AZƏRBAYCAN MƏDƏNİYYƏTİNİN ŞAH ƏSƏRİ

"Teatr məbəddir"-deyiblər.Bəli doğrudan da bu belədir.İnsanlara dünyəvi hisslərin aşılanması üçün teatrın ta qədimlərdən müasir dövrədək çox böyük rolu olmuşdur.Ostrovskinin aşağıdakı fikirləri bütün sərhəd-keçid məntəqələrinə iri hərflərlə yazılmalıdır":Hər bir millətin səviyyəsini bilmək istəyirsənsə onun teatrına bax". Doğrudur müasir dövrdə sivilizasiyanın, informasiya texnologiyalarının, məlumat mənbələrinin bu qədər inkişaf etməsi teatra olan marağı nisbətən azaltmışdır.Amma elə sənət əsərləri vardır ki,onların qiyməti zaman keçdikcə daha da yüksəlir,bunlar adi əsər olmaqdan çıxaraq digər şedevrlərin yaranmasına nədən olur.Bir növ heç bir iz,yol olmayan yerdə özündən sonra işıqlı bir yol açır. Məs: Xeops ehramları, Böyük Çin səddi, Leonardo da Vinçenin "Cakonda"sı, Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"si,"Şeyx Səfi" xalçası,Ü.Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun" operası. Bu siyahını istənilən qədər artırmaq olar. Bunlar artıq bir fərdin yaratdığı əsərlər olmaq xüsusiyyətindən çıxaraq ümumbəşəri mədəniyyət yolu olmuşlar.Bəşəriyyət bu yolla getsə öz xilasını tapacaq.

Ü.Hacıbəyov şərqin və bütün müsəlman dünyasının ilk operası olan "Leyli və Məcnun"u 12 yanvar 1908-ci ildə birinci dəfə səhnələşdirmişdir.Bu əsər dünya səhnələrində və elə dünyanın müxtəlif dillərində min dəfələrlə oynanılmış və oynanılmaqda davam edir.

Mən dəfələrlə mavi ekrandan bu operanı seyr etmişəm.İlk dəfə canlı olaraq 27 dekabr 2009-cu ildə Opera və Balet Teatrının səhnəsində bu əsərə tamaşa etmək mənə qismət oldu.Tamaşa saat 19:00-da başladı.Tamaşaya gəlməzədən əvvəl baş rollarda xalq artistləri Mənsum İbrahimov (Məcnun) və Aygün Bayramovanın (Leyli) oynayacağını bilirdim.Zal anşlaq idi.Pərdə qalxanda səhnə tərtibatı,digər aksessuarlar,ifaçıların geyimləri elə ilk başlanğıcdan məni bir növ çox-çox qədim dövrlərə çəkib apardı.Sonra ilahi bir sevginin qanadlarında addım-addım geri qayıdışımda isə keçmişlə müasirlik vəhdətdə olacaqdır.Çünki hansı əsrdə və dünyanın hansı qütbündə yaranmasından asılı olmayaraq hər zaman və hər yerdə sevginin bir adı var:sevgi elə sevgidir.O da ola Leylinin və Məcnunun sevgisi.Bu nə Romeo və Cülyetanın,nə Əsli və Kərəmin,nə Yusif və Züleyxanın,nə də digərlərinin sevgisi ilə müqayisə olunmazdır.Bu sevgi digərlərindən bir mərtəbə yüksəkdə durur.Bax beləcə bu günə dönüşümü təkcə bir sevgi hekayəsi deyil,eyni zamanda bəlkə də ondan daha çox ecazkar bir musiqi müşaiyyət edirdi.İlahi bir musiqi.Bu musiqi məni qanadlarına alaraq sirli,möcüzəli,əsrarəngiz bir aləmə aparırdı.Artıq o adi bir not düzümü olmaqdan çıxaraq insan ruhunu təmizləşdirərək,paklaşdıraraq haqqın dərgahına yüksəldən bir səsə çevrilmişdi.Bu Üzeyir Hacıbəyov dühasının,Üzeyir Hacıbəyov sənətkarlığının səsi idi.O Məhəmməd Füzuli sənətkarlığı,Məhəmməd Füzuli sevgisi ilə birləşmiş və ilahi qüvvəyə çevrilmişdi.Onun üçün də bütün pak qəlbləri fəth etməyə qadirdir.

Baş rolların ifaçılarının kimliyi də bu sirli-sehirli aləmə yeni rəng,yeni nəfəs qatırdı.Ani bir tərpənişləri belə Mənsum İbrahimovun və Aygün Bayramovanın sözün həqiqi mənasında böyük bir sənət məktəbi keçdiklərindən,Arif Babayev sənətinin ən layiqli davamçıları olmalarından xəbər verirdi.Tamaşanı seyr etdikcə Üzeyir bəyin həyatından bəhs edən "Uzun ömrün akkordları" filminin bəzi kadrları gözümün önündən keçirdi.İlk Məcnun rolunun ifaçısı Hüseynqulu Sarabski, ilk Leyli rolunu oynayan çayçı şəyirdi Fərəcov necə böyük həvəs və qorxu ilə Azərbaycan mədəniyyətinin gələcəkdə dünyanın hər bucağına uzanan bir yol olacaq opera cığırının ilk addımlarını atmağa müvəffəq olublar.

Mənsum İbrahimov "Məcnunun Leyli ilə məktəbdə görüş" səhnəsini oynayarkən onun üzündə,gözlərində olan ifadə ən xoşbəxt,uzun illər axtardığını tapan,bəxtəvər,sevgidən başqa heç bir diləyi olmayan,ancaq sevib-sevilmək üçün yaranmış bir insanı canlandırırdı.Aygün Bayramova da eyni ifadə ilə ona qarşılıq verirdi.Hər ikisinin simalarında ilahi eşq ilə çırpınan aşiqin hiss və həyəcanı görünürdü.Məni təəccübləndirən nüans o idi ki,bu iki şəxs sanki bu dünyadan təcrid olaraq o hissləri necə büruzə verirdilər.Çünki onların oynadıqları sanki rol yox, iki sevgilinin həyat macərası idi.Mən də bu həyati sevginin axarına düşərək durmadan onun xoş hisslərini,gözəlliyini,ülviliyini duyurdum.Bəzən mənə elə gəlirdi ki,bu real teatr səhnəsi yox, məni öz ağuşuna alan əsrarəngiz bir aləmdir.Çünki hərdən aktyorların rolu və səhnə tərtibatı o qədər təbii və canlı alınırdı ki,mən özümü qədim Ərəbistan səhralarında hiss edərək,sanki hadisələrin iştirakçısına çevrilirdim.Məsələn: Qeysin atasının Leylini oğluna alması üçün elçi səhnəsində Leylinin atasının mənfi cavabı və bu xəbərin Qeysə çatdırılması tamaşaçının-mənim gözlərimi yaşartdı.Bundan sonra Qeysin-gül üzlü,əxlaqlı,ədəbli bir oğlanın səhralara düşərək Məcnun olması,vəhşi heyvanlarla yoldaşlıq etməsinin canlı,dərkolunan şəkildə oynanılması həm Füzuli, həm Üzeyir,həm Mənsum,həm Aygün,həm digər aktyorların,həm rejissorların,həm orkestrin, ümumilikdə isə Azərbaycan mədəniyyətinin necə böyük,əzəmətli,dünya şöhrətli olduğunun bariz sübutu idi.Leylinin xəstələnməsi səhnəsində Təyyarın (ibn Səlam) elə canlı mimika ilə Leylidən onu nə üçün sevmədiyini,Məcnunu sevdiyini soruşması tamaşaçının ruhunu təlatümə gətirərək real həyatda yaşadığını göstərirdi.Leylinin şamla söhbəti demək olar ki,səhnə əsərləri tarixində ən gözəli,ən düşündürücüsüdür.Leyli öləziməkdə olan şamı özünə bir ümid, pənah bilir.Əgər insan gözü işıq, nur görürsə deməli o yaşayır.Amma Leyli bilir ki,şam müvəqqətidir və müəyyən bir vaxtdan sonra sönəcək,bununla da onun həyatı da sona yetəcək.O dərk edir ki,yalnız əbədi var olan Böyük Yaradandır.Onunçün də o haqqa tapınaraq fanilikdən əl çəkib ruhunu tapşıraraq müqəddəs məkana-Tanrı dərgahına yüksəlir.O məkan öz haqq yolundan dönməyən,cilalanan,paklaşan insanlara qismət olur.Aygün Bayramova bu səhnəni elə təbii,elə orijinal,elə özünəməxsus ifa etdi ki,tamaşaçılarla bahəm,hətta orkestrin dirijoru da kövrəlmişdi.

"Məcnun Leylinin qəbri üstündə" səhnəsi həm tamaşanın sonu,həm də bu bölgü düzgün olmasa da mən deyərdim ki,əsərin kuliminasiya nöqtəsi idi.Arenada bir məzarlıq səhnəsi canlandırılıb.Məcnunun özü görünmür,amma səhnə arxasından yanıqlı,ah-fəğan edən səsi gəlir. Mən bu səsi eşidəndə belə düşündüm ki,Allah məhz Mənsum İbrahimovun səsini onun üçün yaratmışdır ki, o insanların qəlbində bir-birinə qarşı ancaq məhəbbət oyatsın.Elə bu zaman səhnəyə Məcnun daxil oldu.Qrim ustalarının belə mahir işi məni mat qoymuşdu sanki Mənsum elə Məcnun olmaq üçün yaradılmışdı.İlk səhnələrdə üzündə nur bərq vuran, səliqəli və gözəl geyimli,bulaq kimi qaynayan gənci indi paltarları vəhşi heyvanlar və kol-kos tərəfindən cırılmış,toz-torpağa bulaşmış,üz-gözünü saç-saqqal basmış, gözlərindəki məhəbət çoxdan sönmüş,sanki ruhsuz bir cism əvəz etmişdi.Ən təəccüblüsü isə baxışlardakı ifadə idi ki,bu nə professional qrim,nə də böyük sənət məktəbində alınan dərs deyildi.Bu əsl məcnunlaşma idi.Məcnun Leylinin qəbrini bir qədər axtarıb tapdı.Bu vaxt Məcnunun köksündən elə bir fəryad qopdu ki,bütün zal lərzəyə gəldi.Bu an insan həqiqətən də bu dünyanın faniliyini dərk edərdi.Məcnun Leylinin qəbri üstündə cismini tapşıranda (məhz cismini,çünki ruhu onu çox əvvəllərdə tərk etmişdi) Mənsum İbrahimov elə qalmışdı ki,bu vaxt zala ilk dəfə daxil olan olsaydı yəqin elə zənn edərdi ki, həqiqətən orda uzanan şəxs artıq bir neçə vaxtdır ki,bu dünyadan haqq dünyasına köçüb.

Tamaşanın sonu sürəkli alqışlarla müşaiət olundu.Bu alqışlar iki dahi,həmişəyaşar, Azərbaycan üçün müstəsna xidmətləri olmuş Məhəmməd Füzuli və Üzeyir Hacıbəyov üçün idi. Mən zaldan çıxarkən bir daha onların ruhu qarşısında baş əydim

Opera və Balet teatrının səhnəsində bir daha təsdiq olundu ki,böyük,əzəmətli sənət əsərləri vəhdətə gələndə dünyanın ən böyük şedevrlərinə çevrilir və əsl sənət əsərləri hansı əsrdə yazılmasından asılı olmayaraq həmişəyaşardır,əbədidir.Elə Üzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun" operası kimi.

KÖNÜL HEYDƏROVA

Ədalət.- 2010.- 21 sentyabr.- S. 3.