QÜRUB ÇAĞI

Hekayə

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Tələbə dostum, istedadlı qələm sahibi, Əməkdar jurnalist Ələkbər Abbasova- Şəhriliyə ömrümüzün 70-ci payızında sayğı və cansağlığı arzusu ilə

- Yaxşı eləyirsiz, - eşitdiklərindən qanı qaralan Fəxri kişi xəcalət çəkirmiş kimi başını aşağı salıb, gözlərini yerə dikdi, sonra nəyisə xatırlayıb fikirli halda müsahibinə baxdı, - sözünüzün qüvvəti, yaxınlarda mən də buna oxşar hadisəynən rastlaşmışam. Vaxtilə işlədiyim rayona getmişdim. Köhnə dostlar dəvət eləmişdilər, səfalı yerləri gəzdirdilər, meşələr, bağlar, bulaqlar, böyründə də dəniz...

Xoşhal oldum, ürəyim açıldı. Ancaq baltalanıb qırılan ağacların kötüklərini görəndə qanım qaraldı. Ərkim çatan vəzifəlilər mənə təskinlik verdilər ki, daha olan-olub, keçən-keçib. İndi bunun qarşısını alıblar. Necə? Meşənin dərinliyinə gedəndə sualıma cavab tapdım. O boyda meşəni hissələrə bölüb çəpərləmişdilər. Hər hissənin də öz sahibi, çəpəri, qapısı... Əlibaltalı, mişarlı kim bu qapıdan içəri girə bilər, ağac nədi, çöpünə, gül-çiçəyinə əl uzada bilər? Heç kim! Əlbəttə, buyurub qonaq olun, bulaq suyu için, yayın istisində çayda çimib sərinlənin, xülasə sahibkar hər cür şərait yaradıb, təki əlin cibində olsun, puluna minnət... Bax belə, guya meşələri, yaşıllığı qoruyurlar.

- Bu zeytunluğu da əvvəl çəpərləyib içərisində istədiklərini eləmək fikrindəydilər. Vaxtında ayıq düşdük, qoymadıq.

Zeytun bağının yuxarı başında çoxmərtəbəli binanın qarşısında hay-küy qalxdı.

- Bağışlayın, mən oraya getməliyəm, - deyə dazbaş kişi üzrxahlıq etdi, 4-5 yaşlarında qəşəng qız nəvəsinin əlindən tutub uzaqlaşdı.

Fəxri kişi onun ardınca baxıb fikrə getdi. Sonra uşaqlar oynayan meydançaya sarı boylanıb nəvəsini səslədi:

Gəl gedək evimizə, hava qaralır.

* * *

Yuxudan ayılanda qulağına səs gəldi. Deyəsən onu oyatmasınlar deyə astadan danışırdılar. Qulaq verdi, oğlu anası ilə dərdləşirdi. Ana həmişəki kimi təsəlli verirdi:

- Səbr elə, keçib gedər, inşallah.

- Nə qədər səbr eləmək olar, axı. Heç insafları yoxdur. Hər gün biri qapını döyür, ver, ver!... Deyirəm, axı, nə qədər vermək olar? Vergini həmişə vaxtında ödəyirəm, qayda-qanuna əməl edirəm. Nə qədər yoxlama aparmısız, təftiş eləmisiz, nəticəsi nə olub? Axı bura bazar deyil, ticarət mərkəzi-filan deyil, kiçik müalicəxanadır. Mən də neçə ilin həkimi öz həmkarlarımnan camaata xidmət edirəm. Özünüz şahidsiniz, ailəniz, qohumlarınız burada müalicə olunublar. Razı qalıblar, arada pul, qəpik-quruş söhbəti olmayıb, hər şey havayı-məccani. İndi də ilin axırıdır. Heç kimə borcumuz yoxdur: vergiyə, gömrüyə, yanğınsöndürənə, suya, işığa, qaza, daha nə bilim nəyə. O gün kanalizasiyadan gəlmişdilər, onları da yola saldım.

-Yaxşı, indi sözünün canı nədir bunun?

- Nə olacaq, deyir ilin axırıdır verməlisən. Axı, nəyə görə, nədən ötrü? Özü də elə məbləğ deyir ki, matım-qutum quruyur. Bütün il ərzində o məbləğin heç yarısını qazana bilmirik. Haradan verim bunu? Dedim, evimi satım? Atamın evidir, köhnə Xruşşovka. Bağım yerli-dibli yoxdur, bir köhnə maşınım var, götürün aparın. Deyirlər, bizi ələ salmısan, verməlisən vəssalam!

Qapı astaca açıldı. Qadın ərini görcək təəccübləndi:

- Durdun, nə tez?...

- Oğlum da özümə çəkib. Nə qədər asta danışsa da, səsi qayım çıxır.

Oğlu atasının sözlərindən pərt oldu. Fəxri kişi qayğılı, kövrək səslə:

- Axırı nə oldu, - soruşdu, - insafa gəldilər?

- Eh, insaf hardaydı, nə qoyub nə axtarırsan.

Kişi heç nə olmamış kimi sakit, ağayana tərzdə:

- Özünü darıxdırma, - dedi. - O köhnə dostumu tanıyırsan də, deyərəm, yoluna qoyar.

- Onu da pensiyaya çıxartdılar.

- Bilirəm, yerinə oğlunu düzəltdirib, - ani fikrə gedib güclə sezilən istehza ilə - o, məndən zirəkdi, belə şeylərdən baş çıxarır, vaxtında özünə gün ağlayıb. Amma dostluqda etibarlıdır, haqq-sayı itirən deyil. Mən də imkanlı vaxtımda onun sözünü yerə salmamışam.

- Oğlu yaman harınlayıb, gözü ayağının altını görmür.

- Qələt eləyir, - kişi acıqlandı, - atasından tük salır, tapşırar, düzəldər.

Ata-oğul söhbətinə sakitcə qulaq verən ananın üzü işıqlandı. Az qala yarım əsri adlayan ömür-gün sirdaşının xasiyyətini yaxşı bilirdi: "dedi-qurtardı".

Fəxri kişi fikrə daldı. Sonra bir qədər mülayim, qayğılı səslə oğlundan soruşdu:

- Bəs o birilərin əhvalı necədir? Sənin kimi kiçik sahibkarları deyirəm.

- Yaxından tanıdıqlarımla dərdləşirik. Hamısı eyni kökdədir, çıxış yolu axtarır. Adamı, dayısı olana bir az güzəşt eləyirlər.

Oğul anasının baxışlarını sezib söhbətinin axarını dəyişmək, gərginliyini azaltmaq məqsədilə zarafata keçdi:

- Gərək dayın ola, elə-belə adi yox, əsil dayı. Əşşi, həmişə belə olub də...

Hiss etdi ki, ehyamı yerinə düşməyib. Atasının üzündəki qırışlar səyridi elə bil.

O, ötkəm səslə:

- Yox, belə olmayıb. Lap ağını çıxardıblar indi, - deyib köks ötürdü.

Az sonra yadına nəsə düşdü, səsi yenə mülayimləşdi:

- Bəs o dostun necədir? Orxan kişinin oğlunu deyirəm.

- Çıxıb getdi.

- Hara?

- Ona nə var ki, neçə dil bilir, harda olsa çörəyi, rahat dolanışığı olacaq.

- Əcəb, bərəkallah belə oğula. Bəs ailəsi, ata-anası?

- Ev düzəldən kimi arvad-uşağını da aparacaq. Ata-anasını, əlbəttə, apara bilməz. Vaxtları keçib, çox qocalıb, düşüblər.

Fəxri kişi əsəbi halda başını buladı:

- Ayağı yer tutan başını götürüb gedir, rahatlıq axtarır özüyçün. Rəhmətlik Sabir demişkən: "Mən salim olum, cümlə cahan batsa da batsın".

O, dərindən ah çəkdi:

- Yox, cümlə cahan batmayacaq. Amma qocaların vayına gələn, torpağa tapşıran tapılmayacaq.

Ərinin sözləri qadının ürəyindən xəbər versə də, özünü o yerə qoymayıb kişiyə təpindi

- Ağzını xeyirliyə aç, kişi, ala dərmanını iç, özünə gəl.

O, könülsüz halda həbi dilinin altına qoyub sordu. Sonra arvadının uzatdığı stəkanı alıb bir-iki qurtum içdi.

Çox çəkmədi ki, kişinin rəngi duruldu, çaş-baş qalan arvadına ərklə:

- Sən elə bilirsən ki, kişinin ağlı çaşıb, ağzına gələni danışır? - sual verdi. - Xeyr, hələ canımda təpər var. Görmürsən rayondan dalımca maşın göndərirlər. Köhnə dostlar kənd-kəsəyi gəzdirib ürəyimi açmaq istəyirlər. Baxıram, cavanlar, əli bel tutan kişilər gözümə dəymir. Soruşuram, deyirlər çörək dalınca gediblər, çoxusundan da xəbər-ətər yoxdu, arvad-uşağın, qız-gəlinin gözləri yollarda qalıb. Deyirəm bu torpaqlar, bağlar, tarlalar çörək yeri deyil? Bəs bunları kim becərməli, kim qorumalıdır?

- Eh, sənin köhnə şakərindi, onun-bunun fikrini eləmək. Camaatın dərdi-səri sənə qalıb, bu ahıl vaxtında? - arvadı əsəbi halda əllərini yellədi.

Kişi etiraz etdi:

- Xeyr, elə deyil. Heç fikir vermisən, yasda hər kəs öz ölüsünə ağlayır... Bir kənddə elə şeyə rast gəldim ki, aləm başıma fırlandı, ürəyim sıxılıb, dərd oldu mənə. Fikirləşdim, bu yaşa çatmışam, az-çox görüb-götürmüşəm, amma heç ağlıma gəlməyib ki, ölünün də bədbəxti olarmış.

Arvad matı-qutu çəkilmiş kimi əlini çənəsinə dayayıb, heyrətdən böyüyən gözlərini ərinə zillədi. Oğlu elə bil səksənib yerində qurcalandı.

- Kənd yoluna yığışan adamları görüb maşını saxlatdırdım. Onlar maşının içərisinə göz gəzdirib başlarını buladılar: "Yox, o deyil" - dedilər. Öyrəndim ki, kənddə rəhmətə gedən var. Neçə vaxtdı, xəstəymiş, oğlunu arzulayırmış. Teleqram vurublar, gözləyirlər ki, heç olmazsa atasının dəfninə çatsın. Sonra öyrəndim ki, oğul gəlib çıxmayıb, qonum-qonşu basdırıb qocanı. Qulağıma çatan söz tərpətdi məni: "Diriliyində kimsəsiz qaldı, bir gün görmədi, ölüsü də bədbəxt oldu".

Araya ağır sükut çökdü. O, başını qaldırıb ilk dəfə görürmüş kimi oğlunu başdan ayağa süzdü.

- De görüm sən nə fikirdəsən, oğul. Olmaya, ayağını qaçaq qoymusan? Axı, sən də neçə dil bilirsən, xaricdə təhsilini artırmısan.

Ahıl atasının sorğu-sualı oğlu üçün gözlənilməz, yetərincə kəskin oldu. O, bir anlığa tutuldu, qaş-qabağını sallayıb, incik halda qətiyyətlə:

- Mən heç yana gedəsi deyiləm, - dedi. Bir qədər susub öz-özünə danışırmış kimi sakit, həlim səslə fikrini tamamladı. - Sıravi həkim işləyərəm, dərs deyərəm, imtahana uşaq hazırlayaram... nə təhər olsa ailəmi saxlayaram. Ancaq ayağımı kənara qoymaram. Əcnəbi ölkələrdə oxumaq, biliyini artırmaq, ixtisasını təkmilləşdirmək, görüb-götürmək, irəli getmək, özünə gün ağlamaq, ailənə çörək qazanmaq qəbahət deyil. Mənə gəldikdə isə başqa cür fikirləşirəm. Hansı torpaqda, ailədə dünyaya gəlmək insanın iradəsindən asılı deyil. Tanrının vergisidir bu: vətən, ata, ana... Mən onlara arxa çevirə bilmərəm.

Anaya elə bil dünyanı bağışladılar:

- Qurban olum dilinə, oğul, nə yaman deyirsən.

- Olanı deyirəm, ana. Dostlarım, yaxınlarım içində belələri çoxdur. Elə cavanlar arasında da nə qədər desən var. O gün yaşlı pasiyentim dedi ki, oğlu xaricdə oxuyub. Orada yaxşı iş təklif eləyiblər, razı olmayıb. Deyib, öz ölkəmdə işləyəcəyəm.

- Halal olsun, - Fəxri kişi ürəkdən dilləndi, - yaxşı ki, belə oğullar da var.

- Var ata, özü də az deyil. Belə ağıllı, savadlı, zirək cavanlarla ünsiyyətdə olanda adamın ürəyi açılır. Onlar deyirlər ki, öz rahatlığın üçün tərk etdiyin yurduna Vətən deyə bilməzsən. Vətən yaşadığın, torpağını qoruduğun yerdir, - Oğul dərin düşüncələrə dalan ahıl atasına zənnlə baxıb, - mən də belə düşünürəm, - dedi.

Qocanın çuxura düşüb nurunu itirməkdə olan gözlərinə elə bil işıq gəldi. Qırışlarla dolu üzünə astaca sığal çəkib kövrək səslə:

- Sağ ol, bala, halal olsun, - dedi, - öz övladlarına da belə tərbiyə ver.

* * *

Odu avazıyan tonqal kimi közərərək qızılı şüaları ilə səmaya, dənizin mavi sularına bənzərsiz naxışlar vuran günəş qüruba enib, üfüqdə qaralan dağların arxasına çəkildi.

Eyvanın məhəccərinə söykənib qürub yerinə tamaşa edən Fəxri kişi dərindən köksünü ötürdü.

- Baba, günəş necə oldu, batdı?

Başını əyib yanında şək dayanan nəvəsinin alnından öpdü:

- Günəş batmır, oğlum, heç vaxt batmır, qürub edir. Qürubun nə olduğunu, inşallah, mənim kimi baba olanda biləcəksən.

Baba qanrılıb sağ əlini Şərqə sarı uzatdı:

- Bax, sabah səhər orada günəş doğacaq, sənin günəşin!

- Mənim günəşim? Ay aman, nə yaxşı!...

- Hə, sənin günəşin, - nəfəsini dərib əlavə etdi, - balalarımızın, dünyamızın günəşi!...

Əlövsət Bəşirli

Ədalət.- 2010.- 25 sentyabr.- S. 13.