(əvvəli
qəzetimizin 29 mart sayında)
Ömər Muxtarın
başçılığı ilə ərəblərin
yadellilərə qarşı
mübarizəsi 1912-ci ildə
alovlandı. Təbiətcə
cəsur, ağıllı
və çevik mühakimə qabiliyyətinə
malik bu adam çox çəkmədi ki, liviyalıların müəyyən
qismini başına toplayaraq xalqın qatillərinə qan uddurmağa başladı.
İlk döyüşlər
kiçik masştabda
keçsə də sonralar bu daha
geniş xarakter aldı. Yerli coğrafi şəraiti əzbər bilməsi, fitri hərbi istedadı, vətənpərvərliyi
ona imkan verirdi ki, biri-birinin
ardınca uğurlu əməliyyatlar keçirərək
italyanların canına
qorxu salsın.
1913-cü ildən başlayaraq
Ömər Muxtarı
məhv etmək üçün hərəkətə
başlayan hərbi hissə dəfələrlə
onun döyüşçüləri
tərəfindən pusquya
düşürülərək məhv edildi. Bu ağır itgi komandanlığı bərk
qəzəbləndirdi. Artıq
xalq qəhrəmanına
çevrilməkdə olan
Ömər Muxtara qarşı aparılan bir neçə hərbi əməliyyat iflasa uğradı. Əvəzində düşmən
özü böyük
itkilərə məruz
qaldı.
Deyilənlərə görə,
növbəti hücumların
birində Ömər
Muxtar xalqa düşmən ordularından
daha güclü olduqlarını göstərmək,
hər kəsdə həmin inamı yaratmaq üçün qəribə bir taktika seçmişdi. Düşmənin böyük
qüvvə ilə hücuma keçəcəyini
bilən Ömər Muxtar əsgərləri ilə əlverişli bir mövqe seçdikdən sonra onların hər birinə kəndir paylayır və əmr edir ki,
hər kəs öz ayağını bağlasın. Çünki
kimsə geri çəkilmək fikrinə
düşməməli, düşsə
belə bağlı olduğu üçün
bunu edə bilməməli idi. Özü isə lap öndə düşmənlə
qeyri-bərabər döyüşə
başlayır. Həqiqətən
də bu ölüm-dirim savaşında
liviyalılar görünməmiş
qəhrəmanlıq göstərmişdilər.
Düşmən itgi verərək geri çəkilmişdi.
1924-cü ildə
Ömər Muxtarın
dağ rayonlarından
biri Ghebel Axdarda olduğunu öyrənən qubernator
Ernesto Bombelli böyük
bir qüvvə ilə onlara qarşı hərbi əməliyyata başladı.
Və bu döyüş bir neçə mərhələdə
keçdi. Liviyalılar
sayca böyük üstünlüyə malik
düşməni bir neçə dəfə çaşdıraraq əks
həmlələrlə itgilərə
məruz qoysalar da nəhayət geri çəkilməyə
məcbur qaldılar. Və xeyli sayda
döyüşçü itirdilər. İtalyan komandanlığı artıq
Ömər Muxtarın
məhv ediləcəyinə
əmin idi. Amma "Səhra Aslanı" onları mühasirəyə almağa
cəhd edən düşmən qoşunlarının
əhatəsindən çıxa
bildi. Bundan sonra dəstəsini yenidən formalaşdıran
Ömər Muxtar müqavimət ordusunu bir az da
böyütməyə nail oldu. Və 1927-1928-ci illər ərzində italyan ordu hissələrini
hər yerdə təqibə alaraq zərbələr endirməyə
başladı. Liviyalılar
tərəfindən nə
vaxt, harada hücumun başlayacağını
təxmin edə bilməyən düşmən
həmin illər ərzində minlərlə
əsgər itirmişdi.
General Teruzzi
İtalyan komandanlığı
Ömər Muxtarın
gözlənilmədən italyan
qüvvələrinə zərbələr
endirməsinin, strateji
obyektlərin, silah və ərzaq anbarlarının, nəqliyyatın
partladılmasının, ani
süvari basqınlarının
qaşısını ala bilmirdi.
General Teruzzi şəxsən
özü xalqın içərisindən çıxmış
bu komandirin - Ömər Muxtarın yüksək hərbi taktikaya malik olmasını, əlverişli
mövqe seçilmək
bacarığını, döyüş
intuisiyasını etiraf
etmək məcburiyyətində
qaldı. O, Ömər
Muxtarın son dərəcə
inadcıl və güclü iradəyə
malik olduğunu söyləmişdi. Artıq
siyasi hakimiyyət də bu qüvvənin
mövcudluğunu qəbul
etmək zorundaydı.
Anlayırdılar ki, bu cür proseslər
davam etdikcə, daha çox ərəbin müqavimət
hərəkatına cəlb
olunmasına stimul yaranır və italyan qüvvələri ciddi itgilərə məruz qalır. Bu üzdən də düşmən 1929-cu ildə
Ömər Muxtarla danışıqlara başlamağa
qərar verildi. Və uzun danışıqlardan
sonra tərəflər
müəyyən razılaşma
əldə etsələr
də bu uzun sürmədi. Həmin ilin sonlarında döyüşlər
yenidən bərpa olundu.
İtaliyada hakimiyyət
nəhayət nəticə
əldə etmək istəyirdi. Çünki
nə qədər ki, əfsanəyə çevrilməyə başlayan
Ömər Muxtar və onun mücahidlər
ordusu fəaliyyət göstərirdi, onlar Liviyaya tam sahib ola bilmirdilər. Silah-sursata böyük pullar xərclənirdi. Ona görə də Liviyaya təyin edilən yeni qubernator ilk növbədə
böyük qüvvə
səfərbər edərək
müqavimət hərəkatına
son qoymağa qərar
verdi. Koloniyanın naziri De Benitonu geniş masştablı hücumun mütləq bir effek verəcəyinə
əmin idi. Amma hakimiyyət qaşısında məsələ
qaldırılmışdı ki, bundan ötrü
əlavə tədbirlər
keçirilməlidir. Ömər
Muxtarın zəiflədilməsi,
gələn yardımların
qarşısının alınması
üçün hər
tərəflə, xüsusilə
də misirlilərlə
əlaqələri kəsilməliydi.
Məhz bunun üçün Misirlə
və digər istiqamətlər boyu 2-3 metr hündürlükdə
300 kilometrlik uzunluğunda
nəhəng daş hasar çəkdirildi. Ərazilərə əlavə
hərbi hissələr
yerləşdirdi, postlar
quruldu. 1931-ci ilin əvvəlindən isə
təyyarələrin də
iştirakı ilə
mücahidlərə qarşı
geniş hərbi əməliyyatlara start verildi.
Ölüm-dirim savaşı
yeni vüsət aldı.
PUSQU
Hər tərəfdən
yolları bağlanan mücahidlər bütün
çətinliklərə baxmayaraq düşmənlə
döyüşməkdə davam edirdilər. Ömər Muxtarın hərbi istedadı, döyüş qabiliyyəti,
ən əsası da cəsarəti sayəsində italyanların
bütün çabaları
nəticə vermirdi. Ömər Muxtar və döyüşçüləri
heç yerdə deyildilər, amma hər yerdə idilər. Əksinə, liviyalıların qəfil,
ani həmlələri
onları çaş-baş
salmaqdaydı. Əfsanələşən
"Səhra Aslanı"
isə ələ keçmirdi ki, keçmirdi. Onun haqqında artıq Roma da belə danışılmağa
başlamışdı. Düşmən
Ömər Muxtarın
məhv edilməsini nəyin bahasına olursa-olsun həyata keçirmək üçün
daha təsirli vasitələr aramağa girişdi. Bunun üçün də toqquşmalar daha amansız xarakter alırdı.
Və 1931-ci ilin
sentyabrında tərəflər
üz-üzə gəldilər.
Düşmən sayca
həddən artıq
çox idi. Mücahid ərəblər
az, sursatları isə çatışmırdı.
Omər Muxtargil kiçik dəstələrə
bölünüb çevik
manevrlərlə düşməni
yenidən çaşdırmaq
üçün həmlələrə
başladı. On iki nəfərlik kiçik süvari dəstəsi ilə hərəkət edən Liviyanın bu əfsanəvi cəngavəri Zont yaxınlığında pusquya
düşürüldü. Amma liviyanın qəhrəmanları əllərini
qaldırıb təslim
olmadılar. Əksinə,
düşmənin böyük
hərbi hissəsi ilə döyüşməyə
başladılar. Bu döyüş
qeyri-adi bir çarpışma idi. Ömər Muxtarın silahdaşların 11-i əllərində
silah vətənləri
uğrunda şəhid
oldular, Ömər Muxtarı isə yaralandı və əsir alındı. Onda sentyabrın 11-i idi.
ÖLDÜRÜLƏN, AMMA MƏĞLUB OLMAYAN QƏHRƏMAN
Onunla son dərəcə
ehtiyatlı olan, qaça biləcəyindən
qorxan italyan ordusunun rəhbərliyi Ömər Muxtarın əllərini qandallasa da bununla kifayətlənmədi.
Onun qollarına və ayaqlarına ağır zəncirlər
taxıb qurşağından
bağladılar. Əlavə
əngəllərin yaranmaması
üçün ona təcili olaraq məhkəmə də quraraq ölüm cəzası kəsdilər.
Özü də məhkəmə liviya xalqına göz dağı vermək üçün onun qəhrəmanının meydanda,
hamının gözü
qarşısında asılmasına
qərar verildi.
Bu oyuncaq
məhkəmə guya
ədaləti axtarırmış
kimi onda Ömər Muxtara son söz vermişdi. Liviya xalqının fəxri, yadellilərə
qarşı döyüşərək
əfsanə yaratmış
qəhrəman yalnız
Qurani-Kərimdən bir
cümlə demişdi:
"Bizi Allah yaradıb
və biz hamımız
Allaha dönəcəyik".
Və bu igid, cəsur insan ələ keçəndən üç
gün sonra 69 yaşında Benqazidə Sollouq düşərgəsində
20 min liviyalı əsrin
gözləri önündə
asılaraq edam edildi. Düşmən onu öldürə bildi, amma məğlub edə bilmədi. Düzdü, bundan sonra Liviya uzun
illər italyanların
işğalı altında
yaşadı. Ta ki İtaliya İkinci Dünya Müharibəsində
məğlub olanadək.
Daha doğrusu,
1943-cü ildə müttəfiq
qoşunların təzyiqi
nəticəsində Aimaniyanın
müttəfiqi olan İtaliyanın hərbi birləşmələri ölkəni
tərk etdi. Amma onların əvəzinə bu dəfə Fransa və Böyük Britaniya qoşunları Liviyaya yerləşdi.
1951-ci il dekabrın
24-də isə nəhayət
Liviya müstəqilliyini
elan etdi.
O vaxtdan bu günədək Ömər Muxtar nəinki liviyalıların,
eləcə də bütün ərəb dünyasının xalq qəhrəmanı hesab edilir. Adı hər yerdə hörmət və fəxarətlə yad edilir. Bir sıra
ərəb ölkələrində
onun adına xiyabanlar, küçələr
var. Hazırda Liviya 10
dinarlığının üzərinə
onun əksi təsvir olunub... İtalyanlar isə onu uzun müddət
unuda bilmədilər...
BABƏK YUSİFOĞLU
Ədalət.- 2011.- 5 aprel.- S.5.