ZİRVƏDƏN ZÜLMƏTƏ

Povest

(Əvvəli var)

"Gəlin ocağa çəkər", - deyiblər. Anasının gəlinindən, nəvələrindən razılığı onu xoşhal etdi. Özü də ömür sirdaşından, övladlarından, eləcə də qardaşlarından arxayın idi. Kişi üçün həyatda, xüsusən belə ağır sınaq çağında bu, ikinci nəfəs idi.

Ciddi rejimli, qapalı məhbəsdə olsa da çox şeydən xəbər tuturdu.

Təzəcə eşitdiyi bir xəbərdən mütəəssir olmuşdu. Onun yaxşı tanıdığı, vaxtilə sayılıb-seçilən bir səlahiyyət sahibi həbsxanaya düşəndən sonra ailəsi dağılmışdı: arvadı dönük çıxmış, oğlu, qızı yolunu azmışdı.

Müdriklər deyib: "Kişinin evi onun qalasıdır". Dönməz hesab edirdi ki, onun da arxasında möhkəm qalası var: içərisində ahıl ata-anası, qeyrətli arvadı, ağıllı, savadlı, tərbiyəli övladları olan bir qalası. Bir də etibarlı bacı-qardaşları. Onlar əl-ələ verib dolanır, Dönməzlə sıx əlaqə saxlayır, ona yetərincə kömək göstərirdilər. Təcrübəli, zirək vəkil vasitəsi ilə paytaxtın lazımi ünvanlarına yol tapır, səlahiyyətli adamlarla görüşür, zəruri sənədləri, materialları, xəbərləri onlara çatdırır, Dönməzə qarşı baş verə beləcək hər hansı təhlükənin aradan qaldırılmasına çalışırdılar.

***

Ürək yananda, beyin qananda, insan inananda, dost etibarlı olanda gözəldir.

Məsud Əlioğlu

Moskvadan gələn polkovnikin iradından sonra Dönməzin kamerasından kitablar yığışdırılmışdı. İndi ona mütaliə üçün bir kitab verir, oxuyub qurtarandan sonra yenisini gətirirdilər. Bunu həbsxana rəisinin müavini Etibar özü edirdi.

Neçə vaxt idi ki, Nazim Hikmətin həbsxana həyatından xatirələrini oxuyurdu. Olduqca maraqlı bir epizod onu həyəcanlandırmışdı. Nazim Hikmət yazırdı: "Bir payız axşamı kamerada oturmuşdum. Elə bil havam çatmırdı. Yaman darıxırdım. Birdən yerə tökülüb xəzəl olan yarpaqların xışıltısına qarışan ayaq səslərini eşitdim. Sonra kameranın qapısı açıldı, həbsxananın tanış məmuru içəri girib dedi: "Nazim əfəndi, çıxıb təmiz hava alın". Mən onun müşayiətilə kameradan çıxıb yerə tökülən saralmış yarpaqların üstündə gəzdim. Məmura təşəkkür edib kameraya qayıdanda fikirləşdim ki, həbsxanada da insaflı, yaxşı insanlar varmış. Mən əvvəllər belə düşünmürdüm".

Dönməz kitabı dolabın üstünə qoydu. Bayırda həzin meh əsir, ağacların saralmış yarpaqları xışıldayıb yerə tökülürdü. Birdən kameranın qapısı açıldı. Etibar əlində kitab içəri girdi. Salam verib:

- Müəllim, istədiyiniz kitabı gətirmişəm, - dedi, - sonra dolabın üstündəki kitabı götürdü, - yəqin oxumusunuz.

- Hə, oxumuşam, - deyə o, fikirli halda gülümsündü.

- Müəllim, gəlin birlikdə həyətdə gəzək, təmiz hava alın.

- Etibar, sənin nə təmiz ürəyin var. Heç ağlıma gəlməzdi ki, kitabda oxuduğum, məni mütəəssir edən əhvalat həyatımda çin olacaq.

- Nə olub ki, müəllim?

Həbsxananın hündür, üstü tikanlı məftilli daş hasara alınmış həyətində gəzəndə kitabda oxuduğunu Etibara danışdı.

Etibar:

- Nazim Hikmətdən xeyli oxumuşam, ancaq bu kitabı yox, - dedi. - Mütləq oxuyaram.

Dönməz fikirli halda dedi:

- Başı bəlalar çəkmiş şair elə bilirmiş həbsxana məmurları qəddar, amansız, daş ürəkli olurlar. Amma uzun illər məhbəslərdə əzab çəkən bu böyük sənətkar, sonralar görüb ki, həbsxana məmurları arasında da yaxşı, ədalətli insanlar var.

Etibar onun sözünü təsdiq etdi:

- Var, müəllim, var. Düzü, mən də əvvəllər başqa cür düşünürdüm. Tale elə gətirdi ki, burada işləməli oldum. Hiss etdim ki, yanılmışam. Yaxşı, ədalətli insanlar hər yerdə var.

Dönməz keçmiş şagirdinə zənnlə baxdı:

- Fəxr edirəm ki, yaxşılar arasında mənim dərs dediklərim də var, - sonra nəsə fikirləşib sözünü tamamladı, - rəisiniz çox yaxşı, ədalətli insandır. Hayıf ki, yaxşılar azdır bu dünyada.

Etibar onu kameranın qapısına qədər ötürdü. Nəzarətçiyə tapşırıq verib getdi.

* * *

Dəmir gözlükdən baxan nəzarətçinin qalın səsi onu yuxudan ayıltdı:

-Vətəndaş Məmmədli, hazırlaş, rəis çağırır.

O, cəld yerindən qalxdı. Bir azdan adəti üzrə səliqəli, təmiz geyimdə nəzarətçinin müşayiətilə kameradan çıxdı.

Rəis onu səmimi qarşıladı, hal-əhval tutandan sonra dedi:

- Bir nəfər neçə gündür ki, əl çəkmir, gecələr qapının ağzında yatır. Nəzarətçilər əsəbiləşib onu uzaqlaşdırmaq istəyəndə deyib: "Dönməz müəllim məni elə bəladan qurtarıb, elə yaxşılıq eləyib ki, onu heç vaxt yadımdan çıxarmaram. Evdə, kənddə söz vermişəm ki, gərək o kişini görəm".

Rəis sözünə ara verib köksünü ötürdü:

- Onun and-aman eləməyi ürəyimi yumşaltdı. Tapşırmışam, indi gətirəcəklər.

Elə bu anda nəzarətçinin yanında orta yaşlı, arıq, qarayanız bir kişi qapının kandarında göründü. Kabinetin gur işığında gözləri qamaşdı, bir anlığa duruxdu və rəislə üzbəüz oturan Dönməzi görən kimi sövq-təbii, qeyri-adi qıvraqlıqla ona tərəf atıldı. Dönməz dərhal ayağa qalxıb qollarını yana açdı. Qucaqlaşıb görüşəndə elə bil kişinin dizləri taqətdən düşdü, çöküb hönkürdü.

Dönməz dərhal onu qaldırıb yanında oturtdu:

- Bayram kişi, özünə gəl, nə olub axı?

- Daha nə olacaq, belə də insafsızlıq olar?

O, başını qaldırıb rəisə baxdı:

- Allah sizdən razı olsun. Yaxşı ki, görüşə bildim. Yoxsa özümü bağışlamazdım. Camaat da məni gözləyir. - O, bu sözləri deyib üzünü Dönməzə tutdu:

- İmkan olsa bütün kənd gələr. Rayondan da gəlmək istəyən çoxdur. Ancaq bilirlər ki, görüşmək müşkül məsələdir.

Bayram kişi rəisin ona zillənən sual dolu baxışlarının mənasını özlüyündə başa düşüb izah elədi:

- Yoldaş Məmmədli tək mənə yox, bütün elata dayaq olub. Rayonu qaldırıb, camaatı dolandırıb. Ayağı çörəklidi kişinin. Özü də insaflı, haqq adamıdı. Məni prokurorun, milis rəisinin caynağından qurtarıb. Fermada yanğın olmuşdu. Özü kəndə gəldi, ağsaqqalları, camaatı yığıb tədbir gördü, tövləni düzəltdirdi, bir məni yox, çoxlarını qəzanın bəlasından qurtardı. Biz də həvəslənib elə işlədik ki, rayonda birinci olduq. - O, nəfəsini dərib köksünü ötürdü, rəisə zənnlə baxıb sözünü tamamladı, - elin gözü tərəzidir. Xüsusən bizim camaat tükü tükdən seçir. Mən gələndə ağsaqqallar xeyir-dua verib dedilər ki, inşallah qurbanları qəbul olunacaq, haqq-ədalət öz yerini tapacaq.

Dönməzin xahişilə rəis, köməkçisinə tapşırdı ki, Bayram kişini yola salsın, onun gətirdiyi pay-puşu nəzarətçilər məhbuslara versinlər.

Bayram kişi gedəndən sonra Dönməz rəisə razılığını bildirdi. Bu zaman telefon zəng çaldı. Rəis dəstəyi götürüb xeyli dinləyəndən sonra dedi:

- Deyin gəlsin, görüşə icazə verirəm.

O, dəstəyi yerinə qoyub Dönməzə baxdı:

- Deyirlər, sizin dostunuz Hüseyn müəllim qonşu rayona gəlib, icrakomdan xahiş edib ki, görüşə icazə alsın. Mən də razılıq verdim.

- Çox sağ olun. Hüseyn müəllimlə tələbəlik illərindən dostuq. Çox etibarlı, sədaqətli insandır.

Rəis onun gözlərinə diqqətlə baxdı:

- Bu, sizin həyatınızda sınaq dövrüdür. Ailənin sınağı, qohum-əqrəbanın sınağı, dostun sınağı. Maşallah, eşitdiyimə görə hər şey yaxşıdır.

Dönməz başını tərpətdi:

- Düz eşitmisiniz, - dedi. Sonra köksünü ötürüb əlavə etdi. - Dostum çox idi, hayıf ki, etibarlısı az oldu. Amma az da olsa, yaxşı ki, var. Elə sədaqətlisi var ki, vəzifəsinə görə buraya gəlməyini özüm məsləhət görmürəm.

Dönməz ən yaxın, məsul vəzifəli dostunun adını rəisin yanında bilərəkdən çəkmədi. Ədalət inandığı adamlar vasitəsilə onunla əlaqə saxlayır, ailəsinə köməyini əsirgəmirdi.

***

İradənə hakim, vicdanına əsir ol!

Mövlanə

Axır ki, o gün gəlib çatdı. İndi xüsusi ciddi rejimli qapalı məhbəslə vidalaşıb cəzasının qalan hissəsini islah-əmək düşərgəsində çəkəcəkdi. Ancaq dustaq maşınında dedilər: "Səni yenə qapalı türməyə göndərirlər".

Əsəbi halda maşından düşüb, rəisin yanına getdi:

- Bu nə məsələdir? Niyə təzədən qapalı?

- Yuxarının göstərişi belədir. Siz Bakıya, 1 nömrəli istintaq təcridxanasına göndərilirsiniz.

Örtülü dustaq vaqonunda bütün gecəni gözlərini yummadı. Eşitmişdi: ondan qabaq gedənlərin başına nələr gətirməmişdilər? Deməli, son dərəcə ehtiyatlı olmalı idi. Qatarın başqa vaqonunda böyük oğlu və dostu onu müşayiət edirdilər. Qatar hər dəfə dayananda, pəncərəyə yaxınlaşıb ondan xəbər tuturdular.

Nəhayət, onu 20 nəfərlik kameraya saldılar. Kamera tamamilə boşaldılmışdı. Bir dəmir çarpayının üstündə döşək, balış vardı. Dəmir barmaqlıqlı pəncərənin şüşəsi sındığından külək içəri dolurdu. Bərk üşüyürdü. Birdən qulağına səs gəldi:

- Ata, sağ-salamatsan?

Oğullarının səsini eşidib sevindi:

- Salamatam, gedin yatın.

Onun belə bir kamerada tək saxlanılmağı təhlükəli idi. Gizlicə evə xəbər çatdırdı. Səhər öyrəndi ki, qardaşı, oğlu və vəkili təcili paytaxta gedib mərkəzi təşkilatlara təhlükə barədə məlumat veriblər.

Tezliklə məlum oldu ki, onun islah-əmək düşərgəsinə göndərilməsi üçün komissiya yaradılıb.

Komissiyanın sədri acıqlı halda Dönməzin üstünə qışqırdı:

- Yenə nə hay-küy salıb mərkəzi narahat eləmisən?

O, təmkinini pozmadan:

- Türmə rejimini çəkib qurtardığım halda, nəyə görə məni yenə kameraya salmısız? - deyə soruşdu. - Mən sizdən heç nə istəmirəm, haqqımı tələb edirəm!

Çox çək-çevirdən sonra komissiyanın qərarilə axır ki, onu islah-əmək koloniyasına köçürtdülər.

* * *

Rəislə ilk görüşü xoş təəssürat oyatdı. "Dünya xali deyil, hər yerdə yaxşı adamlar var", - düşündü.

Dönməzi ədəb-ərkanla qarşılayan rəis çay təklif etdi. O, içmək istəmədiyini bildirəndə rəis gülümsünərək:

- Bildiyimə görə siz çox qonaqpərvər adamsınız, - dedi.

- Elədir, - deyə o, cavab verdi, - ancaq indiki vəziyyətim başqadır. Azadlıqda olsaydım sizin çayınızı içərdim.

Rəis ona təsəlli verdi:

- Əsas cansağlığıdır. Qalan hər şey düzələr.

Sonra o, stolun siyirməsini çəkib, oradan xeyli dərman çıxartdı:

- Görürsünüz, mən dərmanla yaşayıram.

Rəis çox zəif, yorğun görünürdü. Buna baxmayaraq Dönməz hiss edirdi nikbin adamdır. Söhbət zamanı müsahibində xoş ovqat yaradırdı.

- Siz heç narahat olmayın, - deyirdi, - bura qapalı həbsxanalardan çox fərqlidir. Tezliklə özünüz görəcəksiniz. Bir də əmin ola bilərsiniz ki, mən nə qədər buradayam, sizin başınızdan bir tük də əskik olmayacaq. Heç kim sizə burada söz deyə bilməz.

O, daxili telefonla məsul növbətçiyə "baş nəzarətçini mənim yanıma göndərin", - dedi. Baş nəzarətçi gələn kimi ona göstəriş verdi:

- Məmmədli razvoda gəlməyəcək. Onun qeydiyyat vərəqini qoyun kənara.

Sonra üzünü Dönməzə tutdu:

- Sizi şəraiti nisbətən yaxşı olan briqadaya məsləhət görmüşəm. Əlbəttə, vəzifədə olduğunuz kimi deyil. Ancaq neyləmək olar, bu şəraitə də öyrəşmək gərəkdir.

Onun əli yenə daxili telefonun dəstəyinə uzandı, köməkçisinə tapşırdı: "Dönməz Məmmədlidən muğayat olun".

(Ardı var)

Əlövsət BƏŞİRLİ

Ədalət.- 2010.- 8 may.- S. 16.