SON GÖRÜŞ, YAXUD ÜRƏYİMDƏ QALAN SÖZ

Məşhur jurnalist, gözəl ziyalı və ictimai xadim, mərd və ləyaqətli insan, əvəzsiz dost, Sadıq müəllim haqqında bu sətirləri yazıram və yaza-yaza da gözlərim önündən çoxsaylı görüşlərimiz keçir. Müxtəlif vaxtlarda müxtəlif münasibətlə çəkdirdiyimiz fotolara baxıram. Bir şəkli isə daim gözlərim qarşısındadır: kübar görkəmi, ağır, təmkinli hərəkətləri, gülərüz, yaraşıqlı siması ilə... Yox, bu, fotolarda olan şəkli deyil. Uzun illər ərzində qəlbimdə çəkdiyim, yaratdığım şəkildir.

Aradan gör nə qədər illər keçib. Ancaq elə bil ki, indi bu dəqiqə ayrılmışıq. Bəli, uzun illərin amansız ayrılığı, həyatın namərd gərdişi Sadıq müəllimin doğma və əziz simasını hələ də ürəyimdən, yaddaşımdan silə bilməyib...

Aydın həqiqətdir: uzun həyat yolları bizi müxtəlif vaxtlarda, müxtəlif münasibətlərlə insanlarla görüşdürür, tanış edir. Ancaq orası da var ki, həmin insanların heç də hamısı ürəyimizə yatmır, bu münasibətlər dostluğa, yoldaşlığa, sirdaşlığa çevrilir. Sadıq Qarayev isə sözün həqiqi mənasında yaddaqalan şəxsiyyət idi. Danışığı, hərəkətləri, münasibət və davranışı ilə ürəklərdə əbədi həkk olunurdu.

Dəqiqlik naminə deyək ki, Sadıq Qarayevlə 1980-ci ilin aprel ayında tanış olmuşuq. Düzdür, bir jurnalist olaraq onun imzası ilə çoxdan tanış idim. O illərdə respublikanın bir nömrəli mətbuat orqanı olan "Kommunist" qəzetində Sadıq Qarayevin imzasına tez-tez rast gəlirdik. Ancaq şəxsi tanışlığımız, dediyim kimi, 1980-ci ilin aprel ayında oldu.

..."Kommunist" qəzetinin partiya həyatı şöbəsinin müdiri mərhum Hüseynqulu Xanlarov:

-Sadıq Qarayev səni axtarır - dedi.

-Axı, biz heç tanış deyilik...

Elə bu zaman qapı açıldı. İçəri ucaboy, gülərüz bir adam girdi. Düzdür, "Kommunist" qəzetinə işə təzəcə qəbul olunduğumdan əməkdaşların hamısını üzdən tanımırdım. Bununla belə, daxili bir intuisiya ilə hiss etdim ki, bu gələn məhz Sadıq Qarayevdir.

Hüseynqulu müəllim gülə-gülə bizə yaxınlaşdı:

- Di tanış olun, - dedi, - bayaqdan bir-birinizi axtarırsınız.

Sadıq müəllimlə elə isti, mehriban, mərhəm şəkildə görüşdük ki, elə bil çoxdanın tanışlarıydıq. Hal-əhval, iş-güc qayğıları, dost-tanış... O da məlum oldu ki, bizim ümumi dostlarımız, tanışlarımız da var. Hər halda, bu ilk tanışlıq, ilk görüş bizi bir-birimizə əbədi bağladı. Sadıq müəllim dünyasını dəyişənə qədər elə bir həftə, elə bir ay olmadı ki, zəngləşməyək, görüşməyək. Görüşlər üçün Sadıq müəllim maraqlı bəhanələr, əsaslar da tapırdı. Ürək yaxınlığından, qəlb ehtiyacından doğan bu görüş və söhbətlərdən böyük zövq alırdım, rühən dincəlirdim, zənginləşirdim, belə bir mükəmməl insanla dostluq etdiyimdən qəlbim məmnuniyyət hissi ilə dolurdu. Bu yerdə yadıma bir atalar sözü düşür: "Ata xəzinədir, qardaş arxa. Dost isə həm xəzinə, həm də arxadır". Mübağiləsiz olaraq deyə bilərəm: Sadıq müəllim bax, bir əvəzsiz xəzinə idi.

Sadıq Qarayev "Kommunist" qəzetində, ümumiyyətlə, Azərbaycan jurnalistikasında öz yeri, mövqeyi, sanbalı olan bir adam idi. Əgər onun fəaliyyətini bircə cümlə ilə xarakterizə etmək mümkün olsa belə deyərdik: Obyektivlik və prinsipiallıq. Sadıq müəllimin mövzu dairəsi çox geniş idi. Ancaq o nədən yazırsa yazsın hadisələrə dərindən nüfuz etmək, prinsipial və ədalətli mövqedə dayanmaq həlledici meyar idi. Bu isə təbiidir ki, çox hallarda vəzifə və səlahiyyət sahiblərinin ürəyincə olmurdu. Yadımdadır ki, dəfələrlə Sadıq Qarayevə məhz belə cəsarətli və prinsipial yazılarına görə hücumlar olmuş, səlahiyyətli komissiyalar ayrılmış, yoxlamalar aparılmışdır. Lakin heç bir təhlükə və yoxlama onu bu yoldan - haqq və ədalət yolundan döndərə bilməmişdi. Bir halda ki, söhbət Sadıq Qarayevin bir jurnalist kimi yaradıcılıq xüsusiyyətlərindən düşdü, hökmən bunu da xatırlamaq lazımdı: Sadıq müəllim yazmaq istədiyi hər hansı mövzunu həftələrlə, aylarla öyrənirdi, müşahidələr aparırdı, təhlil edirdi, ictimai rəyi izləyirdi. Yalnız tam əminlikdən sonra yazı masasının arxasına keçirdi. Təsadüfi deyildir ki, uzun yaradıcılıq illəri ərzində bir dəfə də olsun Sadıq müəllimin yazılarında yalnışlığa yol verilməmişdir. Sadıq Qarayev, sözün həqiqi mənasında usta jurnalist idi. O, həyatın nəbzini tuta bilirdi, ən vacib məsələləri seçib ön plana çəkirdi, diqqəti həmin məsələlərin həllinə yönəldirdi. Heç də təsadüfi deyildir ki, onun iqtisadi, sosial və mədəni həyatının müxtəlif sahələrinə aid yazdığı aktual məqalələr, problem səpkili materiallar həm yuxarı dairələrdə, həm də geniş oxucu kütləsi arasında böyük əks-səda doğururdu. Hətta həmin materiallar əsasında Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin bürosunda geniş müzakirə aparıldığı, müvafiq qərarlar qəbul etdiyi hallarda olmuşdur.

Sadıq Qarayev Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmişdi. Bundan başqa, Moskvada Ali Partiya Məktəbini başa vurmuşdu. Bir müddət Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsində məsul vəzifədə çalışmışdır. Dəfələrlə onu müxtəlif rayonlara məsul vəzifələrə dəvət etmişdilər. Ancaq bu vəzifələrin hamısından imtina etmiş, "Kommunist" qəzetinin bölgə müxbirliyini daha üstün tutmuşdu. Sözün düzü, bir çoxları kimi, mən də bunun mənasını çətin başa düşürdüm. Hətta ürəyimdə təəccüb də edirdim: hamı Mərkəzi Komitəyə rayon partiya komitəsinin katibliyinə, icariyyə komitəsinin sədrliyinə can atır. Sadıq müəllim isə... Çox qəribədir.

Bunun səbəbini çox sonralar, daha dəqiq desək, Sadıq Qarayevi bir insan və şəxsiyyət kimi dərindən tanıyandan, bələd olandan, necə deyərlər, kəsb edəndən sonra anlaya bildik. Sadıq Qarayev bütün qəlbi ilə jurnalistikaya, "Kommunist" qəzetinə bağlı idi. Şan-şöhrət, vəzifə və karyera ona yad idi. Sakit, azad, yaradıcı həyatı hər şeydən üstün tuturdu. Sadıq Qarayev öz şəxsiyyətinə yüksək hörmət edən, öz sözünün qədir-qiymətini, çəkisini bilən insan idi. Bölgə müxbiri kimi xidmət etdiyi rayonlarda onu sevir və hörmət edir, diqqət və qayğı göstərirdilər. Hamı rayon partiya komitəsinin katibindən tutmuş sadə insanlara qədər hamı bu insana xüsusi hörmət və ehtiramla yanaşır, onunla hər görüş və söhbətdən məmnun olurdular. Mən dəfələrlə Sadıq Qarayevin xidmət etdiyi rayonlarda ezamiyyətdə olarkən bunun bir daha şahidi olmuşam.

Məlumdur ki, bölgə müxbiri institutu jurnalistikanın ən çətin və məsuliyyətli sahələrindən biridir. O illərdən "Kommunist" qəzetində isə bu vəzifə ikiqat şərəfli və məsuliyyətli idi. Məsələ burasındadı ki, bölgə müxbiri xidmət etdiyi rayonlarda təkcə özünü yox, həm də bütövlükdə redaksiyanı təmsil edir. Onun nəinki təkcə yazıları, həm də şəxsi keyfiyyətləri, davranış və münasibətləri, hətta geyim-keçimi və s. diqqət mərkəzində olur. Bu cəhətdən cəsarətlə deyə bilərik ki, Sadıq Qarayev işlədiyi kollektivə əlavə hörmət və şərəf gətirirdi, onun adını daim uca tuturdu.

Hərdən özüm-özümə düşünürəm: Görəsən, Sadıq Qarayev jurnalistikanın indiki vəziyyətini görsəydi nə edərdi, nə düşünərdi? Cavab birmənalıdır: Ürəkdən təəssüf edərdi, jurnalistikanın bu qədər ucuzlaşmasına, adiləşməsinə, hörmətdən düşməsinə dözə bilməzdi.

Sadıq müəllimlə çox səfərlərdə olmuşuq. Bu insanda nə qədər incəlik, həssaslıq, diqqət və qayğı vardı. Adamı darıxmağa qoymazdı. Maraqlı lətifələr danışardı. Orası da var ki, Sadıq müəllim rastlaşdığı qəribə hadisələri də, necə deyərlər, lətifələşdirməyi bacarırdı.

...Əksər hallarda olduğu kimi, bu dəfə də Bakıdan rayona birlikdə qayıtmalı olduq. Elə məsələlər olurdu ki, mən sürücü eşitməsin deyə pıçıltı ilə danışırdım. Sadıq müəllim mənim narahatlığımı görüb:

- Narahat olma, - dedi - Qulaqları pis eşidir.

Aradan xeyli keçdi. Bir gün Sadıq müəllim zəng edib özünəməxsus şaqrar gülüşlə:

- Keçən dəfəki sürücü bizi aldadırmış - dedi - sən demə, danışdıqlarımızın hamısını eşidib.

Sonra hər ikimiz bu sözü tez-tez təkrar edirdik.

- Qulaq məsələsi...

Sadıq müəllimin doğma qardaşı yox idi. Ancaq biz hamımız Sabiri (hazırda Ucarda yaşayır) Sadıq müəllimin qardaşı bilirdik. Bu iki insan arasında nə qədər doğma, isti, mərhəm münasibət vardı. Onları demək olar ki, həmişə bir yerdə görmək olardı. Sadıq müəllim heç kimə açmadığı ürək sözlərini, qəlb sirrini Sabirə edirdi.

Yeri gəlmişkən, onu da əlavə edim ki, həyatda Sabir kimi sədaqətli ürək dostu tapmaq çox çətindir. Sabirin Sadıq müəllimi, ardınca da Aqil müəllimi (əslində Sabiri Aqil müəllimlə Sadıq müəllim tanış etmişdi. Yevlaxda müxtəlif rəhbər vəzifələrdə çalışmışdı. O da Sadıq Qarayev kimi bu dünyadan vaxtsız köçmüşdü) əbədi itirdikdən sonra necə hallar keçirdiyinin, nələr çəkdiyinin canlı şahidiyəm. Dəfələrlə onun hər iki mərhumun qəbri üstündə saatlarla ağladığını, dərin ruhi həyəcan keçirdiyini, dərindən sarsıldığını eşitmişəm, görmüşəm. Sabir bu gün də çoxlarından fərqli olaraq hər iki ailədən ayağın çəkmir, onların xoş günlərində də, qayğılı anlarında da birlikdə olur. Dünyanın, münasibətlərin dəyişdiyi, əsl dostluğun, sədaqətin çox zaman nələrəsə qurban verildiyi bu günlərimizdə belə adamları görəndə inam və ümidlərimiz artır, dünya belə yaxşılardan hali deyil deyə düşünürük, yaşamaq həvəsimiz bir az da artır.

Yuxarıda da dediyimiz kimi, Sadıq Qarayev məşhur və istedadlı jurnalist, gözəl ziyalı və ictimai xadim, əvəzsiz dost olmaqla bərabər, həm də qayğıkeş və mehriban ailə başçısı idi. Vaxtının çox hissəsini onlarla keçirirdi. Getmədiyi, gəzmədiyi istirahət yerləri yox idi. Həmişə də ailəsi, uşaqları ilə bir yerdə. Ancaq həyatın amansız və qaçılmaz gərdişinə bax ki, Sadıq müəllim onların ərsəyə çatan vaxtını, toy-düyünlü, xoşbəxt günlərini görə bilmədi.

Doğrudan da, o dünya varsa, həqiqətən ruhlar başımızın üstündə hərlənirsə şəksiz-şübhəsiz Sadıq müəllimin ruhu o dünyada ailəsindən, balalarından sarı sakit və arxayındır. Böyüyüblər, həyatda öz yerlərini tutublar, atalarının adına layiq ömür sürür, bu adı doğrultmağa, layiqincə yaşatmağa çalışırlar.

Müxtəlif qayğılardanmı, hərəmiz bir tərəfdə olduğumuzdanmı, ya nədənsə uzun müddət idi ki, Azad müəllimlə görüşə bilmirdim. Bəlkə, elə ona görəydi ki, Mingəçevir şəhər Prokurorluğunun ikinci mərtəbəsinə çıxanda ürəyim həyəcan və intizarla çırpınırdı. Qapını açanda isə donub qaldım. Elə bil ki, qarşımda dayanan Sadıq müəllimin özü idi. İlahi, insan bir-birinə nə qədər oxşayarmış! Boy-buxun, hərəkət, danışıq, davranış... Görünür, Azad müəllim belə qəribə vəziyyətlə çox rastlaşmışdım. Ona görə də özünü tez ələ aldı:

- Xoş gəlmisiniz, əyləşin, həmişə siz gələsiniz...

Azad Qarayev indi Mingəçevir şəhər prokurorudur. Əvvəllər respublika prokurorluğunda müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. Başqalarını deyə bilmərəm, ancaq mən Azad Qarayevin məhz Mingəçevirdə işləməsində təbii bir qanunauyğunluq, mizan-tərəzi görürəm. Uşaqlıq, gənclik illərinin keçdiyi doğma şəhər... Adamları yaxşı tanıyır, kimin kim olduğunu dəqiq bilir. Üstəlik, ata yolu, Sadıq Qarayevin yolu, silinməz-pozulmaz xatirələr... Azad müəllim bu barədə belə deyir:

- Tanıdığım, tanımadığım adamlar gəlir, o illərdən, atamla bağlı xatirələrdən danışırlar. Bunları eşitmək, əlbəttə, xoşdur, həm də etiraf edim ki, boynuma əlavə yük, məsuliyyət qoyur.

Azad müəllim danışır, mən isə həyatın, taleyin, qismətin bu qəribə təsadüfünə ürəkdən sevinirəm, qədirbilən, nəcib və xeyirxah insanlara "sağ olun" deyirəm.

... Ağdamda iş otağımda oturmuşdum. Telefon zəng çaldı. Dəstəyi götürdüm. Sadıq müəllim idi. Həmişəki kimi gümrah, şaqrar səslə danışırdı:

- Ağdama gəlirəm - dedi.

Uzun illərin adətinə uyğun olaraq:

- Qərvəndin girəcəyində yolunuzu gözləyirəm - dedim. Heç yarım saat keçməmiş gəldi. Yenə də Sabirlə. Görüşdük, hal-əhval tutduq.

- Qohumlara baş çəkməyə gəlmişəm - dedi.

Vədələşdik ki, onları elə burada, Qərvənd kəndindəki yeməkxanada gözləyim. Tez qayıtdılar. O gün axşama qədər bir yerdə olduq. Ötənlərdən, baş verən gündəlik hadisələrdən danışdıq, məzəli lətifələr söylədi. Gözlərimiz yaşarana qədər güldük. Səhhətində, əhval-ruhiyyəsində elə bir ciddi şey hiss etmədim. Ayrılanda:

- Sabah Bakıya gedirəm - dedi - Gəlsən zəng elə...

Elə bu vaxt indi də səbəbini bilmədiyim qəribə bir hadisə baş verdi:

- Sadıq müəllim, -dedim - Yevlağa qədər sizinlə gedək, deyiləsi sözüm var...

Sadıq müəllim ilk anda təəccüblənsə də, bir söz demədi. Mənim maşınıma mindi. Sabir isə arxadan gəlirdi. Yenə də şirin, məzəli söhbətlər. Yevlağa çatanda isə:

- Nəsə deməliydin axı, - deyə üzümə baxdı.

- Yadımdan çıxdı, sonra deyərəm...

- Vaxt tap gəl - dedi. - Bəlkə, o vaxta qədər yadına düşdü.

- Yaxşı - dedim - mütləq gələcəm.

Əslində isə deyiləsi elə bir sözüm yox idi. Heç Bakıya getməyə də macalım olmadı. Ona görə ki, cəmi iki gün sonra Sadıq Qarayevin qəfil ölüm xəbərini eşitdim.

Sonralar, elə indinin özündə də axırıncı görüşümüzü tez-tez xatırlayıram. "Biz bir-birimizdən niyə ayrıla bilmirdik?" - deyə düşünürəm. Bu, hansı möcüzəli qüvvənin təsiri ilə əbədi ayrılacağımızı hiss etdiyimizdən idimi, ya başqa bir səbəb vardı? Demək çətindir.

... Aradan gör nə qədər illər keçib. Ancaq elə bil ki, indi, bu dəqiqə ayrılmışıq, sabah, saat neçədə, harda görüşəcəyimizi dəqiqləşdirib ayrılmışıq. Bəli, uzun illərin amansız ayrılığı, həyatın namərd gərdişi sadiq müəllimin doğma və əziz simasını hələ də ürəyimdən, yaddaşımdan silə bilməyib...

Ziyəddin SULTANOV

Ədalət.- 2011.- 9 aprel.- S. 12.