"Buludların yaranması prosesi Bakının üzərində formalaşmır"

Hüseynqulu Bağırov: "Bu, qlobal sabitliyin pozulmasının təzahürləridir"

Son illər dünyada fəlakətlər baş verməkdədir. Dəhşətli mənzərəni izləyəndə əksər insanlar dünyanın sonunun çatdığını düşünür. Bütün bu müşahidə olunan faciəvi fəlakətləri aidiyyəti qurumlar iqlim dəyişmələrinin təzahürü kimi xarakterizə edirlər. Kainatın bir hissəsi olan Azərbaycanda da indiyə kimi görünməyən hallar müşahidə olunur. Bu və digər məsələlərə dünən medianın suallarını cavablandıran Ekologiya və Təbii Sərvətlər naziri Hüseynqulu Bağırovla aydınlıq gətirməyə çalışdıq. Nazirin dediklərindən də bir daha anlaşılırdı ki, cərəyan edən prosesləri araşdırmaqda elmin özü belə aciz durumdadır.

- Cənab nazir, son illər müşahidə olunan qeyri-sabit ekoloji vəziyyət nə ilə bağlıdır?

- Bir qayda olaraq qeyri sabit vəziyyət qlobal iqlimin qısamüddətli nisbətən sabitləşdiyi dövrdə yaranır. Bir neçə on illikdə davam edir. Ola bilsin ki, bu qeyri sabitliyin ömrü sona çatıb. Ola bilsin bu qısamüddətli hadisədir. Yaxud da ola bilsin bu, insan amilinin fəaliyyəti ilə gedən bir istiqamətli prosesin nəticəsidir. Bu daha obyektiv elmi xarakter daşıyan araşdırmaların predmetidir. Bizim vəzifəmiz gündəlik baş verən hadisələrin səbəbini araşdırmaq və onun mümkün təsirlərindən qorunmağa xidmətdir.

- Palçıqlı yağışların yağmasına səbəb nədir?

- Yağışların belə bir formada palçıqla müşahidə olunması yerli tozla bağlı ola bilməz. Çünki buludların yaranması Bakının üzərində formalaşmır. Buludlar küləklə hardasa yaranıb formalaşır. Son iki dəfə müşahidə olunan toz burulğanlarının səbəbi Cənub-Şərqdə, Cənubda formalaşıb baş verən toz tufanlarının nəticələri ilə əlaqədar olduğu artıq aydındır.

- Belə çirkli yağışların yağmasının nə vaxta kimi davam edəcəyi gözlənilir?

- Qeyd etdiyim kimi bu əsasən qlobal proseslərin nəticəsidir. Ona görə də onun nə qədər davam edəcəyini proqnozlaşdırmağı heç kəs risk edib üzərinə götürməz. Əsasən Əfqanıstan, Pakistan və bir sıra ərəb ölkələrindən gələn toz burulğanlarının nəticəsi olaraq belə hallar müşahidə olunur. Toz burulğanları ilə yuxarı qalxan xırda hissəciklər hava axınları ilə ayrı-ayrı ölkələrə aparılır. Bu yaxınlarda Almaniya toz çovğunu oldu. Deməli, bu toz dumanları Almaniyaya gedib çıxa bilirsə, Azərbaycana da gələ bilər. Son illər isə belə halların sayı daha da çoxalıb. Bu da qlobal sabitliyin pozulmasının təzahürləridir.

- Bəzi rayonlarda torpaq çatları baş vermişdi. Bu proses nə yerdədir?

- Şübhəsiz, bu proses nəzarət altında saxlanılır. Hər an izlənilir. Müşahidələrimiz də davam etməkdədir. Hal-hazırda sabitləşmə var. Amma bu o demək deyil ki, biz nə olacağını bilirik. Bütün bunların hamısı qlobal proseslərdir.

- Gələcəkdə bu hansısa təhlükə yarada bilər?

- Düşünmürəm ki, bu qısa müddətli prosesdir. Amma hardasa qlobal geoloji prosesləri əks etdirir.

- Havaların istiləşməsi ilə əlaqədar olaraq Kürdə suyun səviyyəsi yenidən artmaqdadır. Bununla bağlı hansısa məlumata maliksinizmi? Əvvəlki illərin müşahidəsindən çıxış edərək hansısa təhlükəyə yol açacağı mümkündürmü?

- Bir neçə gün əvvəl bizim Kür kanalında bu işi aparan komissiyamız araşdırmalarını başa çatdırıb. Əldə olunan məlumatlar tətbiq olunub və hesabat hazırlanıb. Respublikada bu sahədə qərar qəbul edən şəxslərə böyük bir hesabat da çatdırılıb. Onun kiçik variantını isə biz yəqin ki, ictimaiyyət üçün açıqlayacağıq.

- Yay mövsümü gəldiyi üçün meşə yanğınları təhlükəsi də artır. Rusiyada və digər ölkələrdə müşahidə olunan meşə yanğınlarının qarşısını almaq üçün hansı tədbirlər görülür? Belə bir olaydan uzaq olmaq mümkündürmü?

- Bu yanğınlar əksər hallarda insanların davranışı sayəsində baş verir. Azərbaycanda da ya çobanlar, ya da siqaretini atan insanlar tərəfindən meşələrdə yanğınların baş verməsi halları rast gəlinir. Yaxud da meşələrdən moruq yığmağa gedən gənclər tonqal qalayır və onu tam söndürmürlər. Belə hallarda yanğınların törənmə ehtimalı da böyük olur. Bizim meşələrimizin xüsusiyyəti belədir ki, yanğınlar törənsə belə geniş yayılmır. Digər bir tərəfdən də Azərbaycanda yanğınsöndürmə işi effektivdir. Siz özünüz də görürsünüz ki, Azərbaycan yanğınsöndürənləri hətta maddi-texniki imkanları daha da inkişaf etmiş ölkələrdə baş verən yanğın hallarının aradan qaldırılması prosesində yaxından iştirak edir. Həmçinin də bizim özümüzün də mərkəzimiz var. Meşəçilərimiz bu sahədə geniş təcrübə əldə ediblər. Azərbaycanın meşələrində yanğın halları baş verəndə də bir neçə saatdan uzun çəkmir. Nadir hallarda bir gün və yaxud gün yarım, iki gün davam edə bilər. Baş verən yanğınlar da elə böyük miqyasda ziyanla nəticələnmir.

- Yanğınların tez-tez baş verdiyi müxtəlif ölkələrin meşələri ilə Azərbaycan meşələrinin fərqi varmı?

- Bizim meşələrimiz daha rütubətli, enliyarpaq meşələrdir. Onlar da yanğınlara daha davamlı sayılır. O meşələr ki, yana bilərdi ola bilsin onlar tarixən yanıb qurtarıb. Gəncə və onun ətraf ərazilərində torpağın tərkibinə nəzər saldıqda Eldar şamı külü ilə zəngindir. Ehtimal etmək olar ki, tarixi dövrlərdə nə zamansa quraqlığa dözümlü bu cür meşəliklə örtülü ərazilər olub. Amma mütəmadi yanğınlar nəticəsində artıq sıradan çıxıb. Bizim meşələrimizin azalmasına səbəb yanğın deyil, kənd təsərrüfatı ehtiyacları üçün insanların istifadəsi olub. Kənd təsərrüfatında istifadə olunan ən qiymətli torpaqlar tarixən meşəliklər olub. O yerdə ki, dəmyə nəsə istehsal etmək olursa, orada ağac daha rahat bitir. Bizim ərazilərimizdə ağaclar tarixən zəngin olub. 500-200 il bundan əvvəl tarixə söykənən ağaclar olub. Azərbaycan dövləti Rusiyaya ilhaq olunanda Rusiya hökuməti xanların torpaqlarını xəzinəyə daxil etmişdi. Həmin torpaqların böyük əksəriyyəti meşə ilə örtülü ərazilər idi. Məhz həmin meşə ilə örtülü ərazilərdə gəlmə adamların kəndləri salınmışdı. İndi o kəndlər olan yerlərdə demək olar ki meşə yoxdur. Çünki meşəliklər kəndlərə çevrilməklə həm də əkin yerlərinə çevrilib. Torpağın qatı göstərir ki, həmin ərazilər tarixən meşəlik olub.

- Azərbaycanda hansı bölgələrdə təhlükəli ərazilər var?

- Biz heç də ərazilərimizdə nəzarətdən çıxacaq bölgə olması proqnozunu gözləmirik. Amma hamımızın köməyimiz sayəsində fəlakətlərin qarşısını ala bilərik. Meşələrimizdə yanğınların 70-80 faizi insanların davranışı nəticəsində əmələ gəldiyi üçün biz bu ehtimalı azalda bilərik.

- İşğal altında olan ərazilərdəki meşələrin qorunması prosesi necə həyata keçirilir? Beynəlxalq qurumlarla bu sahədə iş aparılırmı?

- İşğal altında olan meşələrimizin qorunması istiqamətində problemlərin yaşandığı bəllidir. Bununla bağlı beynəlxalq qurumlarla işlərin görülməsinə gəlincə, belə bir fəaliyyət var. Amma beynəlxalq qurumların bu qədər ədalətsiz, o qədər də səmimi olmayan mövqe, ikilistandartlarla yanaşması fonunda siz gözləyirsiniz ki, onlar bizim təbii sərvətlərimizi, o cümlədən də meşələrimizi qoruyacaq? Onlardan kömək gözləmək mümkün deyil. Hesab edirəm ki, Ermənistanın ikiüzlü mövqeyində dəstək taparaq, total müharibə mübarizəsindən əl çəkməlidir. Həmin total müharibənin tərkib hissəsidir danışıqlar illuziyası yaratmaq. Müharibənin başqa formaları da var. O cümlədən özünə məxsus olmayan təbii sərvətləri talan etmək, yaşıllıqları məhv etmək, çayları çirkləndirməkdir. Bununla da düşmənçiliyini bildirir və bu istiqamətdə işini də davam etdirir.

- Təxminən nə qədər ziyan vurulması ilə bağlı məlumatlar varmı?

- Mənə çətindir bununla bağlı nəsə demək. Bizim komissiyamız var və o mütəmadi olaraq bu istiqamətdə məlumat toplamaqla məşğuldur.

- Əhali arasında daha çox istifadə olunan polietlin torbaların zərərindən həmişə danışılır. Onun zərərinin aradan qaldırılması üçün nəsə düşünülürmü?

- Nazirlər Kabinetinə bununla bağlı bizim tərəfimizdən təklif olundu ki, heç olmasa Azərkimya istehsal etdiyi polietlin torbalara zərəri aradan qaldıracaq qatqı əlavə etsin. Həmin qatqı polietlin torbaların qısa müddətdə təbiətdə dağılmasına səbəb olur. Hazırda bu məsələyə baxılır və məsələ müzakirə obyektidir. Amma onların indiki halda iqtisadi durumları o qədər də yüksək deyil və əlavə xərclər tələb edən işlərə getmək istəmirlər. Belə hallarda konsensius olmalıdır. Nazirlər arasında müzakirələr, yazışmalar aparılır və hamı tərəfindən dəstəklənən birvariant üzərində də durulur. Bu isə xeyli vaxt aparır. Prinsip etibarilə bundan ikinci çıxış yolu da var. Tutaq ki, biz Azərbaycanda həmin torbaların tez parçalanmasına nail olduq. Axı bunun fəsadları var və o da nəzərə alınmalıdır. Uzun müddət onu satışa qədər saxlamaq imkanları da məhdudlaşır. Belə olan halda insanların özü bu məsələni həll etməlidir.

- Nəyi nəzərdə tutursunuz?

- Məsələn Almaniyada təkrar istehsal mümkündür. Niyə? Çünki ayrıca yığıldığı üçün onu çeşidləməyə əlavə vəsait xərclənmir. Şirkətlərə də onu az müddətə toplayıb təkrar xammal kimi istifadə etmək sərf edir. İsraildə isə bu proses çox baha olduğu üçün buna gedilmir. Çünki İsraildə də insanlar tullantını çeşidli yığmaq istəmirlər. Belə olan halda şirkətlər əlavə çeşidləmə zavodları tikməyə məcburdur. Bu isə qiyməti daha da bahalaşdırır. Digər bir tərəfdən də bu məsələ davranışla, psixologiya, təfəkkürlərlə bağlıdır. Əgər bir polietlin torpaqları və yaxud da istənilən bir tullantını ayrı-ayrı yığsaq, onda bioloji qalıqlardan kübrə istehsal etmək olar. İndiki şəraitdə isə çox nadir hallarda bu baş verir. Tullantılara nəzarət işimiz olsa da emalı bizim vəzifəmiz deyil. Buna baxmayaraq, biz çox yaxşı avadanlıq almışıq. Yaratdığımız obyektlərin birində planımız var ki, tullantıları biz özümüz yığaq və həmin avadanlıqlar vasitəçiliyi ilə emal edəcəyik. Bizə nə qədər lazımdırsa o qədər yığacayıq. Onları əridib yenidən kökü qapalı ağac yetişdirmək üçün qablar hazırlanacaq. İldə milyona qədər ağac əkilmək üçün yerdən çıxarılıb gətirilir. Ona görə də yaxşı olar ki, elə ağacların kökü həmin qaba salınsın və orada yetişdirildəkdən sonra götürülüb torpağa salınsın.

- Nazirliyin balansında olan bəzi ərazilər bəzi bələdiyyələr tərəfindən qeyri-qanuni istifadə olunur. Bilmək olarmı hansı bələdiyyələr tərəfindən belə bir addım atılır?

- Bizim son yoxlamalarımız Şamaxı, Quba, Qusar, İsmayıllı rayonlarında olub və belə faktlar əldə olunub. Məsələn, Qusarda hardasa 14 hektara qədər ərazi 20-yə qədər insana verilib. Amma xəritələr göstərir ki, həmin torpaqlar meşə fonduna məxsusdur. Hazırda bu məsələ ətrafında diskusiya gedir. Onlar da sübut etməyə çalışırlar ki, həmin torpaqlar bələdiyyəyə məxsusdur. Biz inanırıq ki, bizim xəritəmizdə göstərilən ərazilər doğrudur. Ona görə də sənədləri hüquq mühafizə orqanlarına vermişik.

- Meşəbəyinin döyülməsi faktı ilə bağlı nə deyə bilərsiniz?

- Bu məsələ ilə bağlı araşdırmamız başa çatıb. Meşəbəyinin döyülməsi faktı yoxdur. Döyülməsi barədə xəbər yayılan şəxs stenokardiya ehtimalı ilə xəstəxanaya götürülsə də onda belə bir əlamət aşkarlanmayıb. Sağlam şəkildə də evə buraxılıb. Həmin şəxs öz ərazisində yeni Meşə İdarəsinin Rəisi təyin olunanda nə vaxtsa kiminsə onun üzərinə məsuliyyət düşməsini istəməyib. Bütün ərazilərdə qəbul-təhvil prosesi gedir. Aparılan bu təhvil prosesdən hansısa meşəbəyi boyun qaçırmayacaq. Buna baxmayaraq araşdırma aparılıb və bu araşdırmaların bəzilərində onun özü iştirak edib, aktlara qol çəkib. Qırıntılar aşkarlanıb və bu qırıntıları görəndə, onun üstünün açıldığını hiss edəndə həmin ərazidən qaçmaq istəyib. Belə bir mifi ortaya atmağı düşünüblər. Araşdırmalar onu göstərir ki, belə bir fakt yoxdur. Həm xəstəxanadan arayışlar götürülüb, həm də qonşularla, iş yoldaşları ilə danışıqlar aparılmış və onlardan da arayışlar hazırlanıb. Bu sadəcə olaraq öz canını qurtarmaq cəhdi daha çox özünü göstərir. Görünən odur ki, daha fəal bir mövqe götürülüb.

Gültəkin Qəhrəmanlı

Ədalət.- 2011.- 14 aprel.- S. 3.