TOPQAPI SARAYININ QİYMƏTLİ İNCİSİ...

 

(əvvəli ötən şənbə sayımızda)

 

Lunolikanın - Mehri şahın sarayda yetərincə sədaqətli qulluqçuları və dostları vardı. Əlbəttə ki, saraylarda yaşayırsansa, "sədaqətə", "dostluğa" çox da etibar etməməlisən. Mehri şah bunu bilirdi, amma onun ağıllı olmasını, yeri gələndə dəhşətli qisasçıya döndüyünü onun yaxın ətrafı yaxşı bilirdi.

Bu "yaxın dostların" sırasında Əlcəzair əmiri də özünə mərhəm yer tutmuşdu. O, vassal olduğunu bir an belə unutmurdu və onu da unutmurdu ki, Lunolika - Mehri şah nə olur-olsun oğlu Səlimi sultanlıq taxtına oturdacaq. Elə Eme de Riveri də məhz Mehri şahın tapşırığı olaraq sultana təqdim edilmək üçün əsir götürülmüşdü. Eme Mehri şahın əsiriydi, o, neynəsəydi, artıq düşdüyü tələdən yaxa qurtara bilməyəcəkdi. Üstəlik ən yaxşı halda onun çıxış yolu ondan ibarət idi ki, bir "xarici" gözəl xanım kimi ondan nə tələb etsələr, dinməz-söyləməz həmin tələbləri yerinə yetirsin.

İyul ayında Əlcəzair əmiri Mehri şaha xəbər yollayır - onun tapşırığı yerinə yetirilib, "gözəllər gözəli xarici xanım əsir götürülüb və bu xanım onun tapşırdığı kimi həm də bakirədir".

Lunolikanın tapşırığı əsasında qara dərili 4 xacə Emenin arxasınca yollanırlar. Onu İstanbula gətirən gəmini isə bərayi-ehtiyat iki gəmi də müşayət edir. Emeni Mehri şahın özü qarşılayır və elə ilk görüş anından başlayaraq özünü mərhəmətli bir ana kimi aparır.

Emeni təcili olaraq Əbdül Həmid üçün hazırlamağa başlayırlar. Əlbəttə ki, ilkin tələb təcili türk dilini öyrənmək məsələsi olur. İkinci məsələ isə saray adət-ənənələrini öyrənmək, saraydaxili qanunları dəqiqliyi ilə bilmək idi və Eme de Riveri bunları az vaxt içərisində öyrənməyə bir növ məhkumdu. Üçüncü əsas tələb isə kişini özünə vurulmağı məcbur etmək tələbiydi və bunun üçün Emeyə xüsusi dərslər keçirilirdi.

Türk tarixçisi Səlim Çələbi yazır:

"Hərəmxana elmini ona öyrədirdilər, o, bədəni ilə elə rəftar eləməyi bacarmalıydı ki, hətta yaşlı və o qədər də sağlam olmayan bir kişini özündən çıxara bilsin. Emeye bunları xüsusi bir şəkildə tədris edirdilər və o, fərqli bir qaydada, məxsusi bir şəkildə bu "elmi" öyrənirdi - əsrarlı baxışlarla baxmaqdan tutmuş, xüsusi şəhvətli sözlərdən ötmüş, duruş-oturuşdan keçmiş yataqda özünü aparmağa qədər...".

Bu hazırlıq gedən arada Mehri şah "qızlarağasına" - hərəmxana başçısına bilərəkdən "sirr" ötürür: - onun qızılı saçlı bir hədiyyəsi var və bu hədiyyəni sultana təqdim etmək pis olmazdı.

Bu xəbər Lunolikanın - Mehri şahın ağzından çıxar-çıxmaz Əbdül Həmid həmin qızılı saçlı gözəllə maraqlanmağa başlayır. Mehri şah sultana eyhamla tələsməməyi, bir az da gözləməyi məsləhət görür. Əbdül Həmid isə bir həftə keçər-keçməz fransalı gözəli görmək tələbini ortaya atır və Eme de Riveri Əbdül Həmidə təqdim olunur.

Yaşlı və o qədər də sağlam olmayan sultan Əbdül Həmid Emenin qarşısında sanki yenidən bir dəliqanlıya dönür və təbii ki, bunda Emenin də məxsusi rolu olur. Həmin ilk görüşdən sonra Eme de Riveriyə yeni bir ad verilir: - Nəxşi-dil. Tezliklə yeni bir xəbər Əbdül Həmidə qol-qanad açdırır: - Nəxşi-dil hamilədir və vaxt tamamında o, dünyaya sultanlığın yeni bir varisini gətirir.

Beləliklə, gələcək sultan - Mahmud dünyaya göz açır və Nəxşi-dil də ikballar hüququnu qazanmış olur. Bu o demək idi ki, Sultanın dörd qanuni arvadının biri də artıq Eme de Riveri sayılır.

Eme de Riveri isə Mehri şahın - Lunolikanın qarşısında verdiyi sözü unutmamışdı və onun oğlunun - Səlimin sultanlığın sahibliyinə yiyələnməsi üçün əlindən gələn köməyi əsirgəmirdi.

1789 - 90-cı illər Türkiyə sultanlığının yeni bir dövrü kimi xarakterizə edilməlidir: - Səlim nəhayət ki, taxta oturur.

 

Gözləmək bacarığı

 

Əsl həqiqət bunda idi ki, Eme - Nəxşi-dil hərəmxanaya düşər-düşməz çox şeyi öyrənmişdi və özünün də imkanlarının hansı həddə olduğunu çox gözəl anlayırdı. Onun gözü qarşısında Topqala sarayında baş verənlər böyük bir ibrət kitabıydı və o, yaxşı anlayırdı ki, burada bir anın içində hər şeyi itirmək mümkündü, hətta başını da. Günlərin bir günü səni ilan və pişik yerləşdirilmiş bir kisəyə salıb Bosfora ata bilərlər - bunu Nəxşi-dil unutmurdu və onun gözü qarşısında bu cür işlər az baş verməmişdi...

Bütün bunlarla bərabər Nəxşi-dil ən dəhşətli hadisələrin, çəkişmələrin içərisində olsa belə sonacan öz xristian təriqətinə, tərbiyəsinə sadiq qala bildi və özünü, həm də dünyaya gətirdiyi övladını qorudu. Yadınıza salaq ki, Sultan Süleyman Qanuninin xanımı Roksalana (1506 - 1588) qarşısına çıxan bütün rəqiblərini məhz bu səbəbdən - "rəqiblik" üzündən qətlə yetirdərək öz hakimiyyətini "qoruya" bilmişdi. Nə qədər gizləmək istəsələr belə danılmaz faktdır ki, Süleyman Qanuninin bütün varisləri də elə Roksalananın əmriylə qətlə yetirilmişdilər...

Hansı ana bu cür aqibətin övladının başına gəlməsini arzulayardı ki? Eme de Riveri də bu cür aqibətin hər an onu və oğlu Mahmudu haqlaya biləcəyini unutmurdu. O, Mehri şaha "itaət" göstərməklə ağıllı bir iş görürdü, necə deyərlər, gələcəyini hifz edirdi. Həm də Eme - yəni Nəxşi-dil bununla bərabər öz ətrafını da möhkəmləndirir, təcrübə toplamaq fürsətini fövtə vermirdi...

  

III Səlim...

 

Səlim adlı iki sultan Osmanlı imperiyasını idarə etmişdi. I Sultan Səlim qorxunc bir şəxsiyyət kimi "Qəzəbli" tituluyla yaddaşlarda indi də qalmaqdadır. Özü də unutmayaq ki, o, cəmi-cümlətanı 8 ilə (1512 - 1520) bu adı qazanmış, dünyanı səksəndirməyə macal tapmışdı. İraqı, Suriyanı, Misiri fəth etməyə "macal tapan" Sultan Səlimin adı bu gün də səksənə-səksənə çəkilir və bəziləri bu adı çox hallarda fəxrlə çəkirlər...

II Sultan Səlim isə tarixdə daha çox "Sərxoş" ləqəbiylə qalmaqdadır. 1566 - 1574-cü illər arasında Osmanlı imperiyasının idarəedicisinə dönən II Səlim bayaq adını çəkdiyimiz kinli Roksalananın oğluydu və bu alkaqolikin əliylə onlarla vəliəhd boğulub öldürülmüş, qətlə yetirilmişdilər.

Taxt-taca sahiblənən II Səlim həm də Türkiyə tarixində ən böyük dəniz döyüşünü uduzmağıyla "məşhurluğunu" qorumaqdadır. 1571-ci ildə Lepanto uğrundakı döyüşü bir anlıq yadınıza salsanız, məncə kifayət edər. II Səlimin ölümü də çox qəribə bir şəkildə baş verir. Türk tarixçisi Nimaün Ərdoğan yazır: "Bir gün Sultan II Səlim kiçik bir ziyafət təşkil edir. Bu ziyafət hərəmxanadakı hamamda həyata keçirilir. Sultanı çimizdirmək üçün nədənsə təcrübəli qadınlar yox, iki nəfər gənc qız dəvət edilir. Hamama kefli halda daxil olan Sultan II Səlim burada həmin qızlarla eyş-işrətə başlayır. Onlardan birini tutmağa çalışanda o, sürüşərək mərmər döşəməyə yıxılır. Tərs kimi nədənsə döşəməyə onun hər bir əzasından çox başı dəyir. Huşunu itirən sultanı qalxızıb yatağa uzadırlar, onu özünə gətirməyə çalışsalar da artıq hər şey gec olur və o, həyatla vidalaşır".

Eme bu "tarixi hadisələri" Lunolikadan eşitmişdi və həm də o, görürdü ki, Lunolikanın oğlu III Səlim özündən əvvəlki Səlimlərdən ciddi şəkildə fərqlənir. Bu Səlim hər şey cəhənnəmə, qadınlar əvəzinə oğlan uşaqlarıyla daha çox bir yerdə olmağı xoşlayır, eləcə də xarici ölkələrin vətəndaşlarına az qala səcdə edirdi.

Səlim taxt-taca sahiblənəndən az sonra - 1879-cu ildə Fransada inqilab baş verir, hər şey əks istiqamətdə təzahür etməyə başlayır. Kralın başını kəsirlər və indi yeni: - Lafayet, Marat, Danten, Robespeyer adları dillər əzbərinə çevrilir.

Eme isə köhnə Fransanın xatirələriylə yaşamaqda davam edir, elə həmin köhnə Fransa üçün darıxır.

 

Topqapıdakı qətllər...

 

1798-ci ildə Eme həyəcanlandırıcı bir xəbər eşidir: - Fransız ordusu Türkiyə sultanlığına məxsus Misirə sahibləniblər. Bu hücuma rəhbərlik edən şəxs isə Napoleon Bonapart adlı generaldır. Özü də bu general inqilabçılar tərəfindən edam edilmiş Boqarnenin arvadı Jozefinayla evlənib. Yadınıza salın, hə, bu həmin Jozefina Taşedir - Emenin əmisi qızı... Falçı Kare qarının yanına bir yerdə fallarına baxdırmağa getdikləri vaxtları yəqin ki, yadınızda saxlamış olarsınız...

1799-cu ildə Napoleon Bonapart Fransaya qayıdır və dövlət çevrilişi sayəsində hakimiyyəti ələ alır. Əvvəlcə özünü baş konsul adlandıran Bonapart bir azdan özünü imperator elan edir və falçı qarı Karenin birinci peyğəmbərliyi özünü doğruldur: Artıq Jozefina Qərb dövlətlərinin birində imperatriçəyə çevrilir..

Az vaxt içərisində Fransa və Türkiyə arasındakı münasibətlər də normallaşmağa başlayır.

Təbii ki, Napoleon monarxları hakimiyyətdən salmaq fikrində deyildi, əksinə o, daha çox monarxiya sahiblərinin tərəfdaşıydı...

Eme de Riverinin qanuni olaraq baş hərəm olması üçün onun müsəlmanlığı qəbul etməsi vacib idi. Eme - Nəxşi-dil üzdə müsəlmanlığı qəbul etsə də sonadək bir katolik xanımı olaraq qalır. Elə onun Nant şəhərindəki monastra iri məbləğdə pul yardımları göstərməyi də daxilən onun dininə sadiq qaldığına bir sübut idi.

Napoleon və III Səlim arasında bağlanan saziş Rusiya və İngiltərənin ürəyincə olmur. İngiltərənin Dardanel boğazını ələ keçirmək istəyinin qarşısını türk donanması sərtliklə alır, amma Rusiya ilə başlayan silahlı münaqişə Türkiyə üçün uğursuz başlayır. Admiral Senyavinin eskadrası Bosforda Türkiyə donanmasını darmadağın edir, İstanbulun ərzaqla təmin olunmasının qarşısını alır. İstanbulda başlanan aclıq yeniçərlərin üsyanı ilə nəticələnir. Sonluq III Səlim üçün yaxşı qurtarmır - 1807-ci ilin mayında o, taxtından salınır və hakimiyyətə onun qardaşlığı IV Mustafa sahiblənir. Bu şəxs qorxunc bir adam idi və daha doğrusu, bir müsəlman fanatıydı.

 

 

(Ardı var)

 

Tərcümə və təqdim edəni Alim Məhərrəmli

 

Ədalət.- 2010.- 28 may.- S. 16.