ZİRVƏLƏR ARXADA, ZİRVƏLƏR
ÖNDƏ
Coğrafiyaşünas alim-pedaqoq Yavər Qaçay
oğlu Əliyevin 60 illiyi münasibəti ilə
Gələcək məzuniyyətimin
bir parçasının hesabına bu ilki qışın ilk
qarlı günlərində Abşerondakı " Günəşli
" sanatoriyasında həm istirahətdə, həm də
müalicədəyəm. Şəfa ocağına gələndə
sağ əlimdəki orta barmağım
ağrıyırdı. Dərman və elektrik qəbul etsəm
də sağ əlim tamam şişdi, oynaq
ağrılarım get-gedə artdı. Heç köynəyi
düymələyə bilmədim, nəinki qələm-kağız
götürüb nəsə yazasan.
Birdən yadıma
düşdü ki, ayə, Sənin 2 - 3 günədək təbriknamən
olmalıdır - özüdə kim haqqında ? Dostun,
qardaşın, sirdaşın, ADPU üzrə həmkarın,
keçmiş tələbən, çağdaş sevimli
müəllim, gözəl ziyalı, tanınmış
geomorfoloq Yavər Qaçay oğlu barədə. "
Adlı - ünvanlı misralar " kitabımdakı şeirdən
tək qaldığım otaqda dörd sətri ucadan söylədim
:
Yaş məhək daşıdır ömür
mülkünün
Yaşın doxsanını, yüzünü görək;
Yavər ! Doğulduğun, ad aldığın gün
1 fevral , o əziz bayram mübarək !
Bu dünyada, bu
dünyanın Azərbaycan adlı məmləkətində,
bu məmləkətin Ağdam adlı şəhərində
beş övladlı ailədə ən əlamətdar hadisə
- 1950-ci ilin 1 fevralın- da böyük qardaş Təhmasibdən
sonra ekiz bacı və qardaş doğuldu. Yavər və
bacısı.
İndi onun
altıncı onilliyi qarşılamağına çox az vaxt
qalıb. Qələm-kağız götürəndə hiss
etdim ki, yazan əlimə qəfil "yeli"in vurduğu zərbə
zəiflədi.
Halım get-gedə
yaxşılaşdı. Qərara aldım ki, təbrikimi
yazıya çevirim.
Alim-geomorfoloq-pedaqoq!
Öyrənib, öyrədir Yer qabığının
(litosferin) quruluşunu. Dəniz, dağ,
dərə, çay, göl,
çöl, düzənlik....daha nə? Bunlar
hamısı yaşamaq, ömür
sürmək, qurub-yaratmaq mənbələridir.
Yer qabığının üst
hissəsində relyef formalarını və
tiplərini tədqiq edən, açıqlayan sahə geomorfoloji təlimdir. Elmin bu
bölməsinə maraq Yavərdə hələ
orta məktəbdə oxuyarkən
oyanmışdı. Tələbəlikdə isə
coğrafiyanın əsas məsələləri onu daha çox
düşündürürdü. Hətta
TEC xəttiylə bu istiqamətdə məruzələri
mükafata layiq görülürdü.
Şimali Qafqazda
(Qaraçay-Çərkəz respublikasında) gənc səyyahlara
qoşulub üç min metrlik Əlibəy buzlağına
qalxanda eşitdiyim mahnının iki misrası daim
yadımdadır : " Çay çeşmədən,
dostluq təbəssümdən başlanır ". Mən o
sözləri azacıq dəyişdirib belə səsləndirirəm
: " Çay çeşmədən, dostluq
tanışlıqdan başlanır ".
Dost qazanılır -
şagirdlikdə, tələbəlikdə, əsgərlikdə,
istehsalatda... Yavər Qaçay oğlu ilə dostluğum
müəllimlə keçmiş tələbəsinin
ünsiyyət toplusudur.
Ağdamdakı 5
saylı orta məktəbi 1966-cı ildə yüksək qiymətlərlə
bitirərək Bakıya gəldi. Pedaqoji institutun coğrafiya
fakültəsinə müsabiqə nəticəsində qəbul
edildi. 1972-ci ildə fərqlənmə diplomu və
Coğrafiya institutuna təyinat aldı. Sonra
hərbi borcunu yerinə yetirdi.
Nəhayət taleyini doğma
ali məktədlə birləşdirdi. ADPU-nun Ümumi coğrafiya
kafedrasında əvvəlcə baş laborant, assistent vəzifələrində
çalışdı. Müəllim-tələbə heyətinin
rəğbətini qazanan Yavər müəllimin
zəhmət kitabçasında baş
müəllim, dosent, dekan
müavini, dekan
sözləri yazıldı. Təlimata uyğun
surətdə iki seçki
dekan vəzifəsində nüfuzunu artırdı.
Bir dəfə imtahan götürürdüm. Bütün
suallara ətraflı, əhatəli
cavabları ovqatımı gözəlləşdirdi. Ondan mineralların sərtliyinə dair əlavə məlumat istədim. Talkdan almaza qədər ( ən yumşaqdan - ən
möhkəmədək ) bütün
nümunələrin adlarını, xassələrini, tərkiblərini
elə dəqiqliklə səciyyələndirdi ki, sevinərək bərkdən " Sən özün də az
tapılan canlı mineralsan ki ! " söylədim, qiymət kitabına qürurla " əla " yazdım.
Hazırda elmlər namizədidir,
dosentdir. Doktorluq dissertasiyası üzərində aramla
işləyir ("Kiçik Qafqazın (Azərbaycan daxilində)
konstruktiv geomorfo - giyası "). İşğaldan qabaq
pay-piyada, addım-addım gəzib dolandığı yerlərdir,
dədə-baba məskəni sayılan məkandır Yavər
bəyin elmi-tədqiqat meydanı ; Ağdərə,
Laçın, Kəlbəcər yolları onun da gəlişini
gözləyir. Xəyalında sıralanır əzəmətli
dağlarımızdakı suayrıcılar, qar xətləri,
meşəli-kolluqlu guşələr, göy çəmənli
talalar... Deyir ki, " Elm - fəth olunduqca yeni-yeni zirvələri
görünən ucalıqdır. Təhsil isə mütəmadi
öyrənmək, biliklərə yiyələnmək,
savadı artırmaq, maarifçiliyi gücləndirməkdir !
".Həyat imtahandır - çətin suallı
Sanıram özüsən Qaçay kişinin;
Bəzən təbəssümlü, qap-qara xallı
Üzündə nuru var yaz günəşinin.
Qarabağ haqqında yazdığın əsər
Ata ocağının gülü kimidir ;
Pislik azarına tutulan kəslər
Gözündə kəfənsiz ölü kimidir !
Bir neçə elmi məqalənin,
tezisin, elmi hesabatın, proqramın, metodiki göstərişin
müəllifidir. " Ali məktəblərə daxil olan
abitruyentlər üçün coğrafiya- dan vəsait
", " Xəzərin, onun sahillərinin təbiəti və
ekologiyası ", daha çox diqqəti cəlb edən
" Altıdilli izahlı ensiklopedik coğrafiya terminləri
lüğəti " adlı dərs vəsaitləri (şərikli
müəlliflərlə birlikdə) nəşr olunmuşdur.
AMEA Coğrafiya
institutunun geomorfologiya şöbəsi ilə müntəzəm
surətdə əlaqə saxlayır. Əsas fəaliyyəti
isə " Azərbaycanın coğrafiyasını " və
geomorfologiya kursunu mükəmməl öyrətməkdir. O,
Yer elmini düz bir qərinədir ki, tələbələrinə
sevdirir - oxuduğu mühazirələrlə, keçdiyi məşğələ
- lərlə və apardığı çöl təcrübələri
ilə.
Haşiyə : Yavər
bəyin atası hörmətli ağsaqqal Qaçay Dədə
Bakıda xəs- təxanada müalicə olunub rayona
qayıdanda onu ötürənlərin arasında mən də
vardım - köhnə avtovağzaldan (M.Hüseyinzadənin
heykəlinin yanından). Dalğın, qayğılı
görünən ata astadan pıçıldıdı : Bunun
alimliyini, müəllimliyini hey tərifləyirsiniz. Bəs subaylıqdan
haçan uzaqlaşacaq ? Darıxmayın, Dədə- dedim.
Oğlunuz bu haqda da düşünür !
O söhbətdən
üç yay keçdi. Nəhayət
"Vağzalı" çalındı. Fəqət
Qaçay Dədəsiz. O, artıq dünyasını dəyişmişdi.
Ata oğul toyunu görmədən əbədiyyətə
qovuşmuşdu. Müdrik Vəzifə ana qonaqları həm
ağbirçək, həm də ağsaqqal kimi
qarşılayırdı.
Yavər müəllim
ata xatirəsi önündə oğulluq borcunu qismən
ödədi. Üçüncü - yeganə oğluna
unudulmaz babasının adını verdi. İndi Qaçay səkkizinci
sinif şagirdidir, idmançıdır, musiqi məktəbində
oxuyur. Qəşəng tar çalır. Mizrab toxundurduğu
simlərdən "Şuşanın dağları",
"Qarabağ şikəstəsi", "Şahnaz",
"Heyratı" dalğa-dalğa yayılır.
Böyük bacısı Türkan Dillər Universitetinin,
ortancıl bacısı Ülkər BDU-nun mexanika-riyaziyyat
fakültəsinin əlaçı tələbələridir.
Uzun sürən xəstəlikdən
sonra Vəzifə ana da doğma Əfətlidə torpağa
tapşırıldı. O ayrılıq dəqiqələrinin
misralarından bir parça (17.04.2002) :
Hamımız qəflətən
yaralanmışıq,
Sanki çöhrəsində donmuşdu işıq.
Vəfalı qu səsi qulaqlarında,
"Qarabağ" kəlməsi dodaqlarında-
Köçdü son mənzilə Vəzifə
xanım,
Mərd, gözəl qadını
Azərbaycanın.
Bu yaxınlarda
Ağdamın işğal olunmamış Əfətli və
Qaradağlı kəndlərinə getmişdik Yavərlə.
Vəzifə ananın, Qaçay Dədənin və digər
əziz qohumların məzarlarına baş əymək
üçün. Mən qondarma cəbhə xəttindən o
yanda yüksələn dağlara baxa-baxa dərindən
köks ötürürdüm Molla Hacı Əvəz
yaxınlaşıb dedi : - Müəllim, görürəm
yaman fikirlisən. Bilirəm nə üçün. Biz
doğrudan da unutqan millətik. Hələ sovet hakimiyyəti
dövründə ermənilər şax üzümüzə
deyirdilər ki, sizi bu dağlara həsrət qoyacağıq.
Hamımızın təpəmizdən sanki tüstü
çıxdı. Şuşaya, Ağdərəyə
sarı yana-yana boylanırdıq. Lənət ilana və ona ağı
verənlərə.
Alim-pedaqoq Yavər
müəllim yazarların, nəşriyyat işçilərinin,
musiqiçilərin, efir və ekran adamlarının da
yaxın dostudur. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, o, fakültədə
İlyas Tapdıqla, Ağacavad Əlizadə, Xuraman Vəfa və
Ağalar Mirzə ilə tələbələrin, müəllimilərin
görüşlərini keçirib. Tanınmış
şair Ramiz Məmmədzadənin " O gecə "
poemasını ürək ağrısı ilə oxuyub.
Müxbirlər ondan müsahibələr alırlar. "Xalq qəzeti"nin
əməkdaşı, tanınmış jurnalist İttifaq
Mirzəbəylinin sualına cavabı : "Dövlət
müstəqilliyinin atributlarından biri onun ərazi
bütövlüyü, yəni coğrafiyasıdır".
Elmlər namizədi,
tanınmış yazıçı-publisist Zemfira Məşərrəmlinin
sualına cavabı: "Təbiəti həmişə
sevmişəm. Səyahət etməyi xoşlayıram. Hələ
orta məktəbdə şagird olarkən məktəbimizin,
neft buruqlarının və başqa şeylərin modellərini
düzəltmişdim. Rayon rəhbərliyi işlərimi
yüksək qiymətləndirərək məni o vaxt məşhur
pioner düşərgəsi Artekə (Krım
yarımadasında) istirahətə gondərdilər".
Sevdiyi müğənnilər - Arif Babayev, Qədir Rüstəm,
Mənsum İbrahim, Flora Kərimli, Təyyar Bayram və s.
Unudulmaz Əlibala Hacızadənin romanlarını dəfələrlə
oxuyub. Tanınmış yazıçı-jurnalist Nahid
Hacılının "Xatirələr"i onu möhkəm
təsirləndirib
Yavər bəy barədə
qeydlərimi kağızlara köçürdükcə səhhətim
də yaxşılaşırdı. Səməd Vurğun
doğru deyib : "ürəkdən-ürəyə yollar
görünür". Çevik telefonum səsləndi.
Halımı xəbər alan Yavər Qaçay oğlu idi.
Arxada altı, öndə
isə sayı bilinməyən onilliklər var. Ahıllığa
müəyyən qədər zaman məsafəsi qalsa da ona
ömrün "kamillik mərhələsindən müdrikliyə
doğru yol gedir " demək halaldır. Kafedra, fakültə
kollektivi təbrikə köklənib. Ancaq Yavər müəllim
əziz bacısını itirdiyindən heç bir il ötmədiyindən
heç bir tədbirə razılıq vermir. Dərindən
başa düşürük narahatlığının səbəbini.
Həyat başdan-başa təzadlardan ibarətdir. Həmkarlarıma
ürəkdən qoşulub 60 yaş astanasında əlini bərk-bərk
sıxıram.
Yavər Qaçay
oğlu barədə qeyd və təssüratlarımı,
duyğu və düşüncələrimi
yekunlaşdıraraq yenə də bir zaman topluda çap
etdirdiyim sətirlərə üz tuturam :
Gərək sal qayadan qorxa daş,
Düşməsin kəhrizə, arxa daş;
Vaxt ötür gah yeyin, gah yavaş,
Sevindim-gözümdən axdı yaş;
Qeyrətli, vəfalı arxadaş
Yavərin ad günü mübarək !
OQTAY RZA
Ədalət.- 2010.- 30 yanvar.- S. 18.