ƏN QİYMƏTLİ YADİGAR

(Sənədli hekayə)

Görkəmli ədib, xalq yazıçısı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı - Süleyman Rəhimovun unudulmaz xatirəsinə hörmət və ehtiramla...

Böyük sənətkarlar, tarixi şəxsiyyətlər barəsində söz demək, fikir yürütmək çətin olduğu qədər də məsuliyyətlidir. Xalqımızın böyük sənətkarı Süleyman Rəhimovun nəhəng yaradıcılığı barəsində söz demək fikrində deyiləm. Çoxdan ürəyimdə yığılıb qalan və yaddaşımda iz buraxan hamı ilə indilikdə ustadın yubileyi ərəfəsində danışmağı, yazmağı özümə borc bilirəm.

Başqaları kimi mən də Süleyman müəllimi hələ orta məktəbdə oxuduğum illərdən əsərlərini oxuya-oxuya tanımışdım. Sonralar tale elə gətirdi ki, bu böyük insanın ailə üzvləri, yaxın qohumları ilə tanış oldum. Bu da institut illərindən başlandı. Süleyman müəllimin baldızı Azadə xanımla tibb institutunda bir qrupda oxuyurduq. Böyük ustad barəsində az-çox nə eşitsəydik, nə öyrənsəydik bizim üçün xoş və maraqlı olardı. Bəzən Azadə xanım bizi - qrupla evlərinə dəvət edərdi (İmtahan qabağı hazırlaşanda və s.). Belə get-gəlişlər bizi bu ailəyə daha da yaxınlaşdırdı. Sən demə, qruppamızdakı Firəngiz adlı qız Süleyman müəllimin oğlu Oqtayın xoşuna gəlibmiş. Bu xoşa gəlmək daha da ciddiləşdi və hələ biz institutu bitirməmiş Oqtayla Firəngizin toyu oldu.

Sözümün canı var. Qruppamızın tələbələri o vaxt böyük qürur hissi ilə yaşayırdı. Elə bil hardasa ağlımıza gəlməyən bir möcüzə baş vermişdi. Bir vaxt həsrətiylə yaşadığımız böyük sənətkar indi bizim üçün lap yaxın olmuşdu. Sən demə Süleyman müəllimə çatdırıblarmış ki, aramızda bir oğlan var, şeir yazır.

Günlərin bir günü dedi:

- Bu oğlandı şairlik eləyən?

Başımı aşağı salıb, dinmirdim. Süleyman müəllim ağır-ağır sözünə davam etdi:

- Nə olar. Azmı həkimlər var həm şairdi, həm yazıçıdı, həm də tarixi şəxsiyyətlərdi.

(Çexovun, N.Nərimanovun, A.Səhhətin adlarını çəkdi).

Mənim o zamankı yazı-pozu həvəsim birə-beş artdı. Qalın şagird dəftərində roman yazmaq "eşqinə" düşdüm (o dəftər hələ də durur). Nə isə. İllər keçdi.

İnstitutu bitirdik. Hərəmiz bir tərəfə düşdük. Beş il Türkmənistanda işlədikdən sonra doğma respublikamıza qayıtdım. Ağcabədi Mərkəzi Rayon Xəstəxanasına işləməyə göndərildim.

Günlərin bir günü eşitdim ki, Süleyman Rəhimov rayonumuza seçicilərlə görüşə gəlir.

O vaxtlar Ağcabədidən Süleyman müəllimi Azərbaycan SSR Ali Sovetinə deputatlığa namizəd göstərmişdilər. Belə hallarda qabaqcadan qaydasınca hazırlıq gedirdi. Çıxış edəcək adamlar Raykomun ideoloji şöbəsi tərəfindən hazırlanırdı.

Təbiidir ki, Süleyman müəllim yazıçı olduğundan çıxışa hazırlaşanların əksəriyyəti ədəbiyyat müəllimləri, orta məktəbin yuxarı sinif şagirdləri olardı. Məni heç yerə çağırmamışdılar və bilirdim ki, çıxış edənlərin siyahısında adım yoxdur. Buna görə də çıxış etmək barəsində fikirləşirdim. Lakin çoxdan görmədiyim böyük sənətkarın məğrur, cazibədar görkəmi üçün içimdə bir həsrət hissi vardı. Nəhayət dedilər ki, yazıçı Raykomun qonaq evindədir. Bu həsrət hissi dəfələrlə məni qonaq evinin qapısına getməyə məcbur etsə də içəri keçmək mümkün olmamışdı. O vaxtlar Raykomun qonaq evi alınmaz qala hesab edilirdi. Oraya quş da qona bilməzdi. İllah da o zamankı Raykomun əzazil birinci katibinin qoyduğu qayda-qanunu kimin həddiydi pozsun.

Mədəniyyət evinin qapısında adam əlindən içəri keçmək olmurdu. Qabaq cərgələrdən birində yer tapıb, oturmuşdum. Adətən qabaqcadan namizədin vəkilinə söz verərdilər. Bu dəfə başqa cür oldu. Raykomun ikinci katibi giriş sözü dedikdən sonra, bir-bir qabaqcadan hazırlanmış adamlara söz verdi. İçimdəki hisslər məni rahat buraxmırdı. Çıxış etmək üçün yazıb göndərdiyim kağız parçasına baxıb kənara qoymuşdular. Əlimi qaldırıb söz istədim. Yığıncağı idarə edən bir an duruxdu. Dönüb bayaqdan başını aşağı salmış və kağız üzərində cızma-qara eləyən Raykomun birinci katibinə, sonra da Süleyman müəllimə baxdı. Süleyman müəllimin mehriban səsi eşidildi:

- Söz verin, qoyun o yoldaş çıxış eləsin, - dedi.

Dərhal tribunaya tərəf addımladım. Çox həyəcanlandım. O biriləri kimi qabaqcadan hazırlanmış "konspektim" yox idi. Ani sükutdan sonra özüm ələ ala bildim və danışdım. Danışdıqca arabir dönüb Süleyman müəllimin mənə dikilən qartal baxışlarına baxırdım. O baxırdı, baxışlarında bir təbəssüm vardı, bu xoş, mülayim, ilıq təbəssüm bütün sifətini işıqlandırdı. Mənə elə gəlirdi ki, o işıq mənim də daxilimə, qəlbimə nüfuz edir və məni isindirirdi. Bayaqkı həyəcanım artıq yoxdu. Özümü rahat hiss edirdim. Arabir onun razılıqla başını hərəkət etdirməsi mənə qüvvət verirdi.

Azərbaycan xalqının böyük oğlu, Azərbaycan ədəbiyyatının bu görkəmli nümayəndəsini Balzakla müqayisə edirdim. Bu müqayisədə onun Balzakdan çox-çox yüksəkdə durduğunu sübuta yetirmək üçün danışırdım. Çıxışımın bir yerində təxminən belə dedim: "Vaxtı ilə Balzak demişdir ki, yaşadığım cəmiyyətin eybəcərliklərini toplayıb qələmə ala bilsəydim, özümü bu cəmiyyətin katibi sanardım. Balzak bu arzusuna nə dərəcədə nail olmuşdu, deyə bilmərəm, lakin, xalqımızın görkəmli söz ustadı Süleyman Rəhimov bu arzuya çoxdan nail olmuşdur. Böyük Səməd Vurğun çıxışlarının birində demişdir: "S.Rəhimov ədəbiyyatımızın uzaq vuran topudur"". Sürəkli alqışlar altında səsim eşidilməz oldu. Onun dodaqları qaçdı, gülümsəyirdi, qəflətən əlini qaldırdı, zal sükuta qərq oldu və onun əzəmətli səsi zalı bürüdü:

- Həkim, - dedi, - çox zirvəyə qalxma, qoy görək, külək bizi uçurar, mənim Balzaka böyük ehtiramım var.

Hamı əl çalırdı, onun təvazökarlığını alqışlayırdılar! Mən artıq ürəyimi boşaltmışdım, tribunadan düşürdüm. Məndən sonra namizədə söz verdilər. Onun çıxışının yaddaşımda qalan hissələrini olduğu kimi verməyə çalışacağam. Ağır addımlarla tribunaya gəldi. Bir an zal sükuta daldı. İçini anlatdı, gülümsədi və əlindəki qələmi bir neçə dəfə o tərəf, bu tərəfə çevirdi. Aramla sözə başladı:

- "Çox sağ olun, - dedi. - Zəhmət çəkib bu görüşə gələnlərin hamısı, bu zalda oturanların da, oturmayanların da hamısı (ayaq üstə duranlar da vardı), mümkün edib bura gələ bilməyənlərin də hamısı sağ olsunlar. Burada çıxış edib mənim barəmdə xoş söz deyənlər də sağ olsunlar. Görürsünüz, mən özümə vəkil-zad gətirməmişəm və buna ehtiyac da yoxdur. Niyə? Ona görə ki, mənim vəkilim elə budey, bu camaat özüdü-sizsiniz" Əlini zalda oturanlara uzatdı, hamı əl çaldı. Yenə əlini qaldırdı və sözünü davam etdi.

- "Elə bu sözləri Mərkəzi Komitədə də dedim. Dedim ki, mən həmişə o rayona bir yazıçı kimi görüşə getmişəm, o camaat məni yaxşı tanıyır. Elə indi də bir yazıçı kimi görüşə gedirəm, deputatlığa namizəd kimi yox, ona görə də mənə vəkil-zad gərək deyil. Bir də ki, gərək düz danışasan. Burada gizlətməli bir şey yoxdu. Siz səs versəniz də, verməsəniz də mən deputatam. Adım düşüb o siyahıya, deməli mənə səs verəcəklər. Axı, başqa bir kəs yoxdu məndən savayı. Görüşə o namizəd gələr ki, özündən başqa bir para rəqibi də olsun. O da desin ki, ay camaat, vallah-billah, bağ belə, bostan belə, dağı dağ üstə qoyacağam, sizi süd gölündə çimizdirəcəm- amanın bir günüdü, mənə səs verin. Mənim də rəqibim var, özümün də bu qələmimdən başqa heç nəyə gümanım getmir. Nə vəzirəm, nə də böyük vəzifə sahibiyəm, heç oturmağa kabinetim də yoxdu, yalandan vəd verim ki, filan-beşməkan. Mən yazıçıyam, aranızda yazan-pozan varsa ona kömək edə bilərəm. Bax, indicə burada bir həkim çıxış elədi, o məni Balzakdan nəhəng eləyən həkim. Onu çoxdan tanıyıram, amma sonralar yox oldu, bilmədim necə oldu. Bakıda oxuyanda arabir görərdim onu, özü də deyərdilər şeir-zad yazır."

Onun yaddaşına heyran qalmışdım. Mənə elə gəlirdi ki, o, məni çoxdan unutmuşdu. Yaradıcılıq planlarından danışdı, suallara cavab verdi. Beləcə, namizədlə seçicilərin görüşü dönüb oldu yazıçı ilə oxucuların görüşü. Mədəniyyət evindən çıxanda yenə ona yaxın düşə bilmədim. O əzazil katiblə maşına oturub, qayım-qala qonaq evinə getdilər.

Aradan iki ilə yaxın vaxt keçmişdi. Belə oldu ki, məni mərkəzi rayon xəstəxanasına baş həkim qoydular. Xəstəxana bərbad haldaydı. Qabaqdan qış gəlirdi. Xəstəxana binasının təmir işləri bir yana, istilikvermə sistemi ən çətin problem idi. Əldəqayırma "solyarka peçlərindən" istifadə etməklə palataları qızdırmaq istəyirdik. Müraciət etmədiyimiz baş idarə, nazirlik qalmamışdı. Amma heç bir nəticə yoxdu. Respublika Kommunal Təsərrüfat nazirinin qəbuluna düşə bilmirdim, müavinləri mənə məhəl də qoymurdular.

Səhiyyə nazirliyinin, Raykomun məktublarına belə reaksiya vermirdilər. Qəflətən Süleyman müəllim yadıma düşdü. Evinə zəng elədim (o vaxt Süleyman müəllim heç yerdə işləmirdi, doğrudan da oturmağa kabineti da yoxdu).

Telefonda təmkinli, əzəmətli səsini eşitdim. Özümü təqdim etdim, vəziyyəti dedim. Gülümsədi və:

- A bala, səhv salmısan, - dedi. - mən yazıçıyam, nə kommunal təsərrüfat, nə də təmir-tikinti naziriyəm.

- Süleyman müəllim, - dedim, - Siz bizim rayonumuzun deputatısınız axı, sizə səs vermişəm.

Guldü:

- Get səsini geri götür. Sonra əlavə elədi: - Zarafat eləyirəm, gəl bizim evin yanına, hara deyirsən gedək, görək nə çıxır. Amma maşınım-zadım yoxdu ha, nə də taksi pulum yoxdu. - Yenə gülümsədi: - Zarafat edirəm, birdən inanarsan ha, - dedi.

Bir azdan maşına oturub, hökumət evinin yanında düşdük. Maşında soruşdu:

- Bəs o dağ boyda pambıq tayaları olan rayonun zəhmətkeşlərinə xidmət edən xəstəxananın istilik sistemi niyə o günə düşüb?

Dərdimi bir az geniş danışdım. Dəfələrlə qəbuluna düşə bilmədiyim Kommunal Təsərrüfat nazirinin qapısında oturan qız, (o qız ki, məni içəri buraxmazdı) Süleyman müəllimi görən kimi ayağa qalxdı və Süleyman müəllim heç nə demədən qapını açıb, içəri keçdi. Mən də onunla dabanqırma içəri keçdim (bu dəfə imkan tapıb, məni saxlaya bilmədi). Nazirlə görüşdülər, salamlaşdılar, mən hələ də ayaq üstə durmuşdum. Süleyman müəllim məni əli ilə göstərib:

- Bu oğlanı görürsən, - dedi, - məni hədələyir ki, gələn dəfə səs verməyəcək mənə. Mən də nə edim, qorxuram qalam qutuda, biabır olam. Vermədi vermədi də, zorla səsini əlindən alacam?!

Hər ikisi ürəkdən güldülər. Və mən qəbuluna düşə bilmədiyim nazir dedi ki, bu oğlan nə istəyir? İstəyimi tələm-tələsik dedim. Nazir gözlüyünü taxıb, qayğılı halda dilləndi:

- Bunların Raykomunun məktubu var bizdə, cavab vermişik ki, xəstəxananın istilik sisteminin təmiri bizim səlahiyyətimizə daxil deyil.

Süleyman müəllim uğundu:

- Tay deynən gələn dəfə deputat olmaqdan əlimizi üzək də, - dedi. Nazir də güldü və əlavə elədi:

- Yox - dedi, - ona imkan vermərik, daha Siz gəlmisiniz, əlac nədi, gərək bir şey eləyək.

Nazir dəstəyi götürdü zəng elədi, kiminləsə danışdı və üzünü mənə tutub dedi:

- Sən qayıt get rayona, bir-iki günə briqada gələr, hər şey düzələr. Daha dağ boyda kişiyə zəhmət veribsən.

Xudahafizləşdim, Süleyman müəllim qaldı nazirin yanında (özü dedi onu gözləməyim) mən çıxdım. Doğrudan bir neçə gündən sonra təmir briqadası gəldi. Və burasını da qeyd edim ki, Ağcabədi mərkəzi rayon xəstəxanasına elə bir istilik sistemi düzəltdilər ki, hələ də istifadə edilir və rayonda mərkəzi istilik sisteminə çevrilib. ("Meymunun dəfni" povestimdə bu hisslərimi vermişəm).

Sonralar Bakıya köçdüm və Süleyman müəllimlə arabir görüşdüm, hər dəfə soruşardı:

- Yazıdan-pozudan nəyin var?

Bir də dedi ki, onları yığ gətir, baxım.

Mərkəzi mətbuatda çıxan hekayə və povestlərimi toplayıb, verdim. Soruşdu ki, sən Yazıçılar İttifaqının üzvüsən? Dedim, - xeyr. Bağlamanı verəndə:

- Bir neçə gündən sonra, - dedi, - gələrsən apararsan.

Bir neçə gündən sonra getdim. Çox məmnun idi. Gülümsəyirdi.

- Balam, - dedi, - xəbərimiz yoxmuş, sən əməlli-başlı yazıçıysanmış. Süleyman müəllimin zarafatına bələd olduğumdan heç nə demədim.

- Yazıb qoymuşam arasına, - dedi. - sənə zəhmət vermişəm, verərsən Yazıçılar İttifaqına. İki nəfərdən də alarsan əlavə.

Sonralar hər məni görəndə soruşardı:

- Nə oldu, qəbul olundun?

- Xeyr, deyirlər hələ baxacağıq.

- Onlara qalsa. Yaxşı, qoy başım açılsın özüm məşğul olacağam səninlə, - deyərdi.

Axırıncı dəfə Respublika Klinik Xəstəxanasında görüşdük. Qızlarından biri ilə gəlmişdi. Əlində əsa vardı, dizlərindən şikayət edirdi. Əyninə plaş geymişdi. Yenə əzəmətliydi, yenə baxışları qartal kimi uzaqlara zillənmişdi. Sol döşünə vurduğu ulduzun üstünü (Sosialist Əməyi Qəhrəmanı ulduzunun) plaşın yaxası tez-tez örtərdi. Qızı əlini uzadıb, plaşın yaxasını açardı:

- Lazım deyil, bala, - dedi.

- Ay dədə, niyə? Qoysana ulduzun görünsün.

- A qızım, - dedi, - bu camaat məni ulduzsuz da tanıyır. Tanıyan tanıyır, tanımayana o ulduz də gərək deyil.

Yenə məndən soruşdu:

- Nətərsən, həkim? Yazıdan-pozudan nəyin var?

Dinmədim. Bu rəhmətlik ustadın yanında yazıdan-pozudan danışmaq mənim üçün çətindi.

- Nə oldu, - dedi, - ittifaq məsələsi? Gülümsədim:

- Deyirlər ki, hələ baxmayıblar, vaxtları yoxdu, - dedim. Başını buladı:

- Yaxşı, - dedi, - qoy başım açılsın, əlimdə yazım var, özüm sənlə məşğul olacam.

Sonralar üzvülüyə keçəndə, artıq Süleyman müəllim həyatda yox idi.

Dedilər ki, zəmanəti ancaq sağ adam verə bilər. Başqa bir yoldaşdan al gətir. Elə bil qəlbimə nəsə sancıldı. Maddım-maddım bu sözü deyən cavan oğlanın üzünə baxırdım. Bilmirdim mənim ürəyimdən keçənləri o oxuya bilir, ya yox. "Süleyman müəllim tək mənim üçün yox, bu cəmiyyət üçün həmişə sağdır, həmişə yaşayır" - deyirdim, içimdə. Zəmanəti götürüb çıxdım. Ürəyimdəki ağrını yüngülləşdirmək üçün bu əhvalatı hörmətli yazıçımız Cəmil Əlibəyova danışdım. Rəngi tutuldu. Başını bulayıb dedi:

- Dünyada nə qədər sadəlöv adamlar var ey, deyirəm. Həkim, mən yazaram, sabah gəlib götürərsən, fikir vermə.

Süleyman müəllimin verdiyi zəmanəti indi arxivimdə ən qiymətli yadigar kimi saxlayıram.

Nurəddin Qənbər

Ədalət.- 2011.- 14 aprel.- S. 7.