlanğıc tarixində də faciəvi hadisələr
durur. XIX əsrin sonlarında 1886-cı ilin 1 mayında
Çikaqo fəhlələlərinin tətil etməsi,
nümayişə çıxması, bütün sənaye və
nəqliyyatın iflic halına gəlməsi ilə
başlanan olaylarda ölənlər və çoxlu sayda
yaralananlar olmuşdu. Tətil rəhbərlərinin həbsi və
məhkəməyə çıxarılması ilə
müşayiət olunan hadisələr bütün
dünyanın fəhlə hərəkatında etiraz
doğurmuşdu. Nəzərə alsaq ki, o vaxt Marksın
ideyaları artıq bütün dünyada özünə
dayaq, dəstək tapmağa başlamışdı, mənzərə
aydınlaşar. Hökumətin "anarxist" dediyi,
solçuların "əzabkeş"
adlandırdıqları səkkiz liderin üçü
asıldı, biri həbsxanada intihar etdi, ikisinə isə
ömürlük həbs verildi. 1893-cü ildə isə
ölülər də, dirilər də bəraət
aldılar. Və həmin ildə onların məzarı
üzərində "Senn meydanının əzabkeşləri"
adlanan monument ucaldıldı. Ən əsası isə -1889-cu
ildə II İnternasionalın Parisdə keçirilən
konqresində 1 Mayın bütün dünyada əməkçi
hüquqlarının müdafiəsi günü kimi
keçirilməsi qərara alındı. 1891-ci ildən sonra
Rusiya, Braziliya və İrlandiyada , 1920-ci ildən sonra
Çində və Hindistanda da qeyd olunmağa başladı.
İndi araşdıraq görək bu anarxist - fəhlələr
nə istəyirmiş? Formal olaraq 8 saatlıq iş
günü - amma məsələ bununla bitirmi? Qanuniləşdirilmiş
istismar və qarət siyasəti ölkədə hakim siyasətə
dönürsə, iş saatlarının azalması nəyi,
hansı problemi həll edəcək? Maraqlısı budur ki,
özünü fəhlə-kəndli hökuməti elan
etmiş sovetlər də bu günün sosial mahiyyətini
açmaqda həvəsli deyildilər. Zəhmətkeşlərin
həmrəylik günü kimi qeyd olunan və məcburi-könüllü
bayram nümayişləri də elə istismarın bir
başqa şəkli idi. Hər halda inkişaf etmiş
kapitalist ölkələrinin zəhmətkeşləri ilə
eyni həyat şəraitində yaşamaq bizim əməkçilərə
də xoş olardı. Amma bəzilərini deputat edib, bəzilərinin
sinəsinə orden-medal taxıb bütünlükdə
xalqın gözünə kül üfürmək olurdu və
bu da əslində əmək adamının həyat məzmununu
dəyişmirdi. Düzdür, siyasət onların üzərində
qurulmuşdu. Hansı qəzeti açırdın, pambıqçının,
üzümçünün, sağıcının, bənnanın
şəkli və onların rəşadətli əməyi
haqqında oçerklər vardı. Yazıçılar əməyi
vəsf edən romanlar yazırdı, hətta məşhur
mahnılar da əmək qəhrəmanlarına həsr
olunurdu. Bir yadınıza salın, iclaslarda ön cərgələrdə
fəhlə sinfinin qabaqcıl nümayəndələri əyləşirdilər,
televizorda onları göstərirdilər. "Plan, öhdəlik"
kimi sözlər qulağımızı yağır eləmişdi.
Amma indi bu günün qəhrəmanlarına baxanda və bu
günün sözlərinə qulaq asanda o vaxtın
yalanlarına özləm yaranır. Hər yalanın da bir
ideoloji dəstəyə ehtiyacı var.
... 1917-ci ildən 1 May inqilab
övladlarının rəsmi bayramı sayılırdı.
Rusiyada bu bayram bahar və əmək bayramı kimi yenə
qeyd olunur. Bahar da, əmək də əzəli və əbədidir.
Hələ ilkin çağlardan, bütpərəstlik
zamanından torpaq və məhsuldarlıq ilahəsi Mayanın
şərəfinə mayın ilk gününü qədim
İtaliyada bayram edərlərmiş. İspaniyada isə həmin
gün gənclər öz sevdiklərinə çiçək
dəstələri hədiyyə edərmiş. Almaniyada
Maifeiertaq (may bayramı) adlanan bayram var. Qədim yunanlar da həmin
günün şərəfinə bayram edib şənlənirlərmiş.
1 Mayın simvolu, torpağın dirilmə simvolu - May
ağacını bəzəməklə.
Yarpaqsız-budaqsız çılpaq bir dirəyin üzərinə
yeddi rəngdə (göy qurşağının rəngləri)
lent bağlayıb, üstünə çələng
asarlarmış. Sonra yavaş-yavaş bu lentləri
açarlarmış. Bu da yerin öz oxu ətrafında
fırlanmasına işarə imiş. Dirək kişi,
çələng isə qadın rəmzi imiş. Birlikdə
isə yaranışı simvolizə edərmiş.
Görürsünüz, 1 Mayın nə qədər şaxələri,
kökləri, rəngləri var. O nə ağdır, nə
qırmızıdır, o dünyanın rəngindədir.
Sevinc, oyanış, dirçəliş bayramıdır. Harda
dirçəliş var, oyanış var, orda zəhmət var,
əmək var. Bəzi başsız bakanlar zəhmət
adamına "ayaq takımı" desə də , dünya
bu insanların gücü ilə fırlanır. Bu
günün öz gözəlliyi var. İndi məni heç
kim məcbur eləməsə də deyirəm:
"Yaşasın 1 May!"
İradə TUNCAY
Ədalət.- 2010.- 1 may.- S. 6.