ONLARIN DÜNƏNİ: MAESTRO NİYAZİ

BİR ƏFSANƏ, BİR NAĞIL

Nə qədər inadkar və inkaredici olsaq da, danmaq olmaz ki, bizim bu günümüz ONLARIN DÜNƏNİNdən başlayıb.Onlar : sənətimizin və ədəbiyyatımızın dünəni.

Dünən onlar kim idi,hardaydılar və nələr yaşayırdılar?

Yeni ədəbi nəsl üçün ibratamiz və bir qədər də kədərli olan O DÜNƏN və O DÜNƏNİN insanlarının keçdiyi yol, bu gün üçün son dərəcə kərəkli və daha qabarıq görünməkdədi.

Proektimizin davamı olaraq unudulmaz sənətkarımız maestro Niyazi haqqında danışayıq. Eynən bu rubrikada daha kimlər olacaq. İzləməyə dəyər.

Bəlkə də belə deyil. Ancaq mənə elə gəlir ki, hər dəfə mayestro Niyazinin dirijorluğuna baxanda, onun hərəkətlərində, onun musiqiyə, orkestrə baxımında bir əfsanəlik, bir nağıllıq görürəm. Bu əfsanəliyi, bu nağıllığı təkcə Niyazi pult arxasında dayananda hiss eləyirsən. Küçədə, evdə, haradasa onunla rastlaşanda yüzlərdən, minlərdən biridir. Ancaq pult önündə bu adam çevrilir əfsanəyə, dönür nağıla.

Dirijor Niyazi pult arxasında dayananda və onun simfonik orkestri Üzeyir Hacıbəyovun məşhur "Koroğlu"sundan Üvertura çalanda bir savaş, bir qılınc qınından sıyrılır. Orkestrin qəhrəmanlıqla dolu ifasını dinlədikcə, Niyazinin hərəkətlərinə fikir verdikcə bir az keçmişə, bir az igidliyinə, bir az gələcəyinə inamın artır. Bəlkə də Niyazi sənətinin Üverturaya verdiyi güc-qüvvət, parlaqlıq da məhz elə bundadı. Dinləyicidə mübariz ovqat yaratmasındadı.

Mayestro Niyazi pult arxasında, əlində dirijor çubuğu olarkən dəyişir. Bu dəyişkənliyi təkcə onun sifət cizgilərində, orkestrinə rəhbərliyində görmürük. Hər dəfə Niyazinin dirijorluğundan, ümumiyyətlə, sənətkarın ustalığından söhbət düşəndə deyirlər: "Filankəs musiqini, rolu yaşayır". Qoy belə olsun. Mayestro Niyazi pult arxasında olanda, çaldığı musiqi əsərini yaşayır. Məsələ burasındadı ki, o biri dirijorlar da az və ya çox ölçüdə ifa etdikləri əsəri yaşayırlar. Bəs nə üçün Niyazinin dirijorluğu adama əfsanələri, nağılları xatırladır?

D.ŞOSTAKOVİÇ: "Niyazi sovet simfonik musiqisinin incə şərhçisi və yorulmaz təbliğatçısıdı".

Rauf KƏRİMOV, (direktor): Mayestro Niyazinin incəsənətimizdəki xidmətləri çoxşaxəlidi, hərtərəflidi. Əvəzolunmaz bəstəkar, cəsarətlə deyək ki, dahi dirijor, əla təşkilatçı, böyük ictimai xadimdi. Dediklərimizə inanmaq üçün təkcə onun qaynar yaradıcı həyatını, Opera və Balet Teatrında direktor və bədii rəhbər işləndiyini xatırlamaq kifayətdi. Otuz ildən artıq rəhbəri olduğu Dövlət simfonik orkestri Moskvada, Sibirdə və Uralda sənət səfərlərində olur.Cəsarətlə demək olar ki, Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbi Niyaziyə borcludur. Azərbaycan bəstəkarlarının bütün partituraları bu böyük sənətkarın əlindən keçib. Niyazinin şəxsində Azərbaycan bəstəkarları təkcə əla interpretatorla yox, həm də böyük dost, yaxın məsləhətçi ilə tanış olur. Mayestro Niyazinin yazdırdığı və ifa etdiyi əsərlərin çoxunu klassik əsərlər adlandırmağa dəyər. Əvvəllər bir skripkaçı kimi, indi isə bir dirijor kimi Niyazinin sənətini daima izləmişəm.Niyazi qısa bir müddətdə əsərlərin məşqini başa çatdırır. O məşqlərdə yaxşı bir pedaqoqsa, konsertlərdə öz artistlik, dirijorluq məharətini göstərən, orkestrin ilhamvericisi, tamaşaçıları o saat ələ ala bilən bir sənətkardır. Bu və ya buna bənzər keyfiyyətlərinə görə onu tək-tək dirijorlarla, o cümlədən Toskanini, Furtvengler, Knapersburş, Erix Playberlə müqayisə etmək olar".O zaman Fərhad Bədəlbəyli Beynəlxalq müsabiqədən təzəcə qayıtmışdı. Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında onun konserti vardı. Həmin konsertdə Üzeyir Hacıbəyov adına dövlət simfonik orkestri çalacaqdı. Orkestrin dirijoru mayestro Niyazi idi. Filarmoniyanın salonu adamla doluydu. Onlardan bəzisi Fərhad Bədəlbəylinin ifasını eşitməyə, bəzisi, şübhəsiz, Niyazinin dirijorluğuna baxmağa gəlmişdi. Bu konsertdə Niyazi Qərbi Avropa sənətkarları ilə yanaşı, həm də Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini çaldırırdı.

Onun dirijorluğuna baxanda adama elə gəlir ki, simfonik orkestrin ifaçıları daha rahat, daha səliqəli çalırlar. Nə üçün belədi? Bəlkə bu ona görədi ki, mayestro Niyazi heç zaman, necə deyərlər, hörmətdən, ad-sanından istifadə etmir. Şübhəsiz, bu amil böyük rol oynayır. Onda istər orkestrin ifaçıları, istər solo çalan özünü sərbəst hiss edir. Əbəs yerə deyil ki, istedadlı dirijor Rauf Abdullayev öz müsahibələrindən birində dirijorluq sənətinin bu xüsusiyyətinə üstünlük verib və deyib ki, dirijor işlədiyi hər hansı bir kollektivdə öz "mən"ini heç kəsin gözünə soxmamılıdı.

Mən məhz həmin gecə mayestro Niyazinin rəhbərliyi ilə simfonik orkestrin ifasına qulaq asanda hər bir musiqiçinin necə sərbəst, necə ustalıqla çalışdığının şahidi oldum. Həmin gecə dirijor Niyazinin ifasında səslənən musiqi əsərləri ifaçıların rahat çalğısında dinləyicilərin rəğbətini qazandı.

Təkcə həmin gecə yox, həmişə mayestro Niyazinin ustalığı musiqisevərlərin, elliyin diqqətində olub. Onun səsli-soraqlı ifaçılığı respublikamızdan uzaqlarda çox tez tanınmağa başlayıb.

Maestro Niyazinin iş otağında həmişə qəribə bir qarmaqarışıqlıq, qəribə bir sakitlik olar. Bu qarmaqarışığı salan, bu sakitliyi pozan onun balaca nəvəsi Ceyhundur. Niyazi onun xətrinə qətiyyən dəymir. Mən bir neçə dəfə dirijorumuz Niyazinin iş otağında olmuşam, onunla söhbət etmişəm. Sənət haqqında söhbətlərdə qətiyyən xəsislik etməz. Azərbaycan musiqisinin bugünkü taleyi, onun dünyaca, ellikcə tanınmasında özünü tam məsul bir adam kimi hiss edir. Onunla olan görüşümüzdə mən bunu böyük dirijorumuzdan dəfələrlə eşitmişəm. Onun Üzeyir Hacıbəyov adına Dövlət Simfonik orkestri bu dediklərimizə danılmaz misaldı.

Niyazi ömrünün elə çağlarını yaşayır ki, onun üçün heç bir şöhrət hissi, heç bir ad-san qayğısı yoxdu. Niyazi adı, Niyazi şöhrəti dünyada yaşayıb. Ona görə də dirijor Niyazinin bugünkü musiqimiz üçün narahatçılığında məncə ancaq və ancaq bir ümid, bir qayğı var: Azərbaycan musiqi sənətini elliklə, dünyada bir daha tanıtmaq, şöhrəti əldə verməmək.

Mayestro Niyazinin sənəti püxtələşəndən sonra, onun dirijorluğunun səsi, sorağı eldən-elə yayılandan sonra konsertlərə çağırılır. Onun sehrkar sənətinin minlər, milyonlar öz gözləri ilə görmək istəyirlər. Dirijor Niyazi dünyanın elə məşhur konsert salonlarında, elə tanınmış orkestrlərində çıxış edir ki, tək-tək dirijora bu salonu, bu pultu etibar edirlər. Tək-tək sənətkara belə tələbkar dinləyicilər qarşısında, tələbkar musiqi sənətkarları önündə çıxış etmək nəsib olur. Mayestro Niyazini nə salonların burulğanı, zəhmi, nə tamaşaçıların çoxluğu, nə də müxtəlif orkestrlərin müxtəlif ifaçıları çaşdırmır.

HAŞİYƏ: - Deyirlər ki, bir gün mayestro Niyazi dünyann məşhur kollektivlərindən biri olan Londonun Kral Teatrının orkestri ilə çıxış etməli olur. Niyazi bu orkestrlə çıxış edərkən, əlbəttə, özünə, öz ustalığına tam arxayın idi. Onu bu sənət səfərinə göndərənlər də bunu yaxşı bilirdi. Mayestro Niyazinin ustalığına, musiqi duyumuna bələd idilər. London Kral orkestrinin ifaçılarının, deyirlər, qəribə bir xüsusiyyəti var. Onlar orkestrə gələn bütün dirijorları, necə deyərlər, dişlərinə vururlar,yoxlayırlar. Hansı zarafatsevər musiqiçi isə bu dəfə mayestro Niyazini yoxlamaq fikrinə düşür. Mayestro Niyazi orkestrlə məşq edəndə həmin ifaçı əsərin ifa tərzi ilə uyuşmayan yad notlar vurur. Niyazi o saat həmin uyarsızlığı duyur və orkestri saxlayır. Sakitcə həmin musiqiçiyə yanaşıb qulağına pıçıldayır: "Bəlkə..."

Hər şey o ifaçıya aydın olur. Orkestrin qalan üzvləri Niyazinin musiqi duyumunu görüb özlərini yığışdırırlar.

Hörmətli dirijorumuz 1961-ci ilin ayağı sayalı günlərindən birində Londona səfər etmişdi. O zaman mayestro Niyazinin konsert proqramıyla Baxın, Bethovenin, Çaykovskinin və neçə-neçə dünya sənətkarlarının əsərləri vardı. Ümumiyyətlə, həmin səfər zamanı hörmətli dirijorumuz dünya sənətkarlarının on doqquzdan artıq əsərində dirijorluq etdi. Onun bütün konsertləri uğurla keçdi. London qəzetləri Niyazinin ustalığını, ifaçılığını dəfələrlə təriflədilər. Onun haqqında məqalələr yazdılar. Bir gecədə üslubca kəskin fərqlənən musiqi əsərlərinə dirijorluq edəndə Niyazi özünlü tərpənişinə, ifaçılığına, ustalığına həmişə sadiq qalıb.

1965-ci ildə mayestro Niyazi Türkiyə səfərinə gedir. O, həmin məmləkətin ən böyük konsert birliklərindən biri olan prezident orkestri ilə çıxış etməli olur. Böyük sənətkar Çaykovskinin "Qaratoxmaq qadın" operasına dirijorluq edir. Sonra yenə də həmin orkestrlə dünya sənətkarlarının, Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini çaldırır. Türkiyənin mərkəzi qəzetləri bu böyük sənətkarın uğurlu sənət səfəri haqda geniş məqalələr yazırlar.

26 noyabr 1965-ci il. Türkiyənin "Axşam" qəzetinin əməkdaşı Cəlaləddin Çətin mayestro Niyazi ilə tanışlığa belə başlayır: "Dünyaca tanınmış, ünlü bəstəkar və orkestr şefi Niyazi Hacıbəyovla o gün dilimiz, mahnılarımız, musiqimiz və ədəbiyyatımızdan söhbət açdıq. Niyazi bəy: "Göylərinizi gördüm gəlirkən. İçim qan ağladı. Sonra da türkülərinizi eşitidim. Böyük bir xəzinədi, - dedi. Moskvada ilk dəfə türk musiqisi çalan adamdır Niyazi Hacıbəyov. O, sadəcə Niyazı çağırılmasını istəyir".

Mayestro Niyazi təkcə özgə məmləkətlərə sənət səfərinə getmir. O, respublikamızın müxtəlif rayonlarında, sənət ocaqlarında xüsusi konsert proqramı ilə çıxış edir. Simfonik musiqinin yayılmasında, sevilməsində xidmətlərini əsirgəmir. Bu, onu ellərlə, obalarla, adamlarla bir daha yaxınlaşdırır. Niyazının rəhbərlik etdiyi Dövlət simfonik orkestri dəfələrlə Gəncədə keçirilən "Musiqi baharı"nda iştirak etmişdir. Onun bu səfəri olduqca uğurlu olur. Bu barədə görkəmli dirijor belə deyir:

(ardı var)

Tofiq Abdin

Ədalət.- 2010.- 23 oktyabr.- S. 15.