ƏBLƏH

Hekayə

Ən böyük axmaqlıq bacarmadığın işin qulpundan yapışmaqdır.

Napoleon

Qapı astaca açıldı. Katibə astanada göründü:

- Yanınıza gəlmək istəyən var.

- Buyursun.

Orta boylu, dolğun, dümağ seyrək uzun saçı səliqə ilə geriyə daranmış yaşlı kişi kabinetə daxil oldu. Uzun, enli masaya tərəf gəlib onu ayaq üstə qarşılayan həmyaşıdına əl verdi:

- Salam, deyəsən tanımadın. Əbiləm də, yadından çıxıb məktəb illəri?..

Onun əlindən tutub salamını alan həmyaşıdı fikrə getdi və birdən sifəti istehzalı təbəssümlə işıqlandı:

- Həə... Əbil, bağışla, əvvəl tanıya bilmədim, yaman dəyişmisən.

- Elə sən də çox dəyişmisən. O gün televizorda gördüm. Evdəkilərə dedim ki, məktəb yoldaşımdır, on il bir yerdə oxumuşuq. İndi adlı-sanlı alimdir, böyük elmi idarəyə rəhbərlik edir.

O bu sözləri birnəfəsə dedi, sonra köksünü ötürüb əlavə etdi:

- Allah səninkiləri də saxlasın. Böyük nəvəm bic-bic qımışıb soruşdu ki, ay baba, bəs sən? Nənəsi mənim əvəzimə ikibaşlı cavab verib dedi ki, baban vaxtında tanınmış yanğınsöndürən olub, nə qədər ev-eşiyi, ailəni xilas eləyib od-alovdan...

- Yanğınsöndürən?

- Hə də, o vaxt məktəbi sən medalla qurtarandan sonra universitetə girdin, tay-tuşlarımız institutlarda, texnikumlarda, peşə məktəblərində özlərinə yer edə bildilər. Yadındadır də, ölüm-zülüm 3-ü güc-bəlayla alırdım. Atam da hey danlayırdı məni. Axır ki, anam kişinin saqqızını oğurladı. Dedi ki, mal yiyəsinə çəkməsə haramdır. Məgər sən özün vaxtında əməlli-başlı dərs oxumusan? İntəhası zirək tərpənib yanğınsöndürənlər kursunu bitirmisən, rütbə almısan, Allaha şükür neçə vaxtdır orda müdirsən. Al yanına tifilini başı qarışsın, görək axırı nə olur.

Dərindən ah çəkib başını buladı:

- Axırı nə olacaq? Oldum əsil yanğınsöndürən. Atam məni kursa göndərdi. Candərdi bir təhər oxuyub rütbə aldım. Amma yarışlarda mənə çatan tapılmırdı, çempion olurdum...

- Hansı yarışlarda çempion olurdun?..

- Yanğın söndürmək üzrə idman yarışlarında sovetin vaxtında həmişə birinci yer tuturdum, - köksünü ötürdü,- Onda cavan idim, cəldlikdə mənə tay yox idi. İnsafən babat dolanırdım, atam da görüm-baxım eləyirdi. Kişi rəhmətə gedəndən sonra vəziyyətim dəyişdi. Təzə müdir məni yola vermədi, gözümçıxdıya saldı. Sonra da sovetin çarxı döndü. Pensiyaya çıxdım. Qəpik-quruşnan dolana bilmədim, əl atdım qələmə...

- Qələmə?..

- Hə də, mən elə sovetin vaxtında yazırdım. Şeirlərim "Yanğınsöndürən" divar qəzetində çıxırdı. Ancaq qəzet-jurnallara yaxın qoymurdular, mənim hesabıma yeyib-içir, zarafata salıb deyirdilər ki, "apar bunları yığ rəhmətlik nənənin sandığına". Mən də naçar qalıb şeirlərimi qoyurdum qədim sandığımıza. Atalara qurban olum, "saxla samanı, gələr zamanı" - deyiblər. Sovet dağıldı, zaman gəldi. Sandıqdakıları çap elətdirdim. Oldu qalın şeirlər kitabı. Sonra fikirləşdim ki, zamanə dəyişib daha köhnə qaydada yazmaq yaramaz. Başladım özüməməxsus yeni üslubda azad şeirlər yazmağa...

- Sərbəst şeir demək istəyirsən?

- Yox canım, o da köhnəlib, mən tamam fərqli yazıram, heç kimi yamsılamıram. Təzə çapdan çıxan kitabımı sənə hədiyyə gətirmişəm. Buyur, oxu gör necə yazıram.

Kitabı vərəqləyib tələm-tələsik nəzərdən keçirən həmyaşıdı narazı halda başını buladı:

- Bu nədir, başdan-ayağa söz yığını, ah-vaydır ki. Yaralı balam, ay balam, bəlalı balam, uyyy, eyyy, ay canım eyyy, yemədin fisincan, can, can, ox aman, ay dadi-bidad. Aman-aman, ay dadi-bidad. Aş, Əş, Laş, Ləş, Mış, Miş, Balıq, Xalıq. Mən müntəzəm mütaliə edirəm, amma belə biabırçılığa rast gəlməmişəm.

- Sən riyaziyyatçı alimsən, ədəbiyyat, xüsusən poeziya başqa aləmdir. İndi təzə üslubda, formalarda yazırlar. Mənimki lap təzədir. Köhnə sovetdənqalma tənqidçilər də çaş-baş qalıblar mənim yeniliklərim qarşısında. Əslində burada təəccüblü bir şey yoxdur. Mən yenilikçi şair Əbil Yanar olaraq şəxsən özümün, həmçinin taleyin amansız burulğanında çabalayan qəhrəmanlarımın daxili aləmini, könül duyğularını, ürək çırpıntılarını, həyəcanlarını tərənnüm edirəm.

- Çox qəribədir...

- Sənə qəribə gəlsə də, mən öz şeirlərimi sinədən avazla deyəndə alqışlardan qulaq tutulur. Hələ çox hörmətli məclislərdə qəşş eləyib, gözləri yaşarıb uğunanları demirəm.

- Məclislərdə? Tamadalıq eləyirsən bəyəm?

- Yox canım, tamada toylarda olur. İndiki hay-küylü toylara sığışdırmıram mən nə özümü, nə də sözümü. Ancaq və ancaq sanballı, imkanlı, necə deyərlər qaz vurub qazan dolduran, pula pul deməyən iş adamlarının sayılıb seçilənlər məclisinə masabəyi kimi məxsusi dəvət olunuram. Çox-çox imkanlıların ad günlərinin, yubiley mərasimlərinin ləzzəti olmaz mənsiz. Özləri belə deyirlər. Sağ olsunlar, yaxşı da yola salırlar. Mən də nəyim var qoyuram ortaya, bütün yaradıcılıq potensialımı cani-dildən nümayiş etdirirəm. Yadında olar, məktəb səhnəsində nələr eləyirdim. İndi əlbəttə, tamam başqa səviyyədə məclisi ələ alıram, qardaş canı hamısının matı-qutu quruyur, elə bil ovsunlayıram. Xüsusən səbəbkarın özünü, yaxınlarını bir tərif eləyirəm ki, hamısı mat-məəttəl qalır. Doğrudan da gərək adamın qabında ola, istedad başqa şeydir. Allaha min şükür, ev-eşiyim, balalarım, dolanışığım öz yerində, bu tərəfdən də şairliyim. O gün Quşqonmazbəyli cənablarının yubiley təntənəsində...

- O kimdir elə?

Təəccüblə qaşlarını çatdı.

- Necə yəni kimdir? Məşhur iş adamıdır. Bilirsən nə qədər daşınmaz əmlakı var? Göydələnləri, əyləncə mərkəzləri, şadlıq sarayları, növbənöv maşınları yağ içində...

- Yəqin dədə-babadan varlı-karlı olub...

- Yox, canım. Sovet zamanında kolxoz sədri işləyib ucqar Quşqonmazlı kəndində. Dedikcə səfalı yerdir, elə bil cənnətdir dağlar başında, meşələr arasında. Keçmişdə oranın adlı-sanlı bəyi 37-nin güdazına gedib. Kolxoz qurulanda həmin bəyin çobanını sədr qoyublar.

- Hə, aydın oldu.

- Keçmişdə nəsilbənəsil çobanlıq edən kolxoz sədrinin də soyadı Çobanov olub. Sovet dağılanda dəyişdirib eləyib Çobanbəyli. Nisbətən savadlı yaxın qohumu onu başa salır ki, çobandan bəy olmaz, soyadını kəndimizin adına tutaş elə, yəni Quşqonmazbəyli yazdır. Ağlına batır, tərcümeyi-halını, anket sənədlərini yerli-dibli dəyişdirir. Özü də məqamında fürsəti fövtə vermir, zirək tərpənir, vaxtilə sədrlik etdiyi kolxozun təsərrüfatını, torpaqlarını, texnikasını, fermasını özəlləşdirir. Sonra da orada yığdıqlarını şəhərdə xırıd eləyir, olur varlı-karlı, yetərincə imkanlı iş adamı. Canına sağlıq, mən də onun xoş damarını tutmuşam, yaman şöhrətpərəstdir, ölur tərifçün. Haqqında kitab yazıb mədh eləmişəm onu, xanımını, uşaqlarını, əsil-nəcabətini.

- Necə var elə yazmısan?

- Eh, sən də elə bil zamanə adamı deyilsən. Yazaydım ki, babası acın biri olub, onun-bunun heyvanını otarıb? Özü necə deyib elə də nəzmə çəkmişəm: yəni bəy nəslindəndir, var-dövlətli babası sovetin qəzəbinə düçar olub. Özü çox çətinliklərdən çıxıb, maneələri dəf edib. Axır ki, haqq yerini tapıb. Ölkənin müstəqilliyə qovuşmasında xidmətləri olub.

- Bir sən deyilsən, indi belə yazanlar az deyil. Amma məni təəccübləndirən odur ki, bu ağ yalanları necə uydurursan?

- Ay qardaş, hansı zamanədə yaşayırsan, bilmirsən ki, indi çox şeyi pul həll eləyir, bağlı qapıları açır? Nəşriyyata tapşırdı, xaricdən ipək kimi kağız gətizdirdi kitabı üçün.

- Hansı nəşriyyatdır o?

- Mənim yaxın dostumundur. "Zirvə" qoyub adını. Elə özü də zirvədədir həmişə, yaman zirəkdir. Sən deyən savadı yoxdur, ancaq bütün janrlarda əsərlərini çap elətdirir: hekayələrini, povestlərini, romanlarını. Pyeslərini də tamaşaya qoydurur.

- O da sənin kimi yazır?

- Yox, canım, heç mənim kimi yaza bilər? Dedim ki, elə savadı-zadı yoxdur. Amma nə olsun, bacarır - yazdırır.

- Yazdırır? Kimə?

- Birdi-ikidi bəyəm? İndi o qədər yazar var ki, çoxu günorta durur acından. Ona görə ki, yazdıqlarına qonorar, haqq vermirlər. Belə şeylər qaldı keçmişdə. Ancaq mənim naşir dostum o barədə səxavətlidir, bəs qədər verir ki, onunçün yaxşı yazsınlar, adı çıxsın, şöhrətlənsin. Hələ bu harasıdır, özünə yubiley keçirmək, yazıçı-dramaturq kimi mükafat almaq istəyir.

- Həyasızlığa bax bir...

-Belədir də, savadı yox, qələm tuta bilmir, xam xəyala düşür, ucuz şöhrət axtarır. Ancaq mən binəva gecə-gündüz yazıb-yaradıram, di gəl ki, qiymət verən yoxdur. Axır ki, Quşqonmazbəyliyə üz vurdum, ağız açdım bu barədə. Sağ olsun, sözümü yerə salmadı, dedi ki, xərcini çəkərəm nə qədər lazım olsa. Ancaq hörmətli bir adam tap, yuxarıda sözü keçən olsun. Mən də gəldim sənin yanına ki, amandır elə bil ölmüşəm, yerdən götür, yuxarıya him elə.

- Məən?!

- Əlbəttə, adlı-sanlı alimsən, səlahiyyətin, hörmət-izzətin, sözünü yerə salmazlar. Mən də borclu qalmaram, səndən elə kitab yazaram ki...

- Sən ünvanı səhv salmısan, kitabın, mədhiyyən mənə lazım deyil. Kimə yarınırsan, masabəylik eləyib başını necə dolandırırsan, özün bilərsən, mənə dəxli yoxdur. Ancaq madam ki, yanıma gəlmisən, məsləhətimə qulaq as.

- Buyurun, eşidirəm sizi! - o, keçmiş məktəb yoldaşına ilk dəfə cəm şəklində, qəribə həyəcanla müraciət etdi.

- Sən vaxtilə yaxşı yanğınsöndürən olmusan, pensiyaya çıxandan sonra guya azad üslubda şeirlər, poemalar, kitablar yazırsan. Özünə də təxəllüs götürmüsən: Yanar, Əbil Yanar.

- Bəli, elədir.

- Ayıbdır, bacardığın işin qulpundan yapış, xam xəyallara düşmə.

- Nə xəyal, içim qaynayır mənim, qələmimi yerə qoya bilmərəm.

- Onda təxəllüsünü dəyiş. Oxucular da bilsinlər ki, cızma-qaraların müəllifi hansı ağlın, qabiliyyətin yiyəsidir. Məsələn, sənə yaraşan bir təxəllüs deyim: Əbləh, adına da tutaş: Əbil Əbləh! Gör necə səslənir. Oxucu da bilsin ki, özünü şair sayan əbləhin biridir.

- Təhqir eləyirsən məni, necə yəni Əbləh...

...Ərinin əsəbi halda dediyi sözləri qulağı alan arvadı mətbəxdən özünü hövlnak yataq otağına saldı. Gözləri yumulu əl-qolunu ölçə-ölçə yuxuda kiminləsə öcəşdiyini görüb onu yavaşca silkələdi:

- Nə olub, ay Əbil, nə görmüsən yenə yuxuda?

O yarıyuxulu döyükmüş gözlərini arvadına dikib duruxdu:

- Gör mənə nə deyir o, - kal səslə şikayətləndi.

- Kimdir o, nə deyir axı? - qadın soruşdu, sonra sakit, mülayim səslə məsləhət verdi,- sən hələ yarıyuxulusan, ayıl, özünə gəl, de görüm yuxuda kiminlə dalaşırdın.

Gözlərini ovuşdura-ovuşdura özünə gəlib fısıldadı:

-Yaxşı ki, yuxuymuş, yoxsa bağrım çatlardı, - ani olaraq fikrə gedib mızıldandı,- köhnə məktəb yoldaşımı gördüm yuxuda, o gün televizorda gördük ha, bax, onu. Dedim ki, alimsən, vəzifən var, kömək elə, mənə şair kimi mükafat versinlər. Boyun olmadı.

Nə fikirləşdisə,özlüyündə qəti qərara gəlibmiş kimi dedi:

- Gərək bu gün gedəm yanına onun, aşkarda xahiş-minnət eləyəm. Kömək eləyər yəqin, köhnə məktəb yoldaşı kimi. Axı, yuxunu tərsə yozurlar...

Arvadı ərinin sözünü ağzında qoydu:

- Getmə, yoxsa yuxun çin olar. Deyirlər, çox düz, təmiz, ədalətli insandır, əsil ziyalıdır. Rüşvət almır, nahaq iş görmür, sözünü adamın gözünün içinə deyir. Olmadı elə, oldu belə, bir söz-zad deyər, pərt olarsan. Həm də o, bir az köhnə fikirli adamdır. Sən yeni üslubda yazırsan, başa düşməz səni.

- Düz deyirsən, bu zalım oğlunu elm qaxac eləyib. Əvvəldən necə düz-düznəqulu idisə, elə indi də elədir. Mənə deyinən ay əbləh, onun yanına niyə gedirsən. Allah canını salamat eləsin Quşqonmazbəylinin. Nə qədər istəsəm əsirgəyən deyil.

- Düz eləyirsən, kimdən əskiksən, axı? Sənin o, musiqi kimi səslənən şeirlərin var ey...

- Hansını deyirsən? O "Can-can fisincan", - deyən ərinin sözünü ağzında qoydu:

- Yox, yox, "Təndirimdən çörək çıxdı. Çörəyim var pendirim yox. Çünki pendirim suda qaldı, islandı zay oldu. Təndirim hey, pendirim hey, daley, daley, daley".

Arvadı ona heyran-heyran baxdı:

- Şeir deyil ey, musiqidir, musiqi. Həm şairsən, həm bəstəkar, mükafatı sənə verməyib, kimə verəcəklər?!

Ərinin yazdıqlarını oxuyub əzbərləyən arvadının sözləri canına yağ kimi yayılıb onu elə sevindirdi ki, yuxusu da yadından çıxdı.

Əlövsət Bəşirli

Ədalət.- 2011.- 16 aprel.- S. 18.