"Yaddaş"
"Bakıfilm"in təqdim etdiyi bədii film belə adlanır
İyirmi ildir ki, tarixə, siyasətə və siyasət tarixinə dair söhbətlər aparıb olub-keçmiş
hadisələri cərrahlarsayğı
hissələrə ayıraraq
təhlil edən ağıllı adamlar sonda eyni bir
müəmmalı diaqnoza
gəlib çıxırlar:
azərbaycanlılar unutqan
xalqdır!
Yəni yaddaşımız zəifdir. Bu səbəbdəndir
ki, tarixi fürsətləri daim əldən verərik, başımıza gələnlərdən
ibrət almarıq...
Mən bilmirəm...
kamil xilqət olan insan beynində
yaşantıların, xatirələrin
qorunub saxlanmasına cavabdeh qırış hansıdır və biz azərbaycanlılarda nə
naqisliyi var...
Onu da bilmirəm ki, özü ilə bir enerji, ağır
məna daşıyan
SÖZ olaraq "yaddaş"
kəlməsinin etimologiyası
hara gedib çıxır... Bəlkə "yad"-"daş",
"yad cisim" kimi bir şeydir
ki, sağlamlığını
qorumaq istəyən beyin ondan azad
olmağa meyllidir?
Bəlkə doğrudan
da tarixi məğlubiyyətlərin sarsıntısını
sıxıb çıxarmağın
yeganə əlacı,
çarəsi budur?..
***
"Yaddaş" bədii filmində bir epizodik surət var - üzü tanışdır. Onu Təzəpirdə dəstəmaz
alan görürük.
Bu Adam elə filmin müəllifidir ki, qəhrəmanlardan birinin
(Əlinin) yerini onu axtaran dostuna
(Həsənə) nişan verir. Gerçəkdə tanıdığımız Vahid Mustafayevin əslində şəhid
ruhları ilə ünsiyyətdə olduğu
yalnız sonda bilinəcək. Demək
ki, o mediator imiş - bizim aləmlə ruhlar aləmi arasında vasitəçiymiş...
Nümayişdən sonra səhnəyə çıxır:
"filmdə gördüyünüz
uydurma qəhrəmanlar
deyil, müharibədə
doğrudan da bu cür vuruşan
oğlanlar olub" - deyir və qəhərlənir...
***
Məşhur bir yazıçımızdan
soruşublar ki, nəyə görə əsərləriylə bu
qədər şan-şöhrət
qazanmış, adı
ədəbiyyat tariximizə
yazılacaq bir nasir - yəni o (və onunkimilər) - Qarabağ müharibəsi
kimi tarixi hadisəyə bir neçə məqalə
və essedən savayı heç nə həsr eləməyib? Çox səmimi bir cavab: "mən bu müharibəni yaşamamışam"...
Hədislərdən birində
nəql olunur ki, qismətinə İslamı tək öyrənmək yox, həm də yaşamaq düşmüş
səhabələrdən biri
"qəbir əzabı"
mənasını yaşamaq
üçün hətta
qəbrə girməkdən
də çəkinməyib...
Dəhşətdir?..
"Yaddaş" filmi birinci Qarabağ savaşında geri çəkilməli olan bir millətin qorxaqlığından deyil,
qəhrəmanlığından bəhs edir. Vahid Mustafayev
sovet dövrünü
yaşamış yazarların,
ssenaristlərin cəmiyyətə
sırıdığı aciz,
xəstə, iflasa uğramış "qəhrəmanı"
kinoda yeni qəhrəman tipi ilə əvəzləyir. Onun qəhrəmanlarının
doğru sözü, aydın məqsədi və vuran əli
var. Bu qəhrəmanları xəstə təfəkkür
yox, həyat özü yetişdirib.
Onlar Vahid Mustafayevin müharibədə
gördüyü və
adbaad tanıdığı
gerçək qəhrəmanlardır...
***
Müharibənin başlandığı
vaxtdan gör neçə il
keçir... "Yaddaş"da dekorların
nə sürətlə
dəyişildiyini görüb
çaşırsan. Təzə binaların
yanında bombardmandan çıxmış kimi
görünən yarısökük
xarabalarda şəhidlər
özlərinə sığınacaq
tapıblar. Sökük divarlara
köhnə illərin
şəkillərini yapışdırıb
xatirələrə dalıblar.
Tikinti səsi, yeni həyatın müjdəçisi olan nəhəng göydələnlər
şəhidlərimizin məskunlaşqiqları
nimdaş YAD - DAŞI həyatımızdan
tamam sıxışdırıb
çıxarmaq üzrədir...
Şəhid ruhlarının
və şahidlərin
ruh kimi sərgərdan dolaşdığı
məmləkətin halı
belədir...
***
...Aldığı
yaradan komaya düşmüş qəhrəman
(Azər) 19 il
sonra özünə gəlir. Həyatının
ən vacib gününü - əzab
və zəfərlə
dolu bir günü yaşamaq üçün ayılır!.. Yenə içimiz silkələnir.
Bu bir təkan,
yaxın tarixdən bir xəbərdir. Onun ağrısını yaşayıb
mənasını açmalıyıq.
Çünki başqa yol
yoxdur. Özümüzdən biixtiyar uzaqlaşdırmaq
istədiyimiz bu informasiyanın üzərində
ayıq başla işləməsək, o yadımızda
və qəlbimizdə
əbədi DAŞ olaraq
qalacaq, Qubara dönəcək və bizi yaşamağa qoymayacaq.
...Hələ
indiyə qədər
heç vaxt içimdə öldürməyə
belə həvəs duymamışdım. "Yaddaş"
filmində əsil düşmənin siması
və ünvanı dəqiq açıqlanır
- o şərdir! Üstümüzə
yerimiş olan və bizi geri
çəkilməyə məcbur
edən və bizi unutqan eləyən
və bizi insanlıqdan, vətəndən
- Allahdan döndürən
Şər!..
Filmdəki qəhrəmanların Adı
bu mesajı anlamaq üçün açardır. "Yadaş"dakı
savaş cılız,
bədbəxt bir millətə qarşı
yox, Allahın düşmənlərinə qarşı
elan edilən müqəddəs savaşdır
- sınaq məqamıdır.
Müqədəs kitabımız
bizdən öncəki
qövmlərin aqibətini
yada salmaqda dərk edənlər üçün böyük
ibrət olduğunu dəfələrlə xatırladır;
ağır sınaqlardan
üzüağ çıxıb
qalib gəlməyin yolunu da nişan verir ki, o yol kamil
xilqət olan insanın öz içində apardığı
savaşdan keçir.
Laqeydlik,
soyuqqanlıq, etinasızlıqla
savaşdan.
***
Bir əməli dəyərli,
maraqlı edən onun sahibinin qeyri-adi keyfiyyətləri
və ya imkanları deyil. Əsla. Dərk edən kəs bilir ki, uğur və
qələbə iki vacib təməl üzərində qərar
tutur - birincisi təmiz niyyət, ikincisi səmimi cəhddir!
Azərbaycanın kino sənayesinə yenicə daxil olan Bakıfilm studiyasının istehsal etdiyi "Yaddaş" bədii filmi 20-cü ildönümünü qeyd
etməyə hazırlaşdığımız
Qarabağ müharibəsinə
uğurlu ithaf...və çox mühüm bir cəbhədə - mədəniyyətin
bir sahəsində qazanılmış qələbədir. Bu filmin ərsəyə gəlməsində əməyi
keçmiş hər
kəsin Yaddaşımızda
qeydə alınacaq vətənpərvərlik manifestasiyasıdır.
***
Müharibə isə hələ davam edir.
Lalə
Ədalət.- 2010.- 21 oktaybr.- S. 6.