ƏFRASİYAB BƏDƏLBƏYLİ...

MUSİQİMİZİN DÜNƏNİ, BU GÜNÜ VƏ SABAHI

"Tarixə yazılıb bu ad, bu soyad"... "Əbədidir məhəbbətin, əbədi"... Əfrasiyab Bədəlbəylinin çox yaxın sənət və həyat dostu Rəfiq Zəka Xəndanın onun 60 illiyinə həsr etdiyi şeirdən gətirdiyimiz bu sətirləri maestronun həyat-yaradıcılığına epiqraf seçmək olar.

1907-ci il, aprelin 19-da anadan olub. 70 illik ömrünü Azərbaycan musiqi mədəniyyəti və incəsənətinin inkişafına və təbliğinə həsr edib. Bu şərəfli həyat-yaradıcılıq yolunda musiqimizə yeniliklər, nailiyyətlər, tərəqqi və şöhrət qazandırıb. Əməkdar incəsənət xadimi, Xalq artisti fəxri adları ilə, onlarla orden və medalla, yüzlərlə fəxri fərmanla təltif olunub. Amma düşünmək olar ki, hələ gənclik illərindən ona hamılıqla ünvanlanan və bu sözün əsl yüksək dəyərini ehtiva edən "MAYESTRO" xitabı Ə.Bədəlbəylinin xalqa və onun mədəniyyətinə xidmət yolunda qazandığı ən ali fəxri addır.

Bəstəkar, dirijor, musiqişünas-alim, musiqi tənqidçisi və publisisti, muğamşünas, musiqi şərqşünası, musiqi təbliğçisi, tərbiyəçisi və maarifçisi, musiqi-ictimai xadim, jurnalist, dilçi. Ə.Bədəlbəyli belə çoxşaxəli yaradıcılıq və fəaliyyətə malikdir. Bu məqaləmizdə isə yalnız bəstəkar və dirijor kimi fəaliyyətinin bəzi məqamlarından bəhs edəcəyik.

Əfrasiyab Bədəlbəylinin ilk bəstəkarlıq addımları dram tamaşalarına yazdığı musiqi ilə başlayır. Onun bəstəkarlığa teatrda qədəm qoyması sonrakı illərdə yaradıcılığına, janr, mövzu və üslub seçiminə, professional fəaliyyətinə əsaslı təsir göstərir. Ə.Bədəlbəylinin bəstəkarlıq fəaliyyəti teatrla başladığı kimi, teatrla davam etmiş və teatrla da bitmişdir. Söhbət əlbəttə, bəstəkarın yazdığı operalardan və baletlərdən, son əsərləri olan "Söyüdlər ağlamaz" operasından və "Xoreoqrafik freskalar"dan, çoxsaylı dram tamaşalarına bəstələdiyi musiqidən, balet və operalara yazdığı librettolardan, Azərbaycan Teatr Cəmiyyətinin üzvü olmasından, Avropa, rus, gürcü bəstəkarlarının operalarını dilimizə tərcümə etməsindən, tənqidi-publisist fəaliyyətində operalara və opera problemlərinə aid çoxsaylı məqalələr yazmasından gedir. Maraqlıdır ki, Ə.Bədəlbəylinin dirijorluq fəaliyyəti də məhz teartda başlamış və teatrda davam etmişdir. Musiqili teatr Ə.Bədəlbəylinin həyat-yaradıcılıq bioqrafiyasının "əsas mövzusu"dur, ana xəttidir, təyinedici meyarıdır.

Bəstəkarlıq və dirijorluq fəaliyyətini teatrdan başlaması heç də təsadüfi deyildi: O dövrdə Ü.Hacıbəylinin klassik professional musiqinin təməlini opera ilə qoyması, muğam-operalar və musiqili komediyalar yazması, M.Maqomayevin yaradıcılığında operanın əsas yer tutması, dövrün operaya olan tələbatı, geniş kütlələrin professional musiqiyə opera vasitəsilə maraq göstərməsi. İkincisi, 1920-ci illərdə Ə.Bədəlbəyli Dövlət Türk Musiqi Texnikumu ilə yanaşı, Bakı Teatr texnikumunda da oxumuşdur. Teatr təhsili, dövrün görkəmli səhnə ustaları ilə, Cəfər Cabbarlı ilə yaxın ünsiyyəti, onun ilk bəstəkarlıq yolunu teatrla bağlayan səbəblərdən idi. Başqa bir əsaslı səbəb ailədən gəlirdi. Əfrasiyabın atası - dövrünün maarifçi ziyalısı Bədəlbəy Bədəlbəyov həm də musiqi istedadına malik idi, Şərq konsertlərində, bəzi muğam-operalarında iştirak edirdi. Əfrasiyab uşaq yaşlarından atası ilə dram, opera tamaşalarına gedirdi. Həm də ailənin yaxın çevrəsi - qardaşı Şəmsi, əmisi Əhməd Ağdamski, doğma qohumları Üzeyir bəy, Zülfüqar bəy, Ağalar Əliverdibəyov bilavasitə teatra, operaya bağlı insanlar idilər. Nəhayət, Ə.Bədəlbəyli musiqi bəstələyənə qədər "Leyli və Məcnun" və digər operalar haqqında maraqlı məqalə və resenziyalar yazmaqla, zənnimizcə, artıq özünün bədii maraq dairəsini də müəyyən etmişdi. Bu mənada, onun bəstəkarlığa teartla qədəm qoyması təbii və məntiqli idi.

Ə.Bədəlbəylinin 1928-ci ildə Cəfər Cabbarlının "Od gəlini" əsərinə bəstələdiyi musiqi teatrın kollektivi və tamaşaçılar tərəfindən müsbət qarşılanır. İlk uğuru onu daha da ruhlandırır. 1920-30-40-cı illərdə C.Cabbarlının "Sevil", "Almaz", "1905-ci ildə", "Yaşar", "Solğun çiçəklər", A.Afinegovun "Qorxu", M.F.Axundovun "Hacı Qara", "Müsyo Jordan", H.Cavidin "Knyaz", "Səyavuş", S.Vurğunun "Xanlar", "Fərhad və Şirin", M.S.Ordubadinin "Dumanlı Təbriz" və b. dram tamaşalarına musiqi yazır. Eyni zamanda, 1928-1932-ci illərdə teatrın musiqi bölməsinin rəhbəri işləyir.

1930-cu ildən Ə.Bədəlbəylinin yaradıcılıq bioqrafiyasında yeni və uğurlu bir mərhələ başlayır. Dövlət Opera Teatrının dəvəti ilə 1930-cu ilin mayından "türk operalarının dirijoru" kimi fəaliyyətə başlayır. Azərbaycan operalarına dirijorluq etməsi onun gələcək professional məramını və yaradıcılıq mövqeyini müəyyənləşdirir...

Ə.Bədəlbəyli iki il ərzində dirijorluq təcrübəsini və nüfuzunu bir qədər də artırmağa nail olur. Bununla belə, musiqi təhsilini davam etdirmək arzusu onu daim düşündürür. 1932-ci ildə Moskva Dövlət Konservatoriyasında prof. K.Saracevin dirijorluq sinfində təhsil almağa başlayır. Qısa müddətdə bir neçə əsər də bəstələyir. Lakin təhsilini davam etdirə bilmir. Arxiv sənədləri belə deməyə əsas verir ki, bir il sonra respublikanın hökumət rəhbərliyi onu təhsilindən ayırıb Bakıya çağırır və məsul tapşırıq verir. Rus bəstəkarı R.M.Qliyerin "Şahsənəm" operası üçün o, C.Cabbarlı ilə birlikdə operanın librettosunu yenidən işləyir və əsərin yeni redaktədə tamaşaya qoyulmasında iştirak edir. Bu xidmətinə görə gənc bəstəkar Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi tərəfindən "Fəxri fərman"la təltif olunur.

İşlərini tamamladıqdan sonra Leninqrada təhsil almağa göndərilir. 1934-1938-ci illərdə Leninqrad Dövlət Konservatoriyası nəzdindəki musiqi texnikumunun bəstəkarlıq şöbəsində (B.İ.Zeydmanın sinfində) təhsil alır. Eyni zamanda Leninqrad Dövlət Opera və balet teatrının baş dirijoru V.Dranişnikovun rəhbərliyi ilə həmin teatrda dirijor asisstenti işləyir və təcrübə toplayır. Aldığı təhsil, bilik və təcrübə ilə yanaşı Leninqradın zəngin musiqi həyatı, simfonik və kamera konsertləri, opera və baletlər, ünsiyyətdə olduğu musiqi ictimaiyyəti gənc Əfrasiyabın bəstəkar və dirijor kimi professional səviyyəsini daha da yüksəldir, onun ümumi professional musiqiçi mədəniyyətinə müsbət təsir göstərir. Leninqrad musiqi texnikumunun Ə.Bədəlbəyliyə təhsil haqqında verdiyi 1938-ci il, 18 iyun tarixli attestatın bu texnikumun qeydiyyat kitabındakı nömrəsi "1021"-dir. Attestatda onun bəstəkarlıq şöbəsində bəstəkar ixtisası aldığı yazılmışdır. Bu sənəddə Ə.Bədəlbəylinin musiqi və ictimai fənlər üzrə yekun qiymətləri də göstərilmişdir: ixtisas - əla, musiqi tarixi - əla, solfecio -yaxşı, harmoniya - yaxşı, polifoniya -yaxşı, forma təhlili - əla, fortepiano - yaxşı, alətşünaslıq - əla, instrumentovka - əla.

Yeri gəlmişkən, Ə.Bədəlbəyli müəllimi B.Zeydman ilə uzun illər səmimi yaradıcılıq ünsiyyəti saxlayır və yaxın dostluq münasibətlərində olur. Maraqlıdır ki, Ü.Hacıbəyli Bakıya qayıdan Ə.Bədəlbəylinin təşəbbüsünü və təqdimatını nəzərə alaraq, B.Zeydmanı Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında bəstəkarlıq ixtisasından dərs verməyə dəvət edir. Professor B.İ.Zeydman 20 ildən artıq müddətdə Q.Qarayevlə, C.Hacıyevlə yanaşı Azərbaycanda professional bəstəkar kadrları yetişdirir, hətta demək olar, müəllim kimi öz məktəbini yaradır. Onun sinfini bitirənlər arasında F.Əmirov, C.Cahangirov, A.Rzayev, S.Ələsgərov, E.Nəzirova, Ş.Axundova kimi görkəmli bəstəkarları xüsusi qeyd etmək olar...

Ə.Bədəlbəyli 1938-ci ildən etibarən ömrünün sonuna kimi M.F.Axundov adına Dövlət opera və balet teatrında dirijor və baş dirijor vəzifələrində işləyir. Bu dövr ərzində Ə.Bədəlbəyli Azərbaycan, Avropa, rus, digər ölkə bəstəkarlarının opera və baletlərinin Azərbaycan səhnəsində qoyulmasında və yaşamasında peşəkar dirijor kimi yaxından iştirak edir. 1950-ci illərdə hadisəyə çevrilmiş əsərlərin - F.Əmirovun "Sevil" operasının və Soltan Hacıbəyovun "Gülşən" baletinin premyeraları da Ə.Bədəlbəylinin dirijorluğu ilə həyata keçir.

Azərbaycanın ilk professional dirijor üçlüyündə - Niyazi, Ə.Bədəlbəyli, Əşrəf Həsənov - onun da adı və xidmətləri vardır. Ə.Bədəlbəyli yarım əsr davam edən dirijorluq fəaliyyəti Azərbaycanda opera və balet musiqisinin, musiqili teatrın inkişafında və təbliğində, dünya klassiklərinin teatrın repertuarına daxil olmasında, Azərbaycanın musiqi əlaqələrinin genişlənməsində böyük və öncül rol oynamışdır. Ə.Bədəlbəylinin dirijorluq fəaliyyəti opera və balet sənətinin inkişaf yolunda mühüm bir mərhələyə çevrilmişdir.

Təəssüf ki, indiyə qədər Ə.Bədəlbəylinin yaradıcılığına dair bəzi məqalə və araşdırmalarda müəyyən yanlışlığa yol verilib. Məsələn, onun 1930-cu illərdə yalnız operalara dirijorluq etməsi barədə fikir həqiqətə uyğun deyil. 1930-cu illərin konsert həyatını tədqiq etdikdə bir sıra yeni və maraqlı faktlar aşkarlamışıq. Məlum olur ki, Ə.Bədəlbəyli dirijor kimi simfonik konsertlər də vermişdir.

Bakı Soveti və Radio komitəsinin təşkil etdiyi 7-ci simfonik mövsümdə Ə.Bədəlbəylinin dirijorluğu ilə üç simfonik konsert keçirilmişdir. Bu konsertlərin musiqi tariximiz üçün bir maraqlı faktoloji dəyəri də bundadır ki, üç konsertdə əsərləri Ə.Bədəlbəylinin dirijorluğu ilə Leninqrad Dövlət filarmoniyasının simfonik orkestri ifa etmişdir. Konsertlər üzərində dayanaq.

1). 1933, 21 avqust, Müdafiə evi. Konsertin proqramı:

1-ci hissə. N.Myaskovski - XII simfoniya.

2-ci hissə. N.Rimski-Korsakov - "İspan kapricciosu"; Borodin - "Knyaz İqor" operasından "Qıpcaq rəqsləri"; A.Spendiarov - "Almast" operasından Marş.

2). 1933, 23 avqust, Müdafiə evi. Konsertin proqramı:

1-ci hissə. A.Spendiarov- "Üç palma" simfonik poeması, "Krım eskizləri" (II), "Almast" operasından Marş.

2-ci hissə. A.Spendiarov - "Krim eskizləri" (I); M.M.İppolitiv-İvanov - "Qafqaz eskizləri"; A.Spendiarov - "Almast" operasından "Qızların rəqsi", "Oğlanların rəqsi"; "İrəvan eskizləri".

3). 1933-cü, 26 avqust, Müdafiə evi. Bu konserti Ə.Bədəlbəyli görkəmli sənətkar Bülbülün iştirakı ilə vermişdir. Konsertin afişasında "Simfonik konsert" ilə yanaşı "Türk musiqi gecəsi" sözləri də yazılmışdır. Bu isə, həmin konsertin yalnız Azərbaycan bəstəkarlarının simfonik əsərlərindən ibarət olması ilə bağlı idi. Konsertin proqramı:

1-ci hissə. A.Zeynallı - "Fraqmentlər; Aysberq - "Türk rapsodiyası"; Refatov - "Rəqs"; Yablonko - "Odlar yurdu" operasından Cəfərin ariyası.

2-ci hissə. Ü.Hacıbəyov - "Koroğlu" operasından ariya, "Komsomolçu qiz"; A.Zeynallı - "Sual"; A.Mailyan - "Səfa" operasından ariya; Şikəstə və türk xalq mahnıları; A.Spendiarov - "Hicaz", "Ənzəli"; Əfrasiyab - "28 aprel" marşı.

Bu konsertlər musiqişünaslar üçün bir sıra yeni faktlar verir. Məsələn, son konsertin proqramından göründüyü kimi, Ü.Hacıbəylinin 1933-cü ildə üzərində işlədiyi "Koroğlu" operasından ariya (operadan ilk musiqi nümunəsi) ilk dəfə bu konsertdə Bülbülün ifasında səslənmişdir; A.Spendiarovun simfonik orkestr üçün iki pyesi məhz türk, yəni Azərbaycan musiqisi kimi təqdim olunmuşdur.

Leninqradda təhsilini başa vurandan sonra - 1938-ci ilin "yay simfonik mövsümü"ndə də Ə.Bədəlbəyli bir sıra konsertlər vermişdir. Onlardan biri ilə tanış olaq: 1938-ci il, 15 sentyabr, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası. Konsertin proqramı: P.Çaykovski - VI simfoniya; M.Maqomayev - "Nərgiz operasının Uverturası; P.Çaykovski - "Yatmış gözəl" baletindən suita; Rimski-Korsakov - "İspan kapricciosu".

Məlum olduğu kimi, Ə.Bədəlbəyli 1930-31-ci illərdə, həmçinin 1940-cı və 1960-cı onilliklər də simfonik əsərlərə dirijorluq etmiş, konsertlər vermişdir. Beləliklə, Ə.Bədəlbəyli Azərbaycan musiqi tarixinə həm də görkəmli simfonik dirijor kimi daxil olmuşdur və maestronun dirijorluq fəaliyyəti Azərbaycan simfonik musiqisinin inkişafı və təbliği ilə sıx bağlıdır.

1930-1970-cı illərdə yazdığı əsərlər Ə.Bədəlbəyliyə bir bəstəkar kimi böyük uğur və şöhrət qazandırır. "Bütün hakimiyyət sovetlərə" simfonik poeması, "28 aprel" marşı (1930), simfonik orkestr ücün "Təntənəli marş" (1930), "Miniatürlər" simfonik poeması (1931), uşaqlar üçün birpərdəli "Tərlan" baleti (1939), "Qız qalası" baleti (1940), simfonik orkestr üçün balet suitası (1943), "Nizami" operası (1948), "Xalqın qəzəbi" operası (B.Zeydmanla birgə, 1941), xalq çalğı alətləri orkestri üçün "Simfoniyetta" (1954), "Söyüdlər ağlamaz" operası (1971), Nəsimiyə həsr olmuş "Xoreoqrafik freskalar", Nəsiminin sözlərinə vokal-xoreoqrafik poema (1973-1974), "Lenin oratoriyası" (1974), dram tamaşalarına yazdığı musiqi və b. əsərlər müəllifini Azərbaycan musiqi tarixinə öz üslub dəsti-xəttinə malik olan istedadlı və maraqlı bəstəkar kimi daxil edir. Bu üslub isə bəstəkarın milli musiqi dilinə, xalq musiqisi və muğamlara elmi-nəzəri və praktik bələd olması, Ü.Hacıbəylidən dərs alması, milli bəstəkarlıq üslubunun formalaşmasına və inkişafına olan yaradıcı marağı əsasında qərarlaşmışdır.

Ə.Bədəlbəylinin bəstəkarlıq fəaliyyətindən danışarkən, onun librettoçu kimi fəaliyyətini də qeyd etmək vacibdir. Çünki Üzeyir Hacıbəylidən sonra öz əsərlərinin, eləcə də başqa bəstəkarların əsərlərinin librettosunu yazan ikinci bəstəkar məhz Ə.Bədəlbəyli olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, bəstəkarın adı musiqi tariximizə istedadlı, məhsuldar və görkəmli librettoçu kimi düşmüşdür. O, özünün məşhur "Qız qalası" və "Tərlan" baletlərinin, "Söyüdlər ağlamaz" operasının, R.Qliyerin "Şahsənəm", B.Zeydmanın "Qızıl açar" operalarının, "Gülən adam" baletinin, T.Quliyevin "Sənin bircə sözün" müziklinin, Ə.Abbasovun "Qaraca qız" baletinin, S.Ələsgərovun "Bahadur və Sona", R.Mustafayevin "Aydın" operasının libretto müəllifidir. Maraqlıdır ki, Ə.Bədəlbəylinin öz sonuncu operasına yazdığı libretto Moskvada Ümumittifaq opera librettoları müsabiqəsində ikinci yerə layiq görülmüşdür. Bunlarla yanaşı, Ə.Bədəlbəyli azərbaycanlı tamaşaçının operaya marağını daha da artırmaq məqsədilə bir çox məşhur klassik operaları dilimizə ekviritmik tərcümə etmişdir.

Ə.Bədəlbəylinin bəstəkar yaradıcılığının mərkəzində "Qiz qalası" baleti dayanır. Yaxın və Orta Şərqdə bu janra ilk müraciət edən professional bəstəkar məhz Ə.Bədəlbəylidir. Ə.Bədəlbəyli Azərbaycan və ümumən Şərq professional musiqi incəsənətində ilk balet yazmaqla, bu janrın təməlini qoymuşdur. "Qız qalası" Azərbaycanda balet janrının və musiqisinin gələcək inkişafı üçün çox uğurlu bir başlanğıca çevrilmiş, eyni zamanda Azərbaycanda balet musiqisinin yaranması və inkişafı yolunda ilk bəstəkar təcrübəsi rolunu oynamışdır. Baletin partiturasına, musiqisinə tar, zurna və dəf alətlərinin daxil edilməsi əsərin maraqlı xoreoqrafik-bədii ideyalarından olmaqla yanaşı, tembr səslənməsi və fakturası baxımdan da maraq doğurur. Başlıcası, Üzeyir bəy operada olduğu kimi, Ə.Bədəlbəyli də balet janrında ilk olaraq Qərb-Şərq xoreoqrafiyasının, musiqi düşüncəsinin sintezini yaratmış, onların bədii əlaqələndirilməsinə nail olmuşdur.

Əsərin premyerası 1940-cı il, aprelin 18-də təqdim edildi. Gülyanaq rolunun ilk ifaçısı və bu obrazın uzun illər bənzərsiz yaradıcısı Azərbaycanın prima-balerinası, balet xoreoqrafiyasının və sənətinin inkişafında böyük xidmətləri olan SSRİ Xalq artisti Qəmər Almaszadədir. "Qiz qalası" tez bir zamanda tamaşaçı rəğbəti qazanaraq, özünün daimi professional uğuruna nail ola bildi, Azərbaycan musiqisində əbədi imzasını qoydu. Xatırladaq ki, 1940-cı ilin aprel ayında Ü.Hacıbəyli "Pravda" və "Kommunist" qəzetlərində balet haqqında xüsusi məqalələr yazmışdır. Bu məqalələr balet haqqında ilk resenziyalardan biri kimi musiqi tariximiz üçün çox qiymətlidirlər. Dahi bəstəkar rus dilindəki məqaləsində "Qız qalası"nı "bizim milli incəsənətin inkişaf tarixində yeni səhifə açan ilk Azərbaycan baleti" adlandırmışdır. "Yaxşı başlanğıc" məqaləsində isə gənc müəllifinin uğurunun bir səbəbini də xalq musiqisini dərindən bilməsilə əlaqələndirmişdir: "Əfrasiyabın "Qız qalası" ilə belə müvəffəqiyyət qazanmasının əsl səbəbi odur ki, o, xalq musiqisi yaradıcılığını çox gözəl bilir. Bu isə opera və ya balet yazmaq istəyən gənc üçün vacib şərtlərdən biridir. Çünki yalnız bunu bildikdə xalqla ümumi bir dildə, onun öz dilində danışmaq mümkündür. Bundan başqa, Əfrasiyab ümumi musiqi kulturasını da güclü öyrənir".

1959-cu ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənəti və ədəbiyyatı ongünlüyündə balet Moskva xoreoqrafları, balet ifaçıları, musiqişünaslar tərəfindən maraqla qarşılanmış, haqqında müsbət rəylər bildirilmişdir. Baletə tamaşa edən Nazim Hikmət də mətbuatda müsbət rəy və təəssüratlarını yazmışdır.

Ə.Bədəlbəylinin bəstəkar yaradıcılığından danışarkən, musiqi ictimaiyyətinə və musiqişünaslara bu barədə bəzi yeni faktları ilk dəfə təqdim etməyi lazım bilirik. Arxiv materiallarında Ə.Bədəlbəyliyə məxsus olan, lakin adları indiyə qədər heç yerdə çəkilməyən əsərlər ilə qarşılaşmışıq. Düşünürük ki, bu yeni faktlar, Ə.Bədəlbəylinin həyat-yaradıcılığının tədqiqi, XX əsr Azərbaycan musiqisi tarixinin və simfonik musiqinin öyrənilməsi baxımdan elmi əhəmiyyət daşıyırlar. Araşdırma zamanı müəyyən etmişik ki, Ə.Bədəlbəyli simfonik orkestr ücün "Azərbaycan" "Bayatı Şiraz", "Heyratı", "Yallı", "Qaytağı" adlı əsərlər bəstələmişdir. Bunlardan "Bayatı Şiraz" 1930-cu ilə aiddir və müəllifin 1931-ci ildə yazdığı "Miniatürlərlə" tematik və orkestrləşdirmə baxımdan yaxındır. Lakin əsərin yalnız hissələri qalmışdır, partiturası tam olaraq əldə olunmamışdır. Hər halda, Ə.Bədəlbəylinin simfonik orkestr ücün "Bayatı Şiraz" adlı əsərinin ifa olunması faktdır. Üstəlik əsərin eyni adlı muğamdan ibarət olması müəllifin "simfonik muğam" janrına müraciətini və ya muğamları simfonikləşdirməsini təsdiqləyir. 1943-cü ildə yazdığı "Heyratı" rapsodiyası eyni adlı zərbi-muğamın simfonik orkestr üçün işlənməsidir. İlk dəfə Ü.Hacıbəyli "Leyli və Məcnun" operasında "Heyratı" zərbi-muğamından sitat gətirsə də, bu nümunə əsasında simfonik orkestr üçün ayrıca bir əsər məhz Ə.Bədəlbəyli tərəfindən yazılmışdır. "Azərbaycan" 1935-ci ilə aiddir, eyni adlı müasir xalq rəqsinin orkestr üçün işlənməsidir. İlk dəfə xalq rəqs melodiyaları əsasında simfonik pyeslərin yazılmasına M.Maqomayevin yaradıcılığında rast gəlinir, lakin bu işin davamı ilə, görünür, Ə.Bədəlbəyli məşğul olmuşdur. Bəstəkarın "Yallı" və "Qaytağı" simfonik rəqsləri isə uyğun xalq rəqslərinin xarakterinə, ritminə və tempinə əsaslansa da, müəllifin orijinal əsərləridirlər.

Bundan başqa, Ə.Bədəlbəyli özünün 11 xalq mahnısının notundan ibarət "Azərbaycan el mahnıları" əlyazma toplusu da tərtib etmişdir. Bəstəkar bir neçə xalq mahnı və rəqsini fortepianoda çalmaq üçün işləmişdir.

***

Musiqi - öz kecmişindən ayrılmayan, öz tarixinə dayaqlanan və bu dayaqlar üzərində yaşayıb, gələcəyə doğru irəliləyən incəsənətdir. Bu mənada XX əsr musiqi tariximizin və müasir musiqi mədəniyyətimizin əsas sütunlarını yaradan şəxsiyyətlərdən biri də məhz Ə.Bədəlbəylidir.

Ariz ABDULƏLİYEV,

Ü.Hacıbəyli adına

Bakı Musiqi Akademiyasının

baş müəllimi

Ədalət.- 2011.- 20 aprel.- S. 7.