FESTİVALIN "REANİMASİYASI"

Hərfi mənada latın dilindən tərcümədə" reanimasiya" həyata qayıdış, dirilmə və ya hərəkətə gəlmə deməkdir.

Bəli, Bakıda keçirilən ən möhtəşəm festivallar sırasında 25 illik qəribə, qulaq batırıcı sükut vardı. Sükut ən möhtəşəm festivallarımızdan olan Qara Qarayev adına Beynəlxalq Müasir Musiqi Festivalının "dirilməsi" ilə pozuldu. Bu gün belə uzun səssizliyin səbəblərindən yox, nə gözəl ki, onun yenidən ictimaiyyətimizə bəxş etdiklərindən öyünərək danışırıq. Yaşanan son yeddi gün Bakının demək olar ki, bütün mədəniyyət mərkəzlərində bayram, həyəcan, sevinc, anşlaq var idi. Sonuncu dəfə 21 il bundan öncə keçirilən festival "reanimasiya" etdi. Bir çox yeniliklərlə qayıdan festival illər əvvəl tamaşaçısı olmuş, indi isə yaşa dolmuş auditoriyasını təzədən topladı. Müasir kamera və simfonik musiqiləri dinlətdi.

Qeyd edim ki, sayca dördüncü olan bu festivaldan öncəkilər 1986, 1988 və 1990-ci illərdə keçirilmişdi. Həmin dövrdə hər üç festivalda XX əsrə aid Qərbin klassik və müasir bəstəkarlarının, SSRİ-də nadir hallarda ifa olunan və ya ümumiyyətlə qadağan edilən bəstəkarların - Arnold Schönberg, Oliver Messiaen, John Cage və György Ligetinin unudulmaz musiqiləri səsləndirilmişdi. Əslində bütün əsərləri birləşdirən əsas məqam onların eyni epoxada doğulmaları idi. Bu ecazkar tədbirin təşkilatçılığı dirijor Rauf Abdullayevin, bəstəkarlar Oleq Felzer və Fərəc Qarayevin çiyinlərində idi.

Festivalın Qara Qarayevin adını daşıması heç də təsadüfi deyildi. Qara Qarayev sənətdə sürətli bir inkişaf yolu keçmiş, öz möhtəşəm yaradıcılığına görə bütün mümkün fəxri adlara layiq görülmüş, müəllimi Dmitri Şostakoviçlə eyni pillədə duran dünya şöhrətli bəstəkardır. Digər xalqlara qeyri-ordinar kultumuzun nümayişində önəmli rol oynayan bəstəkar bir çox əcnəbi mədəniyyətlərə nümünə olacaq əsərlər yaratmışdır. O, istər ənənəvi janrlarımızda dəyişiklik etməklə, istərsə də milli musiqimizə bəzi modern musiqi formalarını gətirməklə janr rəngarəngliyi yaradan möhtəşəm musiqiçidir. Türk şairi Nazim Hikmət demişkən, "Q.Qarayevin yaratdığı musiqi təkcə bərəkətli Azərbaycan torpağının, onun orijinal mədəniyyətinin inciləri deyil, bütün dünya musiqisinin bəzəyidir. Q.Qarayev bir də ona görə ölməzdir ki, tərbiyə etdiyi bəstəkarların böyük bir dəstəsini qoyub getmişdir. Həmin bəstəkarlar onun işini davam etdirəcəklər". Bu sözlər böyük bəstəkardan sonra dönə-dönə təsdiq olunmuş və indi onun adı ilə bağlı keçirilən konsert proqramlarında da həmin sübutu əla görmək olurdu.

7 gün, 7 gecə davam edən bu festival akademik musiqini sevənlərə nağıl kimi keçdi. Tərtib edilmiş proqramda elektro akkustik musiqinin olması, bəzi filmlərin təqdimatı, musiqi tarixi ilə bağlı konfransların keçirilməsi, çoxlu sayda əcnəbi musiqiçilərin tədbirə cəlb edilməsi layihənin maştabından xəbər verirdi. Həm də Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin qaynayıb-qarışmasını, yerli sənət nümunələrimizin dünyaya inteqrasiyasını nümayiş etdirirdi. Musiqi kollektivlərindən Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrı, Qara Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestri, bir çox premyerlərin və interpretatsiyaların ifaçısı olmuş Reconsil Vien ansamblı, 2003-cü ildə Ştuttqartda yaranmış Ascolta ansamblı, müasir dövrün 30 - dan şox yeni əsərinin ilk ifaçısı olan Bakılı Con Tempo ansamblı və dünya şöhrətli Percussion ansamblı iştirak edirdilər. Almaniyadan, Avstriyadan, Böyük Britaniyadan, İsveçrədən, Rusiyadan, Gürcüstandan Bakıya gəlmiş sənət adamları tamaşaçıya Yer kürəsini dolanmadan dünya musiqisi ilə canlı tanışlığa imkan yaratdı.

Konsertlərə 2 apreldə açılış edilmişdi. Həmin axşam Rauf Abdullayevin dirijorluğu ilə Arif Məlikovun "IV simfoniyası", Anton von Veberin "Passacaglia"sı, Oliver Messiaenin "Ekzotik quşlar"ı, Vitold Lutovskinin "Orkestr üçün kitab"ı, Vladimir Tarnopolskinin "....deyə bilmədiyim sözlərin küləyi"... səsləndi. Sonuncu əsər həyatdan vaxtsız köçmüş musiqiçi Oleq Kaqana həsr edilmişdi. Əsər forma cəhətdən qeyri-dəqiq və pauzalarının olmaması ilə diqqət çəkirdi.

Aprelin 3-də isə alman kirxası avstriyalı Reconsil Vien ansamblını qonaq etdi. Zalda əyləşənlər Alban Berg, Gerard Grisey, Manuela Kerer, György Ligetin yaradıcılığından parçaları dinlədilər. Qeyd edim ki, səslənən əsərlərin sırasında olan Aleksandr Vagendristelin 2011-ci ildə yazdığı "Dioscuri"("Zevsin övladları") kamera konserti böyük bəstəkarın oğlu Fərəc Qarayevə həsr olunmuşdu və konserti ifa edən iki ansambl bir-birinə bənzəməyən ekizləri xatırladırdı. Bu "ekiz ansambl" templəri və koloritləri ilə fərqlənirdilər. Bu isə dinləyicidə olduqca qəribə assosiasiyalar yaradırdı. Elə həmin gün Rüstəm Mustafayev adına Dövlət İncəsənət Müzeyində gürcü qızı Nino Jvania pianoda Karlheinz Stockhausenin "Lütsiferin röyası"nı solo ifa etdi. Baş qəhrəman Lütsifer əsər boyu kürsüsündə əyləşərək musiqinin onu ram etməsi ilə mübarizə aparırdı. O, zalda əyləşən tamaşaçıya diqqətlə finalda nə baş verəcəyinin marağını yaratmışdı. Pianonun ahəngi ilə çarpışan Lütsifer sonda məğlub olur. Çıxış bitdikdə səslənən alqışlar əsərdə baş verən hadisələrin notlarda uğurlu əksini sübüt etdi. Konsert proqramlarından başqa festival günlərində Müzey Mərkəzində "dəyirmi masa" arxasında çıxışlar, elmi diskussiyalar keçirildi. "Qara Qarayev: XXI əsrdən baxış", "Messiaen: XXI yüzilin bəstəkarı", "00-incı illərin musiqisində maksi və mini" və s. mövzular üzrə keçirilən bu elmi-nəzəri konfransın aparıcılığını sənətşünaslıq doktoru Rauf Fərhadov üzərinə götürmüşdü.

Digər maraqlı məqam 4 aprel tarixində Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında XX əsrin əvvəllərində çəkilmiş avanqard və ekspressionist ruhlu filmlər və bu filmlərdə canlanan hadisələrə yazılmış adekvat musiqinin təqdimatı idi. Səhv etmirəmsə bu cür tədbir Bakıda ilk dəfə keçirilirdi. Xatırladım ki, səssiz filmlərə musiqi bəstələmə ideyası ilk dəfə 2004-cü ildə Ştuttqartda reallaşıb. İlk filmlərin musiqisini heç də həmişə peşəkar bəstəkrlar nota almayıb. Çox zaman filmi adi pianoçular müşayiət edib. 80 illik zaman intervalından sonra əvvəllər dadaist sənətkarlar tərəfindən lentə alınan filmlərin musiqisi reinkarnasiya edildi. Bu cür eksperiment yaşamış filmlər çox maraqlı idi. Filmlər arasında rəssam Salvador Dalinin şəxsən rejissorluq etdiyi və çəkildiyi "Əndəlüsün köpəyi" də vardı.

Solo konsertlərin birində Beatris Vagner də Beynəlxalq Muğam Mərkəzində tamaşaçılara fleytası ilə Avropanın avanqard klassiklərinin, müasir alman bəstəkarlarından əsərlər ifa etdi. Alman fleytaçı ilk dəfə olaraq Azərbaycanlı bəstəkar Türkər Qasımzadənin "Erin Lesser üçün solo"sunu dinləyiciləri ilə bölüşdü. Festival öz auditoriyasına film primyeri də təşkil etmişdi. 5 apreldə baş tutan yığıncaqda alman xanımı Arina Kritsa "İşıqdan şənbə" filmini qonaqlara təqdim etdi. Yeri gəlmişkən deyim ki, WDR (Westdeutcher Rundfunk) şirkəti 1984-cü ildə Karlheinz Stockhausenin 25 illik əməyinin nəticəsi olan "İşiqdan Şənbə" heptologiyasından "Şənbə" operasını ekranlaşdırıb. "Zamanla üz-üzə" adlanan konsert günündə isə ukraynalı dirijor və bəstəkar Vlad Runçakın rəhbərliyində Arnold Schönberqin "II simli kvartet", Aleksandr Raskatovun "Xeina" və Toru Takemitsunun "Andrey Tarkovskinin xatirəsinə nostalgiya" əsəri dinlənildi. Qeyd edək ki, Andrey Tarkovski görkəmli rus rejissoru olmuşdur və "Nostalgiya " adlı film onun yaradıcılığında önəmli rol oynamışdı.

Bəlkə də konsertlərdən ən unudulmazı 6 apreldə oldu. Həmin axşam Kirxada yaşlı, orta və gənc nəslin bəstəkarlarının əsərləri səhnəyə çıxdı. Con Tempo ansamblının ifasında Xəyyam Mirzəzadənin "Qüruba Doğru", Firudin Allahverdinin "Aclıq", Oleq Felzerin vətən həsrətli əsəri "Çapıq", Vasif Abdullayevin "Qarabağ balladası", Rüfət Xəlilovun "Gözləmə" və İsmayıl Hacıbəyovun "İstək" əsərləri səslənərkən musiqidən musiqiyə keçid üçün tarın həzin ifasından istifadə edildi. Salondan, yəni auditoriyanın sırasından salon boyu addım-addım səhnəyə yaxınlaşan tar ifaçısı sonda səhnəyə çıxaraq "Qarabağın balladası"nı çaldı. Filarmoniyada baş tutan "Traume"-"Xəyal" isimli proqramın leytmotivi zərb alətinin üzərində idi. Həmin gün simfonik musiqi sevərlərin diqqətini çəkən Elmir Mirzoyevin məhz bu festival üçün yazdığı "Evridikanın qisasının identifikasiyası" oldu. Əsər məşhur yunan əsatirlərindən və Jean Cocteaunun filmindən ilhamlanaraq yaradılmışdı. Baş qəhrəman -Evridika fleyta ilə ülviliyi və paklığın təmsilçisi, zərb aləti isə dəhşət və qorxunun daşıyıcısıdı. Cəhənnəmlə çarpışan qadın müasir zəmanəmizin real həyat prototiplərini xatırladırdı.

8 aprel tarixində Qara Qarayev adına IV Beynəlxalq Festival öz işini Azərbaycan Dövlət filarmoniyasında Rauf Abdullayevin rəhbərliyi ilə Qara Qarayevin, Alban Bergin, Fərəc Qarayevin violin konsertlərini təqdim etməklə bitirdi. Yaşadığı zəmanənin bəzi çətinlikləri üzündən nəinki Avropanın, hətta yerli konsert salonlarına belə ayaq basa bilməyənlər üçün bu bir hədiyyə idi. Böyük həvəs və peşəkarlıqla hazırlanmış festival bakılılarda dolğun, rəngarəng təəsuratlar buraxdı. Həqiqətən də həzin duyğulara və zövqə köklənmiş bu tədbirın təşkilatçılarının və işçi qrupunun sərf etdiyi əmək hər cür sayqıya layiqdi. Çünki festival uzun zamandır ki, "mürgülü tamaşaçımız" üçün əsl hadisə idi.

SƏMA BABƏKQIZI

Ədalət.- 2011.- 9 aprel.- S. 16.