Minsk qrupu tənqid obyektində

Hamı vasitəçilərdən imtina istəyir

Dağlıq Qarabağ probleminin çözüm yollarının tapılması üçün BMT-nin göstərişi ilə formalaşdırılan ATƏT-in Minsk qrupu neçə illərdir ki, hansısa nəticə əldə etməyib. Bu nəticəsizliyin kökünü ABŞ, Fransa və Rusiya formatında axtaranlar hesab edirlər ki, ilk gündən Türkiyənin həmsədr statusunda təsdiqinə nail olunmaması böyük yanlışlıq olduğundan belə bir vəziyyətlə qarşılaşılacağı da gözlənilən idi. Ona görə də bu fikri bölüşənlər Minsk qrupunun fəaliyyətinin hansısa nəticə verməyəcəyini bəyan edir, ondan imtinaya çağırırdılar. Hakimiyyət nümayəndələri isə əksinə, bir çox hallarda ATƏT həmsədrlərinin fəaliyyətindən razılıq edir, danışıqların davam etdirilməsində rəsmi Bakının maraqlı olduğunu bildirirdilər. Amma son aylar hakimiyyətin optimistliyinin yerini ATƏT-in Minsk qrupunu ciddi tənqid əvəzləyib. Vasitəçilərin neçə illərdir apardığı danışıqların heç bir nəticə vermədiyini tez-tez gündəmə gətirən rəsmiləri eyni zamanda Minsk qrupundan imtinanın zamanının çatdığı ilə bağlı səsləndirilən fikirlərini də intensivləşdiriblər.

Rəsmilərin son zamanlar bu məsələni nədən tez-tez gündəmə gətirməsi maraq doğurmaya bilməz. Məsələyə aydınlıq gətirmək üçün rəyini öyrəndiyimiz siyasi ekspertlər də bunun səbəbini vasitəçilərin hansısa irəliləyişə nail olmamasında görürlər. Politoloq Elxan Şahinoğlu Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə məşğul olan ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrlərinin fəaliyyətinin hər kəsə bəlli olduğunu bildirdi: "Hər şeydən əvvəl nəzərə alınmalıdır ki, həmsədrlərin fəaliyyəti göz qabağındadır, aparılan danışıqlardan heç bir nəticə ortada yoxdur. Belə olan halda onların fəaliyyətindən razı qalmaq mümkün deyil. Regiona səfərlərin davam etməsi fonunda real nəticə görünmür. Ortada "Madrid prinsipləri" planı var və Azərbaycan onu qəbul edib. İndi rəsmi Bakı ATƏT-in Minsk qrupunun həmin planı Ermənistana qəbul etdirməsini gözləyir".

Onun sözlərinə görə əslində Minsk qrupunun Azərbaycana səfər etməsinə ehtiyac yoxdur. Çünki Ermənistanla məsələ həll olunmalıdır: "Təəssüf ki, Ermənistanla hələ də bu məsələ həllini tapmır. Bu mənada ATƏT həmsədrlərinin tənqid olunması normal haldır. Sonuncu səfər də artıq başa çatıb. Vasitəçilər həmişə olduğu kimi bu dəfə də optimist açıqlamalar veriblər. Amma Dağlıq Qarabağ məsələsinin çözümündəki mövcud vəziyyətin ölü nöqtədən dəyişəcəyini düşünmürəm".

Politoloq onu da deyir ki, bu il problemin həlli üçün önəmlidir. Ona görə ki, növbəti illər həm Ermənistan, həm də Azərbaycanda seçki ili olduğundan hansısa dəyişiklik gözləmək əbəsdir: "2011 Ermənistanda, 2012-ci il isə Azərbaycanda seçki ilidir və seçki illərində də problemin həlli ilə bağlı, ümumiyyətlə, heç bir irəliləyiş olmur, proses dondurulur. Hakimiyyətin son vaxtlar Minsk qrupunu tənqid etməsinə gəlincə, vasitəçilər tənqid olunsa da bəs, alternativ nədir? Təxminən iki-üç ay əvvəl Milli Məclis sədrinin müavini Ziyafət Əsgərov olduqca sərt şəkildə Azərbaycanın müharibə variantına əl ata biləcəyini bəyan etdi. Həmin vaxt cəmiyyətdə belə bir əhval-ruhiyyə yarandı ki, Azərbaycan həqiqətən də müharibəyə başlaya bilər. Amma Soçi görüşündən sonra fikir verirsinizsə, müharibə ritorikalarının sayı da azalıb. Çünki bu asan deyil və əgər danışıqlar dalana dirənibsə, bu o demək deyil ki, Azərbaycan mütləq müharibə variantına əl ata bilər. Hər şeydən əvvəl onun nəticələrinin necə olacağı hesablanmalıdır. Belə olan halda da bütün nəzərlər ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətinə yönəlir və bütün tənqid də onun üzərində cəmləşir. Minsk qrupu da real bir iş görmədiyinə görə, onlardan böyük bir nəticə gözləməyə də dəyməz".

Digər bir tərəfdən də Rusiyanın rolunu da nəzərə almağın zəruri olduğunu vurğulayan ekspert qeyd edir ki, faktiki olaraq Moskva təkbaşına vasitəçiliyi ələ alıb: "Bu yaxınlarda rusiyalı rəsmi ekspert bu məsələnin həllinin Rusiyadan asılı olduğunu və Rusiyanın da onunla məşğul olacağını bildirdi. Belə bir açıqlamaya rəsmi Bakı isə aydınlıq gətirmədi. Əgər problemin həlli ilə yalnız Rusiya məşğul olacaqsa, onda həmsədrlik institutu nəyə lazımdır? Digər bir tərəfdən də əslində elə görüntü də ondan ibarətdir ki, Rusiya ortadadır. Son ilyarım ərzində Rusiya prezidentinin vasitəçiliyi ilə 4-5 görüş keçirilib. 3-4 ildir ki, nə ABŞ, nə də Fransada hansısa bir görüş təşkil olunmayıb. Halbuki onlar digər həmsədr dövlətləri təmsil edirlər. Azərbaycan hakimiyyəti ATƏT həmsədrlərini tənqid edərkən təkcə Rusiyanın vasitəçiliyindən razı qaldığını elan edir. Bu ziddiyyəti isə anlamaq o qədər də asan deyil".

"Müharibə ritorikası daxildə ictimai dəstəyi almağa, yoxsa problemin həllində vasitəçilik edən dövlətlərə səyləri artırmaq baxımından mesaj olaraq gündəmə gətirilir"-sualına gəlincə, E.Şahinoğlu deyir ki, bu çağırışların daxili ictimai dəstəyi almaq üçün mesaj olaraq ünvanlandığını iddia etsək, onda bu fikrin hər dəfə təkrarlanması fonunda müharibə sözünün ucuzlaşdığını görərik: "Çünki neçə illərdir bu fikirlər səsləndirilir, amma müharibə başlanmır. Belə olan halda insanlar da "əgər müharibə başlanmayacaqsa, onda bu fikirləri səsləndirmək nəyə lazımdır"-sualını verirlər. Xaricə yönəlik mesaj da hansısa ciddi nəticəni verə bilməz. Əksinə, daha çox əks nəticələrə gətirib çıxarır. Çünki biz daim bu məsələnin müharibə ilə həll oluna bilməyəcəyi, belə olarsa vəziyyətin daha da kəskinləşəcəyi ilə bağlı xaricdən təzyiqlər görürük. Ona görə də hesab edirəm ki, müharibə çağırışları nə daxildə, nə də xaricdə hansısa effekti vermir. Gürcüstanın nümunəsində biz bunu gördük. 2008-ci ildə Gürcüstan Cənubi Osetiyaya daxil olub orada vəziyyətə nəzarət etməyə çalışdı. Bu hadisəyə kimi heç vaxt Gürcüstan rəsmiləri həmin bölgəyə nəzarət üçün belə bir addım atacaqlarını dilə gətirməmişdilər. Doğrudur, müsbət nəticə əldə edə bilmədilər, amma bir gün içərisində onlar bunu etdilər. Bu mənada əgər Azərbaycan müharibə ehtimalını düşünürsə, onda bunu dilə gətirməməlidir. Hərəkətə keçib dünyanı fakt qarşısında qoymaq lazımdır. Amma müharibə ehtimalının böyük olduğunu da düşünmürəm".

Politoloq Zəfər Quliyev son vaxtlar rəsmi səviyyədə ATƏT-in Minsk qrupunun tənqid olunmasının səbəbini danışıqlarda hansısa nəticənin əldə olunmamasında axtarmağın düzgün olduğunu vurğulayır: "Belə bir mövqenin hiss olunması yeni məsələ də deyil. Bu onu göstərir ki, həqiqətən də Azərbaycan istədiyi irəliləyişə nail ola bilmir. Eyni zamanda da bu məsələdə Azərbaycanın elə bil ki, əl-qolu bağlıdır. Ona görə ki, müharibə variantını nə həmsədrlər, nə də bütövlükdə ATƏT qəbul etmir və müharibə variantı ilə bağlı daim diplomatik formada həm Bakını, həm də İrəvanı hədələyir. Müharibənin hər iki ölkə üçün olduqca fəlakətli nəticələr verəcəyi bildirilir. Lakin sülh yolu ilə problemin çözümündə hələlik ciddi dəyişikliklər baş vermir".

Onun qənaətincə, buna daha geniş kontekstdən baxanda digər məqamlar da üzə çıxır: "Eyni zamanda Azərbaycan rəsmilərinin də son vaxtlar antiqərb ritorikasını gücləndirdiyini görmək olur. Bu da onunla bağlıdır ki, daxildə gedən proseslərdə rəsmi Bakı Qərbin qərəzli mövqedə dayandığını, hakimiyyətə qarşı obyektiv olmadığını, müxalifəti dəstəklədiyini düşünür. Ona görə də Qərbə, beynəlxalq təşkilatlara qarşı son dövrlərdə belə bir mövqe nümayiş etdirilir. Aydındır ki, bir dövlət olaraq belə mövqe müsbət heç nə vəd etmir. Eyni zamanda Azərbaycanın iqtidarı üçün də bu mövqe uğurlu sayıla bilməz. Hər halda bütün məsələlərin həllində Azərbaycan iqtidarı Qərblə, beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlığa məcburdur. Həm Dağlıq Qarabağ problemi, həm də sosial iqtisadi məsələlərlə bağlı kompleks şəkildə Azərbaycan hakimiyyəti istər-istəməz olduqca sıx şəkildə beynəlxalq aləmlə bağlıdır. Belə olan halda bu formada tənqidi fikirlərin səsləndirilməsi məqbul sayıla bilməz".

Siyasi şərhçinin sözlərinə görə bu mövqe bir tərəfdən Dağlıq Qarabağ məsələsində irəliləyişlərin olmaması ilə əlaqəlidirsə, onda iqtidarı anlamaq mümkündür. Amma eyni zamanda onu da yaddan çıxarmaq olmaz ki, bu məsuliyyəti təkcə ATƏT-in Minsk qrupu daşımır. Bu məsuliyyəti münaqişəyə cəlb olunmuş hər iki tərəf-həm Ermənistan, həm də Azərbaycan neçə illərdir davam edən danışıqlarda heç nəyə nail olmadıqları üçün daşıyırlar: "Belə olan halda məsuliyyəti tamamilə ATƏT-in üzərinə atmaq o qədər də düzgün deyil. Digər bir tərəfdən də Dağlıq Qarabağ məsələsinin ortadan qaldırılmasında hələlik başqa variant da yoxdur. Neçə illərdir Minsk qrupunun hazırkı formatının başqa bir formatla dəyişdirilməsi ilə bağlı fikirlər səsləndirilir. Yaxud da BMT səviyyəsində məsələyə yenidən baxılması məsələsi gündəmə gətirilir, lakin bütün bunlar hələ də söz olaraq qalmaqdadır. Real olaraq problemin həlli ATƏT-in Minsk qrupuna tapşırılıb və onların birbaşa iştirakı ilə danışıqlar prosesi də getməkdədir. Bu danışıqlar prosesində də yaxşı, yaxud da pis hansısa variant hələ ki, yoxdur və ona görə də danışıqlar davam etdirilməlidir. Ya da ki, nə qədər riskli olsa da Azərbaycan danışıqları dayandırıb rəsmi şəkildə konkret olaraq bəyan etməlidir ki, bu cür danışıqları qəbul etmir".

Belə olan halda onun sözlərinə görə məsələ ya müharibə yolu ilə həll olunmalı, ya da ATƏT-in qarşısında kəskin mövqe qoyulur ki, yeni baxışlar, yeni yanaşmalar ortaya qoyulmalıdır: "Amma rəsmi Bakı bunu da etmir, çünki bu da rəsmi Bakı üçün risklidir. Ona görə də mütəmadi olaraq tənqidi fikirlər səsləndirilir. Lakin zaman keçdikdən sonra yenidən prezidentlərin görüşü, yenidən hansısa optimist impulslar verilir. Beləliklə, biz proseslərin belə bir formada davam etdiyini müşahidə etməli oluruq".

Gültəkin

Ədalət.- 2011.- 23 aprel.- S. 6.