TÜRK DÜNYASININ BƏXTİYARI

Bir ildən artıqdır ki, xalq şairi, görkəmli dramaturq, akademik Bəxtiyar Vahabzadə aramızda yoxdur.

Adətən, böyük sənətkarlar haqqında çıxış etmək yüksək səviyyəli mütəxəssislərin işidir. Lakin şairə olan böyük el məhəbbətinə görə bu haqda danışmaq və yazmaq hər bir ziyalının mənəvi borcu və şərəf işi hesab olunur.

Nizamidən, Nəsimidən, Füzulidən, Sabirdən və digər başqalarından mənəvi qidasını alan Bəxtiyar Vahabzadə, müəllimi Səməd Vurğunun poeziyasına sığınaraq, qayəsinin əsasını həyata, sənətə fəlsəfi görüş və baxışlarını təşkil edən Azərbaycan fəlsəfi şerini daha yüksək zirvələrə qaldırmışdır.

Azərbaycan xalqı həqiqətən şair xalqdır. Azərbaycanın şairi də çoxdur. Lakin bunların içərisində Bəxtiyar Vahabzadə şeriyyatının özünəməxsus yeri vardır. Bəxtiyar Vahabzadənin müasir Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında böyük xidmətləri şəksizdir. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, şair bu sahədəki xidmətlərinə necə də təvazökarcasına qiymət verir:

Bizim sənət dünyasının

Qırıq telli sazıyam.

Bircə ondan razıyam ki,

Özümdən narazıyam.

Bəli, şair ədəbiyyat sahəsindəki misilsiz, əvəzedilməz xidmətlərinə tənqidi yanaşaraq, gör necə də sadəlik nümunəsi göstərir.

Heç kəsdən gizli deyildir ki, bəzi yazarlar mətbuatda bir şeri də çap olunmamış ozünə ədəbi təxəllüs seçir. Lakin Bəxtiyar Vahabzadənin sadəliyi bir də ondan görünür ki, şairin heç vaxt təxəllüsü olmamış, o həmişə öz adı və soyadı ilə çıxış etmişdir.

Şairin yaradıcılıq palitrası çox zəngin və rəngarəng olmuşdur. Xalqı, cəmiyyəti düşündürən hər bir məsələ onun şerlərinin başlıca mövzusu olmuşdur. Azərbaycan xalqının tarixində zaman-zaman baş vermiş faciələrin əsasını qoymuş, Azərbaycanın ikiyə parçalanmasını təsdiqləyən Gülüstan müqaviləsinə həsr olunmuş "Gülüstan" poemasında şair belə deyir:

İpək yaylığı ilə o, asta-asta

Silib eynəyini gözünə

taxdı.

Əyilib yavaşca

masanın üstə,

Bir möhürə baxdı,

bir qola baxdı.

Kağıza həvəslə

o da qol atdı,

Dodağı

altından gülümsəyərək.

Bir qələm əsrlik

hicran yaratdı,

Bir xalqı yarıya böldü

qılınc tək.

Öz sivri ucuyla

bu lələk qələm,

Dəldi sinəsini

Azərbaycanın.

***

Qoyulan şərtlərə

razıyıq deyə,

Tərəflər qol çəkdi

müahidəyə ...

Tərəflər kim idi?

Hər ikisi yad!

Yadlarmı edəcək

bu xalqa imdad?!

Ötən əsrin 60-cı illərində, kommunist rejiminin kəsə-kəs vaxtında bu mövzuda, bu ruhda poemanı mətbuatda çap etdirmək sənətkardan böyük cəsarət tələb edirdi. O zaman gənc olan Bəxtiyar Vahabzadə həyatının, ailə üzvlərinin, yaxınlarının böyük təhlükə qarşısında qalacağından ehtiyat etməyərək, "Gülüstan" poemasını keçmiş Nuxa şəhər (indiki Şəki şəhər-İ.A.) partiya komitəsi və icraiyyət komitəsinin orqanı olan "Nuxa fəhləsi" qəzetində dərc etdirir və bu böyük ictimai əks-sədaya səbəb olur.

Mənim həmin vaxtlar 10-11 yaşım olardı. Lakin sonralar böyüklərimizin söylədiklərinə görə Bəxtiyar Vahabzadəni yüksək rütbəli vəzifəli şəxs poemanın nəşri ilə bağlı söhbətə çağırır. Həmin vəzifəli şəxs şairi qəbul edərək deyir:

- Şair, xeyir ola, son vaxtlar "podbolnı poema" (gizli poema-İ.A.) çap etdirirsən?

Şairin cavabı çox sərt olur:

- Mən bilmirəm, "Nuxa fəhləsi" qəzeti nə vaxtdan "podbolnı qəzet" olub?

Həmin vaxt şairi böyük çək-çevirə salırlar. "Nuxa fəhləsi" qəzetinin redaktoru mərhum Məhyəddin Abbasov da ciddi partiya cəzasına məruz qalır. Lakin şairin özünün sonrakı müsahibələrindən aydın olur ki, o zamanlar gözə-görünməz bir qüvvə onu bu bəladan çəkib çıxarır və xilas edir. Bu ümummilli lider Heydər Əliyev idi.

Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığında heç vaxt mövzuları böyük və kiçik mövzulara bölməmiş, o, həmişə adi bir epizodu da öz sənətkarldığı ilə yüksək səviyyəyə qaldıra bilmişdir. Onun "Karusel" şeirini götürək. Şeirin qısa məzmunu ondan ibarətdir ki, valideynlər uşaqlarını karuselə mindirirlər, karusel fırlandıqca uşaqlar şənlənir və sevinirlər. Lakin bir yetim uşaq isə kənarda dayanıb karuseldə fırlanan uşaqların sevincinə şərik olur:

Uşaqlar fırlanır...

baxır onlara

O gülür...

Onun da dəyişir halı.

Uzaqdan baxdıqca

Fırlananlara

Fırlanır onun da fikri,

xəyalı.

O da xoşhallanır,

həzz alır gendən.

Duyur fırlanmağın

xoş olduğunu,

Uşaq meydançaya

tək gəldiyindən

Yoxdur karuselə

mindirən onu.

Ancaq o xoşbəxtdir...

O qəlbə mən də

Heyranam...

Ey könül,

düşün, düşün sən.

O, həzz ala bilir

özgəsinin də

Həzzindən, zövqündən,

səadətindən!...

Bəxtiyar Vahabzadə həmişə yerliçilik meyllərindən uzaq olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, şair bununla bağlı deyir:

Mən həm bakılıyam,

həm lənkəranlı,

Gəncəli, qubalı,

həm naxçıvanlı.

Şəkili, şirvanlı,

qarabağlıyam,

Bütöv Vətənimə,

bütöv bağlıyam.

Bir dəfə "Özünüz şəkili olduğunuz halda, hələ Şəkiyə bir şeir həsr etməmisiniz" məzmunlu oxucu məktubuna yazdığı "Şəki" şeirində belə cavab verir:

Bir nəğmə qoşmadım

hələ mən sənə,

Dağlar bunu mənə

kəsir sanmasın.

Mən dedim vurğunam

Azərbaycana,

Deyirəm, heç zaman

Xırdalanmasın

Könlümdən ucalan

bu avaz,

bu səs.

Böyükdür,

ucadır məsləkim

mənim.

Bala anasına "sevirəm"

deməz,

Mən də deməmişəm,

a Şəkim, mənim.

Vaxtilə ayrı-ayrı şairlərin, hətta, sonradan tanınmış, sayılıb-seçilən şairlərin müsahibə və xatirələrindən bizə aydın olurdu ki, onlar ilk şeirinin çap olunması arzusu ilə Yazıçılar İttifaqına gələrkən yaxşı qarşılanmamış, bəzilərinə isə, hətta, şeir yazmamağı məsləhət görmüşlər. Lakin Bəxtiyar Vahabzadə gənc nəslə, yenicə şeir yazmağa başlamış gənclərə qayğı ilə yanaşmış, bununla bərabər, öz nəsihətləri ilə onlara yaradıcılıqlarında istiqamət vermişdir:

Siz ey bizdən sonra şeirə

gələnlər,

Bu çətin yollarda uğurlar

sizə!

Eşqiniz - gələcək.

Yaşınız - səhər.

Qəlbiniz işıqlı,

fikriniz təzə!

Mərd olun!

Meydanda durun

mərd kimi,

Uymayın ötəri şöhrətə,

ada.

Bizim şeirimizin

dünəni kimi

Böyükdür,

şanlıdır istiqbalı da!

Bəxtiyar Vahabzadə həm xalq şairi, həm də xalqın şairi idi. Onun xidmətləri dövlətimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. O, yeri gələndə ictimai ədalətsizliyə qarşı vulkan kimi püskürməyi, zamanından və şəraitdən asılı olmayaraq, haqq səsini ucaltmağı da bacarırdı.

Şairin yaradıcılığı keçmiş Sovetlər məkanında da layiqincə qiymətləndirilmişdi. O, keçmiş SSRİ-nin Dövlət mükafatına da layiq görülmüşdü. Onun yaradıcılığı Türkiyədə də, həmçinin, türkdilli ölkələrin hamısında sevilir və yüksək qiymətləndirilir

Mən deyərdim ki, şairin ölümü ilə böyük türk dünyasının fəlsəfi şeirinin bel sütunu qırıldı.

Təsadüfi deyil ki, Bəxtiyar Vahabzadə təkcə Azərbaycan xalqının deyil, bütün türk dünyasının böyük, sevimli və əbədiyaşar şairidir.

Şairin "Atılmışlar" poeması əbədi bir mövzuya - yaşlı nəsillə gənc nəslin münasibətlərinə, valideyin-övlad münasibətlərinə, bu münasibətlərin incəliklərinə, mənəvi problemlərinə həsr olunmuşdur.

Həyatda oğul övladının evə gəlin gələndən sonra onun təhriki ilə anasını zorla kimsəsizlər evinə - qocalar evinə aparıb təhfil verməsi, toylarda isə xanəndəyə 100 dollar verib ana mahnısını sifariş verərək, ağlaya-ağlaya mahnıyı qulaq asmasını də eşitmişik. Lakin bu hal azərbaycanlı milləti üçün səciyyəvi hal deyildir. Şair bu haqda belə demişdir:

Azdır belələri yaxşı ki,

bizdə,

Ancaq qorxuludur olsa da

tək-tək.

Bəxtiyar Vahabzadə poemada qocalar evini belə təsvir edir:

Əyləşir qocalar ikibir, üçbir

Qocalar evinin dəhlizlərində.

Ömür kitabları sətirbəsətir

Oxunur onların bənizlərində.

Böyük şair poemanın sonunda nankor övladlar haqqında fikirini belə tamamlayır:

Məhkəmə qurulsun!

Atılmışların

Uzaq, gözündən

uzaq sığnacağında.

Vicdanlar əyləşsin o gün

Hakimin

Biri sol yanında,

biri sağında.

Məhkəmə qurulsun,

hökm verilsin,

Hər kəs haqqını yox,

borcunu bilsin!

Balasını atan analar ilə

Anasını atan balalar

gəlsin.

***

Məhkumun üzünə

oxunan hökmün

Məqsədi - qanmazı

qandırmaq olsun!

Qanmaqda cəza da,

ədalət də var.

Qansın!

Borcundan da

bir boy ucalsın!

Sevgiyə, qayğıya

möhtac olanlar

Ancaq sevgiylə də

haqqını alsın!

Yeri gəlmişkən, söhbətin Azərbaycan poeziyasından getməsini nəzərə alaraq, bir məsələ barəsində də oxucularla fikir bölüşmək istəyirəm. Azərbaycan poeziyası qədim tarixə malik olmaqla, özünəməxsus ənənələri vardır. Son zamanlar isə Azərbaycan poeziyasında sərbəst şeir yazanların sayı çoxalıb. Bu ilk baxışda pis hal deyildir. Lakin sərbəst janrda şeir yazmaq o demək deyil ki, şeirdə Azərbaycan dilinin qramatik qaydalarına əməl edilməsin. Bu janrda yazan bir çox şairlərin şeirlərində bütün misralar balaca hərflə başlayır. Ola bilməz ki, bir şeirdə böyük hərflə başlayan bir misra olmasın. Mən hələ belə şeirlərin məzmununa toxunmuram. Ona görə də bu haqda şair, ədəbiyyatşünas, ədəbi tənqidçi, bir sözlə, mütəxəssis sözünə ciddi ehtiyac vardır. Onların mövqeyini bilmək ədəbiyyatsevərlərin ürəyincə olar.

Təbii ki, bir məqalədə, özü də mütəxəssis olmayan tərəfindən Bəxtiyar Vahabzadənin çoxcəhətli yaradıcılığının bütün səciyyəvi cəhətlərini əhatə etmək mümkün deyil. Və mən bunu qarşıma məqsəd kimi də qoymamışam. Sadəcə olaraq, bu Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığına olan oxucu məhəbbətinin təzahürüdür.

Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin.

İlham Abbasov

Ədalət.- 2010.- 22 may.- S. 18.