"Molla Nəsrəddin" 105 yaşını qeyd edir

"Ey mənim müsəlman qardaşlarım, sizi deyib gəlmişəm!"

"Molla Nəsrəddin" jurnalının 105 yaşı tamam olur. Gəlin "Molla Nəsrəddin"in keçdiyi yola nəzər salaq; "Molla Nəsrəddin" jurnalı eyni zamanda Azərbaycanın ilk illüstrasiyalı jurnalıdır. Jurnal çapa başlayan gündən təzyiq və senzuralardan keçərək düz 25 il sadə xalqın dilində yazıb. Üstəlik, Azərbaycan dilinin bütün şirinliyini publisistikaya gətirə bilib. "Molla Nəsrəddin" gələcəyə, 100 il sonraya da mesaj buraxmağı unutmamışdı: "Ey mənim bundan 100 il sonra yaşayacaq nəvələrim və nəticələrim. Ola bilər ki, 100 il sonra kitablar arasından saralmış, birə yemiş, vərəqlərini toz basmış və üzülmüş "Molla Nəsrəddin" jurnalına rast gələsiniz və onu oxumağa başlayasınız. Qorxuram ki, o zaman bu rəhmətlik Molla Nəsrəddin bizim babalarımıza böhtan atıb deyəsiniz. Bildirəcəksiniz ki, guya mənim bəhs etdiklərimi heç qədim dövrlərdə yaşamış German tayfaları da etməzdilər. Ey mənim xoşbəxt nəvələrim və nəticələrim, mən qorxuram siz elə belə də deyəsiniz".

105 il keçdi və "Molla Nəsrəddin"in yazdıqları, dedikləri biz nəvə-nəticələrinin əlinə çatdı. Amma biz Molla babamızı qınamaqla yox, həqiqəti bəyan etdiyi, xalqa doğru yolu göstərdiyi üçün rəhmətlə anırıq. Çünki böyük ədib və dramaturq Cəlil Məmmədquluzadənin redaktorluğu ilə işə başlayan "Molla Nəsrəddin" jurnalı elə ilk səhifələrində tutduğu amalın cəhalət yuxusunda olanları oyatmaq, fala baxdıran, it boğuşduran müsəlmanları elmə-biliyə çağırmaq olduğunu bildirirdi. Həmin dövrdə xalqın onu başa düşən bir mətbu orqana ehtiyacı vardı. Cəlil Məmmədquluzadə nahaqdan demirdi ki, "Molla Nəsrəddi"ni zəmanə özü yaratdı.

Filologiya elmləri namizədi Allahverdi Məmmədli Cəlil Məmədquluzadənin bu jurnalla Azərbaycan jurnalistikasının və publisistikasının satira istiqamətində əsasını qoyduğunu qeyd edir: "Yəni satirik publisistika yaratdı. İlk dəfə olaraq tənqidi realizm yaratdı. Bu jurnal vasitəsi ilə satirik qrafikanın, satirik karikaturanın əsasını qoyub. Bu jurnalla, özü demişkən türkün açıq ana dilində danışmağa başlayıb. Yəni, aşağı təbəqənin vəziyyətini, onların arzularını ifadə etməyə başlayıb. Yəni elita üçün nəzərdə tutulan bir jurnal buraxmayıb. Və bununla da Azərbaycan dilinin şirinliyini publisistikaya gətirib".

Azərbaycanda, eləcə də Şərqdə böyük hadisə kimi qarşılanan bu ilk satirik mətbu orqanının birinci sayı 1906-cı il aprel ayının 7-də Tiflisdə çapdan çıxıb. 1921-ci ildə Təbrizdə, 1922 - 1931-ci illərdə Bakıda nəşr edilib. Redaktoru və müəllifi Cəlil Məmmədquluzadə olub. 25 il ərzində 748 nömrəsi dərc olunub. Onlardan 340-ı Tiflisdə, 8-i Təbrizdə, 400-ü Bakıda çıxıb. Jurnal İran, Türkiyə, Misir, Hindistan, Mərakeş kimi ölkələrə də yayılaraq oradakı xalqların sosial-mədəni tərəqqisinə müsbət təsir göstərib. "Molla Nəsrəddin"in səhifələrində yer alan dünya hadisələrindən tutmuş, cəhalət, mövhumat, din, dil, məişət məsələləri məktəb savadı olmayan adi adamların başa düşəcəyi sadə dildə yazılır və satiranın gücü ilə onların beyninə yeridilirdi. "Molla Nəsrəddin"in aşkara çıxarmaq istədiyi acı həqiqətlərin yeri bəzən boş qalır və ora "Senzura icazə vermədi" sözləri yazılırdı.

A.Məmmədli "Molla Nəsrəddin" jurnalının adını o vaxt dəyişmək istədiklərini bildirir: "İstəyirdilər ki, allahsızlar cəmiyyətinin orqanı kimi fəaliyyət göstərsin. Təzyiqlər göstərirdilər. Guya, "Molla Nəsrəddin" jurnalında qüsurlar var. "Molla Nəsrəddin" jurnalı həyatı hadisələri obyektiv əks etdirmir. Onu tənqid etməyə başlayırlar və Cəlil Məmədquludzadə tənqidlərə cavab olaraq artıq 26-cı ildən öz imzasını qoymaqdan imtina edir. Onun yazıları redaksiya heyətinin adı ilə dərc olunmağa başlayır".

Nəşri ilə bağlı bütün çətinliklərə baxmayaraq, jurnal Azərbaycan xalqının mütərəqqi qüvvələrini, demokratik düşüncəli insanlarını öz ətrafında toplaya bilib. "Molla Nəsrəddin" jurnalı 105 il sonrakı bir zamanda da aktuallığı ilə hələ də maraq doğurur. Allahverdi Məmmədli "Molla Nəsrəddin" jurnalında dərc olunan felyetonların 100 il bundan əvvəlin felyotanları olmasına baxmayraq, bu gün üçün də çox aktual olduğunu deyir: "Təsəvvür edin ki, bu gün jurnalda hər hansı bir felyetonun tarixini dəyişib dərc etsək, bu günün yazısı kimi qəbul oluna bilər. Bəli, bu felyotonlar o qədər aktualdır və bu günün bütün suallarına cavab verən felyetonlardır. Ona görə də, "Molla Nəsrəddin"in felyetonları Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığı ilə 100 il yaşayır və hələ neçə 100 illər də yaşayacaq."

Jurnalda müxtəlif satirik hekayə, felyeton, şeir, gülməli xəbərlər, atalar sözləri, məsəllər, atmacalardan istifadə edilib. Karikaturalarsa müsəlmanları güldürməklə yanaşı, onlara həqiqətin əsl üzünü göstərirdi. "Molla Nəsrəddin"də Ömər Faiq Nemanzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Əli Nəzmi, Əliqulu Qəmküsar, Məmməd Səid Ordubadi, Mirzəli Möcüz və başqa şair, yazıçı və jurnalistlər, o cümlədən, Şmerlinq, Rotter, Əzim Əzimzadə kimi rəssamlar da fəaliyyət göstərib.

Ədalət.- 2011.- 8 aprel.- S. 8.