YAĞMUR ÇİÇƏKLƏRİ

Torpaq üçün yaz yağmurları axarlı, baxarlı, xeyirli-bərəkətli olur. Onlar əvvəl-əvvəl çölləri, talaları yaxşıca yuyur, çimizdirir, ağırlığını, uğurluğunu dağlara-daşlara uçurur. Sonrasa gül-çiçək toxumları kimi səpilməyə başlayır.

Şair təbiətləri bircə fəslə sığınıb qala bilməyir. Nəsimidə iki cahan yerləşə bildiyi halda bir cahana sığmadığı kimi, onun şair xələfləri də dolub boşalmaq üçün bir fəslə sığışa bilmirlər. Yaz-qış, yay-payız buludlana və öz poetik incilərini səpə bilirlər.

Qələm dostlarımın hər təzə kitabını onların poetik göyqurşağına bənzədirəm. Yağışdan-yağmurdan çıxmış şeir əzabkeşlərinin təntənəsi hesab edirəm.

Qarşımda belə qövsü-qüzehlərdən biri də alışıb yanmağındadır: Telman Dəmir, - "Bir ömrün yağmurundan" müəllifin poeziyaya ilk addım səslərini eşidənlərdənəm. Haqqında, nadir adamlara uğur diləyən Əli Kərimin "Azərbaycan gəncləri"ndə xeyir-duasını da oxumuşam. (Unudulmaz Əlinin həmin diləkçəsi təmtaraqlı təriflərdən deyil, məsuliyyətə çağırışdan ibarət idi. Balaca bir yazıda o Gənc Telman Dəmirin poetik mənzərəsini yarada bilmişdi; "Telmanın misralarının çoxunda hələ sözlər bir-biriylə qonşu olmaq istəmir". Şeir səfərbərliyinə Əli çağırışı get-gedə öz bəhrəsini vermiş, sözləri qonşu edə-edə, onları poetik evciklərə yerləşdirə bilmişdi).

Ustad şairləri şeirimizin böyük nəhrlərinə bənzədə bilsək, kitabdan-kitaba inkişaf edən şairin bu mərhələsini də axtarışlarının davamı saya bilərik. Bunu bir növ kitabın redaktoru Xaliq Rəhimlinin sözləri də təsdiqləyir: Müasir poeziya nəhrində Telman Dəmirin öz qolu var. Telman Dəmir qolu bir kimsəyə yarınmadan minnətsizcə axır və çağladıqca da durulur, saflaşır.

Şairlərin yaradıcılığı bir növ onların poetik tərcümeyi-halıdır. Əvvəlki kitablarından fərqli bu dəfə müəllif özünü oxucuya daha yaxından, necə var elə, olduğu kimi göstərməyə çalışır.

Bu da ilk şeirindən başlayır. Haqsızlığa düçar qaldığı qürbət ömrü keçirdiyi Ural dağlarından öz əks-sədasını verməyə başlayır:

Qürbət ömrü, -

bu yaşam ha deyil,

günlərdən çox qurutmaqdı

bircə payızı yaşamaq,

yaşayıb, vaxt saraltmaqdı.

Qürbət ömrü, -

üzüntü , göynək kimidi

görünməz alt paltarı, -

sarı köynək kimidi.

Həmişə çəkdiyi ağrılara, acılara baxmayaraq, üzündən gülüşü, gözündən inamı əskik etməyən Telman bu dəfə oxucularla görüşünü hüznlə başlayır. Onun qürbət silsiləsinin dərd tutumu get-gedə çoxalır, ağırlaşıb qara daşlara, qayalara çevrilir. Hər şeirində həmin çilənin, əzabın bir çalarını görür, bir adını eşidirik onlardan biri də Vətən yetimliyi adını alır. Telman bütün bunları öz ömrü-günü ilə bağlamaqla kifayətlənmir. Onları bəşəri dərdlərlə paralelləşdirir, ümumiləşdirir:

Daşların ən ağırıdı

Demə, Vətən yetimləri

İçəridə gecə-gündüz

Quzu mələr, qüzü mələr.

İndi bildim Nazim Hikmət

Nələr çəkmiş,

Nələr, nələr

Çox deyiblər böyük ədəbiyyat, böyük ağrılardan yaranır. Zaman sənətkarları dəlik-deşik eləyib, ney kimi çalır. Bunlar, həmin əzabları yaşayanların yaradıcılığından əyani şəkildə, poetik mənzərəsiylə göründükdə inanmaq olur. Nazim Hikməti Türkcəsində yaşasaydı iyirminci yüz ilin mavi gözlü div şairi Vətən yetimliyinə məhkum olmasaydı yəqin ki, tamamilə başqa əhval-ruhiyyəli şair olacaqdı. Halbuki Nazim Hikmət yaradıcılığından ona xətt kimi qürbət ağrısı keçdi. Öz sözləriylə desək, onda bir qovaq ürpərdi, harada olsa səsi gəldi, mühacirliyindən bəri. Gah dənizə dönüb Üsküdarının ayaqlarına yetmək, gah da bir ceviz ağacı kimi Gülxanə bağında bitmək istədi. Təəssüflər olsun ki, Anadolusunda sonralar qara torpağa əyilib, alnının tərini silib, tək bir qovaq əkəmmədi.

Müvəqqəti qürbət ömrü Telman Dəmirin şeirlərinin hamısından boy göstərir, ağrı-acılarının poetik mənzərəsinə çevrilir. Onları oxuyarkən Damcılı bulağının sal daşları, çardaxlı qayaları gözümün önünə gəldi. Təbiətin möcüzəsi daşları, qayaları su süzgəcinə, necə deyərlər su saatına döndərə bilib. Telmanın qürbət şeirlərinin hamısından belə ağır damlalar fışqırmağındadır:

Ona dözmək də olmayır

Dəvə oğlu, dəvə kimi

Yeyir içini, başına

Görünməyən nüvə kimi

Qürbət bizim beynimizdə,

Qürbət bizim çiynimizdə,

Yaşayırıq,

Daşıyırıq,

Dərdlə dolu heybə kimi.

Müəllif şeirlərinin çoxunu qələmə alarkən bəlkə represiya qurbanlarımızı, onların ağsaqqalı dahi Cavidi gözü önünə gətirmişdi:

Yolçusunu yandırmada

Qışda belə təndir yollar,

Çox ömrü dustaq eyləyib

Dövrlənib kəndir yollar.

Görünür o illərdən qalma komalar, baraklər dəyişməyibmiş, bircə sakinlərindən başqa. Telman fırçasıyla, qələmiylə küskün yerlərin mənzərəsini belə yaradır:

Hər koma bir qış yuvası,

Bir qəfəs, bir quş yuvası

Umüdə uçuş yuvası

Üstündən sazım asılı.

Yaralı şir mağarası,

Dərdli şair mağarası

Bir sinəylə dağ arası

Ömürlər dağlarla qazılı.

Ümumiyyətlə, qürbət şeirləri bir şairin sarıya çəkilişi, payız yaşamıdı. Amma Telman Dəmir öz xəzan yarpaqlarını poetikləşdirib. İndi onlar bir növ kitablar arasında qalmış gülləri, yarpaqları xatırladır. Həmin şeirlərin hər biri onun ömür-gün kitabı arasındakı sarı yarpaqlardı.

Qürbət şeirlərinin birində Telman, Uraldan çay kimi axıb doğma yerlərə çatmaq istəyirdi. Sonrakı şeirlərindən arzusuna çatdığı bəlli olur. Artıq onu Türyanruk. Doğma yerlərin abı-havası, gülü-çiçəyi ilə yaralarına sanki məlhəm qoymaq istəyir.

Bulaqlardan göz al sən,

Lalələrdən göz al sən

Yan, yan, Qəmərvan,

Can, can Qəmərvan.

Bu dəfə doğma yerlərə yetkin yaşda, bitkin qələmlə döndüyündən şair qayıtdığı mövzuları da yeni poetik rəng çalarlarıyla bəzəyə bilir. Onların hamısından doğma yerlərə məhəbbətin bir az da artdığı boy göstərir.

Türyançay

Gümüşlə yazılı

Bu yerlərin baxtına

Dönübdü su vaxtına

Türyançayın su, Qəmərvanın gül vaxtına düşdüyü zamanda sanki öz uşaqlığını da görə bilir:

Moruq yığan uşaqların

Əlləri cırmaqlı, qanlı

Axı böyürtkanların

Yanı, böyrü tikanlı

Onlar maşınlara

Moruq işığı yandırıb

Neçəsini dayandırıb

Dönürlər yol basa-basa

Moruq pulunu çoxu kitaba verir

Heyf, min heyf

Biri də papirosa.

Ümumiyyətlə, şeirə gəlməmişdən onun zəhmət, əziyyət tərəfini görə bilənlər, həmin dolayları, aşırımları keçənlər kəmiyyət üçün yazmırlar. Bir şeir ovçusuna dönüb elə hey dörd-həndəvərə gözlərini tuşlayırlar. Poetik anları görə bilib ürəklərinin süzgəcindən keçirəndən sonra ortaya çıxarırlar. Mənə elə gəlir ki, şeirlər belə bir məsuliyyətdən yaranıb. Onların hamısı əzabkeş bir şair yağmurunun təbii çiçəkləridi. Mən də redaktor kimi kitabı oxucu mühakiməsinə buraxıram.

Telman Dəmir şeirləri gəncliyimdən onu tanıdığımdan məni ötən, Əli Kərimli, Sərdar Əsədli günlərimə qaytardı. Bu şeirlərdən onların ruhu da göründü. Şəhərdə məskunlaşmağımızda hamımızın xeyirxahı olmuş Azad Talaşoğluya bir dəfə sual vermişdim.

- Ən çox hansı musiqiylə təsirlənmisiz?

- Əli Kərimli cənazəsi üstə çalınan kaman məni doğram-doğram edib.

Axı Əli vəsiyyət etmişdi ki, üstündə bir kaman çalınsın, dostların biri də şeir oxusun. Şeirlə musiqinin möcüzəsiylə oynamağa dəli bir ümidi var idi.

Bu sözləri Azad deyə bilərdi. Kaman çalanı o gətirmişdi.

Qürbətdən qayıdanda Telmandan soruşmuşdum. Ən ağır günün hansı olub.

- Yük maşının üstə əlinin tabutunu Göyçaya apardığım gün.

Bunu Telman Dəmir deyə bilərdi. Bakıdan Göyçaya kimi yük maşını üstə Əli Kərimin canlı məzar daşına o çevrilmişdi.

Vaqif Nəsib Sarıhüseynoğlu

Ədalət.- 2011.- 19 aprel.- S. 6.