"Ağabala son nəfəsində də səsinə xəyanət etmədi"

Tanınmış xanəndə və Seyid Şuşinskinin tələbəsi Təvəkkül Musayev belə dedi

Azərbaycan muğam sənətində böyük sənətkarlar və xanəndələr çox olub. Onların hər biri ifa etdiyi özünəməxsus muğamları ilə yadda qalıblar və ürəklərdə əbədi iz qoyublar. Belələrindən biri də böyük xanəndə və "Zabul segah"-ın təkrarsız ifaçısı Ağabala Abdullayevdir. May ayının sonunda xanəndənin 100 yaşı tamam olacaq. O dünyasını dəyişsə də Ağabala Abdullayevin ifa etdiyi muğam bu gün çoxlarının yadında qalıb. Elə biz də Ağabala Abdullayevi yaxından tanıyan, sənətinə və ifasına yüksək qiymət verən, 50 ilə yaxın musiqi məktəbində muğamın sirlərini gənclərə öyrədən xanəndə Təvəkkül Musayevlə onun barəsində söhbət eləyəcəyik.

- Təvəkkül müəllim, Azərbaycan xalq musiqisinin ifaçıları arasında muğamları gözəl oxuyan xanəndələrimiz çox olub. Amma bunların hər biri hər hansı mahnını və muğamı ifa edəndə öz izlərini qoyub, gəzişmələrini ediblər...

- Muğam elə bir dəryadır ki, hər hansı bir sənət adamı və uzun müddət muğam oxuyan xanəndə deyə bilməz ki, mən muğamı gözəl bilirəm. Mənim və eləcə də İslam Rzayevin, Zeynəb Xanlarovanın, Əlibaba Məmmədovun, Sabir Mirzəyevin müəllimi olmuş Seyid Şuşinski bizə çox şeyi öyrədib və həmişə də o rəhmətlik deyib ki, muğam sirli bir aləmdir. O sirlərin heç də hamısına insan yiyələnə bilməz.

- Sizin sözünüzdə həqiqət çoxdur. Ancaq o da sirr deyil ki, elə xanəndələr var ki, bütün muğamları ifa eləməsə də, oxuduqları bir muğamla yadda qalıblar. Məsələn, Ağabala Abdullayev kimi...

- Elə sənətkarlar var ki, onlar dünyasını dəyişsə də, amma bu insanların ifa etdiyi xalq musiqiləri və muğamları onlara yenidən ömür verir. Mən Ağabala Abdullayevi çox yaxından tanımışam. Birincisi, o kişi mənim yerlim olub. Yəni Füzulinin havasını udan, suyunu içən və torpağında gəzən xanəndənin də səsi elə-belə şirin olmalıdır.

- Deyirlər, Ağabala Abdullayev bir ağız muğam oxuyan kimi toyda çoxlarının gözü dolurmuş...

- Ağabalanın səsinin şirinliyinə və məlahətinə söz olmayıb. Bunu tək mən yox, onu tanıyan böyük sənətkarlar da deyiblər. O yeganə xanəndə olub ki, məclisdə oxuyanda həm adamları ağladıb, həm də güldürüb. Elə bir dəfə "Uy-uy-uy" eləyəndə çoxlarının gözü dolub və ağlayıb. Amma sonradan o böyük sənətkar elə gəzişmələr və elə boğazlar eləyib ki, insanların gözlərindəki göz yaşı gülüşə çevrilib.

- Xanəndə var ki, ancaq ya orta səsdə, ya da aşağı səsdə oxuya bilib. Daha doğrusu, elə xanəndələr olub ki, onların zil səsi olmayıb. Amma zil səsi olmasa da aşağı səsdə də bir balaca boğazla gözəl mahnılar, muğamlar ifa edib.

- Allah-Təala heç də hər sənətkara və xanəndəyə zil səs vermir. Ancaq Ağabala Abdullayev həm zildə, həm orta səsdə, həm də pəsdə gözəl oxuyub. Rəhmətlik o qədər gözəl oxuyardı ki, onun apardığı toyda milçək uçsa səsi eşidilərdi.

- Yəqin o vaxtki toylar indiki kimi olmayıb. Yəni indiki toylarda ağız deyəni, qulaq eşitmir. Və hətta toyda ən tanınmış müğənni və xanəndə oxuyanda belə çoxları ona qulaq asmaq istəmir...

- O vaxtlar belə deyildi. Birincisi, Ağabalanı o adam toya aparırdı ki, onlar muğam üçün və Ağabalının səsi üçün ölürdülər. Daha doğrusu, o adamlar muğamı çox yaxşı bilirdilər. Ona görə də rəhmətlik Ağabala ağzını açan və bir ağız muğam oxuyan kimi, məclisdəki bütün adamların diqqəti ona dikilirdi.

- Eşitdiyimizə görə, Ağabala Abdullayevlə siz də bir neçə toy məclisində olmusunuz. Hətta o oxuyandan sonra əlinizə qaval almağa və oxumağa çəkinmisiniz?

- Füzulidə rəhmətlik Şamama Həsənovanın uşaqlarından birinin toyu idi. Onda həmin toyu Ağabala Abdullayev aparırdı. Mən də orda idim. Ağabala məni yanına çağırıb qavalı əlimə verdi və sonra da dedi ki, sıxılıb, eləmə. Sənin bal kimi şirin səsin var. Mən də bundan ürəklənib qavalı əlimə götürərək bir muğam oxudum. Onda mən Bakıda işləyirdim. Amma yadımda qalan o oldu ki, Ağabala Abdullayev məni ürəkləndirməsəydi, bəlkə də o toyda yaxşı oxuya bilməzdim.

- Amma indi görürsən ki, bəzən istedadlı adamları daha təcrübəli sənətkarlar sıxışdırırlar...

- Başqalarını deyə bilmərəm. Mənim özüm 50 ildir ki, musiqi məktəbində gənclərə muğamın sirlərini öyrədirəm. Və həmişə də çalışmışam ki, onları ruhlandıram. Amma yetişdirdiyim tələbələr ad-san qazanandan sonra məni yaddan çıxarıblar.

- Təki Allahın yadından çıxmayasınız. Çünki biz bu gün Ağabala Abdullayevlə əlaqədar sizinlə söhbət eləyirik. Eşitdiyimə görə, bir dəfə Filarmoniyada Ağabala Abdullayevin konserti təşkil edilib. Biletlərin hamısı satılıb, o isə gəlmək istəməyib...

- Mən həmin günü təsadüfən Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına getmişdim. Filarmoniyanın işçisi Əsəd kişi təəccüblə üstümə yüyürərək dedi ki, bəs Ağabala xəstələnib, gəlmək istəmir. O da gəlməsə biz camaatın qabağına hansı üzlə çıxacağıq. Əsəd müəllim Ağabala Abdullayevlə telefon əlaqəsi yaratdı və dəstəyi mənə verdi, mən də onunla telefonla danışdım və gələ bilməməsinin səbəbini soruşdum. Dedi ki, bir balaca özümü pis hiss eləyirəm. Ona telefonda ürək-dirək verdim. Dedim, hamımız səni gözləyirik. Səhər açıldı, Ağabala Abdullayev Filarmoniyaya gəldi və möhtəşəm bir konsert alındı. Sonra da dedi ki, siz olmasaydınız belə ürəklə tamaşaçıların qabağına çıxa bilməzdim.

- Səhv eləmiriksə, Ağabala Abdullayev Füzuli Dram Teatrında vaxtı ilə Məcnun rolunun ifaçısı olub?

- Axı bayaq dedim. Ağabala rəhmətliyin həm zil, həm bəm, həm də orta səsi olub. Məcnunu da çox gözəl oynayırdı. Sonra da Kərəmi oynadı. Bu 1960-61-ci illərə təsadüf olunurdu. Özü də Məcnunu elə gözəl oynayırdı ki, hətta bu Rübabə Muradovanın da xoşuna gəlmişdi. Rübabə Muradova dedi ki, Ağabala Abdullayev Bakıya gəlsə, elə bir yerdə "Leyli və Məcnun"u oynayarıq.

- "Qarabağ xanəndələri" ilə bağlı albomda Ağabala Abdullayevin adına rast gəlmədik. Sanki bu sənətkarın heç vaxt bəxti gətirməyib. Yəni bu qədər kamil muğam ifaçısının fəxri adı olmayıb və eyni zamanda "Qarabağ xanəndələri" albomuna da onun adı düşməyib...

- O albomu hazırlamağa başlayanda bir xanəndə kimi məndən də Qarabağ xanəndələri ilə bağlı söz soruşdular. Mən də o vaxt soruşanlara Ağabala Abdullayevin böyük muğam ifaçısı və xanəndə olduğunu dedim. Amma sonradan onun adını "Qarabağ xanəndələri" albomunda görməyəndə məyus oldum.

- Ağabala Abdullayev xəstə olanda bir neçə dəfə ona baş çəkmisiniz. Hətta bir hədiyə də vermisiniz. Sir deyilsə, verdiyiniz o hədiyyə nə idi elə?

- Bir dəfə məni Bakıda 6-cı kalonda məhbuslar qarşısında konsert verməyə dəvət eləmişdilər. Orda türmədə olanlar konsertdən sonra mənə üstündə əl işləri və gözəl naxışlar olan əsa bağışladılar. Bu əsanı bağışlayanda elə yadıma sənətkar düşdü. Gedəndə gördüm ki, yeriməkdə çətinlik çəkir, mən də o əsanı kişiyə bağışladım. Dedim ki, heç buna sənin ehtiyacın olmasın, hədiyyə kimi saxla. O da güldü və dedi ki, bu çətin gündə məni yada salmağın ən böyük hədiyyədi və sən də heç vaxt Allahın yadından çıxmayasan.

- Təvəkkül müəllim, onu da deyirlər ki, Ağabala Abdullayev öz səsini qoruyan xanəndələrdən biri olub. Yəni 50 il o səsinin nazı ilə oynayıb...

- Elə ona görə də həmişə oxuya bilib. Bir də görürdün ki, o vaxtlar bir xanəndə üç-dörd toya getdi və səsini qorumadığına görə sonra da səsi batdı. Ya da toyda olanda oxumurdu ey, elə toyu xaric eləyə-eləyə yola verirdi. Amma Ağabalının səsi həmişə pərdəyə oturub və şirin olub.

- Xanəndələrin bir çoxu deyir ki, Ağabala Abdullayev ömrü boyu soyuq su içməyib. Onu tanıyan bir adam kimi, deyilən bu fikirlə razısınız, ya yox?!

- O heç vaxt nəinki soyuq su, heç soyuq bir yemək də dilinə vurmayıb ki, səsinə xələl gələ bilər. Ölümünə bir neçə gün qalmış ürəyi soyuq su istəyib. Uşaqlarına deyib ki, "Çinar bulağ"ından mənə bir dolça su gətirin. Uşaqlar da "Çinar bulağ"ının bumbuz suyundan bir dolça suyu gətirib qoyublar onun qabağına. Hamı da məəttəl qalıb ki, ömrü boyu bir qurtum soyuq su içməyən adam bu bir dolça buz kimi bulağın suyunu necə içəcək. Ağabala Abdullayev çox əzgin və taqətsiz halda əllərini buz kimi içi dolu su dolçasına yaxınlaşdırır və əlləri ilə su dolçasını sıxıb "oxay" deyir. Və sonra da bildirir ki, mən hər şeyi hiss etdim. O suyu içməyə ehtiyac yoxdur. Bax o böyük sənətkar ömrünün son nəfəsində də səsinə xəyanət etməyib.

Faiq QİSMƏTOĞLU

Ədalət.- 2010.- 14 may.- S. 8.