KƏND MÜƏLLİMİNƏ AÇIQ MƏKTUB

(Şamaxı rayonunda yaşayan Əvəz Süleymanın "Dərd-yazanın dərdi" kitabı barədə qeydlər)

Hörmətli Əvəz müəllim, Sənin "Yazıçı" nəşriyyatı tərəfindən 2010-cu ildə buraxılmış kitabını oxudum. O da düzdür ki, indi camaat arasında "heç kim heç kimin kitabını oxumur" - deyə bir ziyanlı fikir gəzir.

Allah insaf versin, bu televizoru yaradana, interneti və digər informasiya mənbələrini çıxardanlara, imkan verirlər ki, çəkilib sakit bir yerə kitab vərəqləyəsən...

Bir vaxtlar evlərdə kitabxana yaratmaq dəb idi. Evə yeni kitab alanda arvad-uşaq sevinərdi, (indi evə qayıdanda kitab - filan soruşan yoxdu, hamı əlindəki selafon torbaya baxır ki, görəsən içində nə var, nə yox...) kitabları oxumaq üçün kitabxanada növbəyə durardılar, şəhər (kənd) kitabxanalarında adlarını xüsusi qeyd dəftərçəsinə yazdırıb kitab götürərdilər.

Ən nadir kitablar əl-əl gəzərdi. Kitab sahibi ilə "mən ölüm, sən öl"dən sonra arzuna çatmaq mümkün olardı. O illərdən mən rəhbər partiya aparatında çalışırdım və Mərkəzi Komitənin binasındakı kiçik kitab mağazasında işləyən Emma Matveyyevna məni görəndə deyirdi:

- Ramiz Yaquboviç, yest interesnoe kniqa iz serii vsemirnoy poezii.

Və indi evimizdəki dünya poeziyası silsiləsindən olan kitablara görə hazırda ABŞ-da yaşayan o yaraşıqlı yəhudi gözəlinə minnətdaram.

Nə isə, Əvəz kişi, hövsələmi basıb, televizora çəpəgi bir nəzər salıb, sənin kitabını vərəqləyib oxumağa girişdim.

Sən demə, bu kitab sənin yeddinci kitabın imiş.

... "Baxmaq Sizdən" əsərini povest adlandırmısan, yaxşı eləmisən. Sözüm onda deyil, sən qarşıya qoyduğun problemi gücün çatan qədər aça bilmisən. Varlı adamların hərisliyi, qoluzorluğu səni narahat edir və Nazar Şirəliyevin obrazında harınlamış vəzifəli şəxsin iç üzünü, mənəvi şikəstliyini aça bilibsən.

Saxta, yalançı həyat tərzilə yaşayan, cəmiyyətin zəlisinə çevrilmiş Nazarın bütün eybəcərliyini (həm də onun mühitini) bacarıqla qələmə almısan, çox dəqiq demisən: "300 manatlıq qonaqlığa aldığı kommunist biletini camaatın gözü qabağında yandırdı..."

"... Cəbhə hakimiyyətə gələn kimi oldu idarə rəisi, az işlədi idarə rəisi, oldu nazir müavini, üç aydan sonra al gəldi, bu da nazir..."

Həmən bu Nazar adlı kəs dağlarda, səfalı yerlərdə villa tikdirmək istəyi ilə kənd camaatının əkin-biçin torpağını, örüş yerlərini rüşvət verib qamarlayır. "Çiyələkli" tala əldən çıxır. Pay torpağının sahibi Toğrul kişiyə daşlı-kəsəkli, kol-koslu yer təklif edirlər. Əsərin sonu faciə ilə bitir. Meşələr qoynunda qudurmuş Nazar ayı balasını öldürdüyünə görə ana ayı onu parçalayır, arvadının başına hava gəlir və s.

Əvəz kişi, sən sujet qura bilibsən, günümüzün aktual məsələsinə toxunmusan, povestdə maraqlı obrazlar yaratmağa çalışmısan.

Əsərdəki bir cümlə xoşuma gəldi, mənə bir az orijinal göründü:

"Bakı küləkləri isə avqust istisini şəhərdən süpürüb dənizə tökürdü" - deyirsən, düz də deyirsən.

İndi ulu dağlarımızın, min rəngə çalan çəmənlərimizin, otlaq yerlərimizin, çayın, bulağın sahibi var. Yaylaqlar, dəniz kənarları çəpərlənib, qoruqlanıb, zəbt edilib...

Uzun müddət Şamaxı, Qobustan rayonlarında və dövlət orqanlarında rəhbər vəzifələrdə çalışmış, şəxsiyyətinə və səmimiyyətinə inandığım Gülabbas Qəhrəmanov ötən ilin yay günlərinin birində uşaqlıq, gənclik illərindən ona doğma olan Pirqulu yaylağına gedir. Maşınını bir çəmənlikdə saxlayıb dağları, dərələri, meşələri heyranlıqla seyr edir. Özü deyir ki, bir də gördüm "Niva" maşını yanımda dayandı, maşından hündürboy cavan bir adam düşüb məni çağırdı:

- A yoldaş, siz kimsiniz və mənim bu torpağımda nə işiniz var?!

- Heç bir işim yoxdur, a qardaş, Bakının istisindən baş götürüb qaçmışam bu dağlara, bir az havamı dəyişim, - rahat nəfəs ala bilim - dedim.

Qayıtdı ki, buraları mən almışam. Heç kəsin ixtiyarı yoxdur ki, gəlib bu yerdə hava udsun - sözünü kəsdim, hardan olduğunu soruşdum (işğal olunmuş rayonların birinin adını çəkdi) sonra özümü təqdim etdim, maşına əyləşib kor-peşiman üz tutdum Bakıya sarı...

Belə-belə işlər, Əvəz kişi. Sənin "Dərdsiz ana" hekayəndə kənddən Bakıda yaşayan oğluna dəyməyə gəlmiş Məsmə ananın həyat tərzindən söhbət açılır. Məsmə ana şəhərli gəlininə evə, ailəyə, uşağa baxmaq qaydalarını öyrədir, onu kəndə dəvət edir, evdə xoş bir ab-hava yaradır. Uşağa ana südünün necə vacib olduğunu dönə-dönə bildirən Məsmə ana üzünü oğluna, gəlininə tutub deyir:

"Uşağa ana gözlərindən düşən işığı heç bir Günəş işığı verə bilməz. Ana qucağının istiliyini heç bir istilik əvəz edə bilməz, oğul. Ana nəfəsindən uşağa dəyən həzin, mülayim ətrin əvəzini heç bir ətir əvəz edə bilməz. Torpağı torpaq eyləyən, onu məhsula həvəsləndirən gecənin səhər mehi və səhər şehidir. Anam deyərdi ki, əgər gecədən gələn səhər mehi və səhər şehi olmasa, səhərin ovsunu Günəşi özünə o tezliyində çağıra bilməz".

Cəmi on gün Bakıda qala bilmiş Məsmə ana kəndi üçün darıxır. Sonrakı günlərdə gəlini balalarını götürüb kəndə gəlir və Məsmə ana özünü dünyanın ən bəxtəvər anası hesab edir.

Sən kənd həyatını, məişətini, adət və ənənələrini əla bilirsən, Əvəz müəllim. Atın yəhərlənməsi qaydasını elə təsvir etmisən ki, oxuyub heyran oldum, öyrəndim və şübhəsiz ki, bu qaydanı bilməyənlər də sənin kitabından öyrənəcəklər. "Şəhid tatarısı" hekayəsində ata qulluq etməyi, onu səfərə hazırlamağı demək olar ki, ustalıqla təsvir etmisən:

"Dostu kimi baxardı ata. Bəlkə atın bir çamadan təmizlik əşyaları vardı: iri dişli, xırda dişli qoşob, parçadan cod əski, təzə süpürgə, işlənmiş süpürgə, nə bilim, çox idi. Atı zövqlə yəhərləyərdi. Atın belini silib, təmiz ağı birinci sərərdi atın belinə, onun üstündən keçə salardı, sonra yəhər qoyardı. Bu işləri qurtarıb darayardı atın yalını, bir parça ayırıb cığa kimi tökərdi gözlərinin üstünə, atın quyruğunu zövqlə düyünləyərdi, bulaşmasın - deyə".

Əvəz kişi, hekayələrində avtobioqrafik məlumatlara üstünlük verərək, özün haqqında, orta məktəb, ali məktəb illəri barədə, işlə bağlı xatirələrindən danışırsan. Və sən elə söhbətlər açırsan ki, oxucu sənin yazdıqlarına şübhə ilə baxmır, sənə inanır.

"İlk məhəbbət" hekayəsində elə fikirlər işlətmisən ki, oxuyanı düşündürür, və aşağıdakı cümlələrin obrazlı ifadəsi səni həyəcanlandırır: "Ayrıldım ondan. Özümlə bir yığın göz yaşı apardım. Onu saxlamağıma söz verdim. Onu da söz verdim ki, bu göz yaşlarını Nadirovun toyunda onun üst-başına səpəcəm"...

"Dərd-yazanın dərdidi" kiçik bir hekayədir. Amma bu 4-5 vərəqlik hekayədə dövrümüzün çox aktual problemlərinə toxunmusan, Əvəz Süleyman.

Dünya dəyişib, özün demişkən yazarlar çoxalıb. İndi kitab nəşri çox asanlaşıb, "pulunu ver, kitabını al" - istəyirsən özün sat (metrodakı Bəşir Kəsərli kimi) istəyirsən dosta-tanışa payla, istəyirsən lap od vurub külə döndər, öz işindir. Bir qayda olaraq kitabın son səhifəsində redaktorun adı, soyadı göstərilir və təəssüf ki, həmin o redaktor kitabı əməlli-başlı oxumur. Korrektorluq yaddan çıxıb. Əgər kitab oxunubsa bu qədər qrammatik səhvlər, pinti, kobud, tilişkənli sözlər, fikirlər hardandı belə. Bir sıra müəlliflər də kitabları necə deyərlər, qoltuğuna vurub düşürlər rayonların canına.... Rayon icra hakimiyyətində yazıçı Ağabəy Daşyonana köhnə tanışlarından biri deyir ki, müəllim, bu yazarların əlindən idarələrdə oturmaq olmur, hər gün üçü-dördü gəlir. Biri yazaram deyir, bir kitabını təqdim edir... Hamısında da gərək əlini cibinə salasan... Ağır sözlərdir bu sözlər. Əslində kitab oxuyanlardan çox kitab yazanlar ordusu yaranıb və beləliklə milli ədəbiyyatımıza dəxli olmayan kitab bazarı adamlarımızın zövqünü korlayır, söz, sənət hörmətdən düşür...

Hələ qəzetlərin dilini demirəm. Oyun açırlar dilimizin başına. Səhv eləmirəmsə 24 millətin dili türk dilləri ailəsinə daxildir. Və şübhəsiz ki, dillərin qarşılıqlı faydalanması prosesi getdikcə artır.

Azərbaycan dilindən Türkiyə türkcəsinə xeyli sayda söz keçməsinə və yaxud Türkiyə türkcəsindən dilimizin lüğət fonduna söz daxil olmasına (və həm də bu sözlərin geniş şəkildə işlədilməsinə!) təbii baxıram. Bununla belə bir sıra qəzetlərdə "tutuldu", "həbs edildi" ifadələrin əvəzinə "tutuqlandı" sözünü oxuyanda üzr istəyirəm, adamın qıdığı gəlir... Hətta elə yazı-pozu adamları var ki, "bəli", "xeyir" sözlərinin yerinə "hə", "yox" sözlərini işlətməyi təklif edir. Belələrinə nə deyəsən...

Mətləbdən yayındım deyəsən...

"Özgə qazancı" hekayəsində savadsız, əfəl, yekəxana, əliəyri professor Ağaqulubəyin həyatı, əxlaqı, amalı real cizgilərlə təsvir edilmişdir.

"Şir Qafar" hekayəsindəki adamların ləqəbi xasiyyətlərinə, davranışına uyğun seçilib və kənddə kiminsə adına qoşulmuş ləqəbə heç kəs etiraz etmir. "Lök Əli", "Dolmasayan Şəmil" "Çörək Baba" və bu kimi ləqəblilərin obrazını ustalıqla aça bilibsən, Əvəz kişi.

"Lök Əli" dəvə kimi yeriyərmiş, "Çörək Baba" cibində həmişə çörək gəzdirərmiş, "Dolmasayan Şəmilin bir az qəribə xüsusiyyəti olub. Yastı yerişi, gödək paça, yerə baxa-baxa yeriyən insan olub. Kənddə mal kəsiləndə həmişə yumşaq ət alardı. Sümüklü ət verəndə küsərdi. Odur ki, o kişiyə həmişə yumşaq ət verərdilər. O da ətdən dolma bişirərdi, xırda sümüyündən də bozbaş. Bozbaşa israfçılıq olmasın deyə noxudu sayıb tökərdi. Dolmasını da qazana şəxsən özü sayıb yığardı. Hər naharda özü və arvadı iki dolma, uşaqlara da bir dolma verərdi ki, israfçılıq olmasın..."

Sənin digər hekayələrin barədə söhbət açsam, bu yazını oxuyanları yora bilərəm, Əvəz müəllim. Maraqlanan olsa, sənin əvəzinə mobil telefonunun nömrəsini ərk edib, belə şəxslərə bildirirəm: (055 799-92-49)

Sənin uşaqlar üçün qələmə aldığın hekayələr də oxunaqlıdır, maraqlı sujetlər qura bilibsən. Amma yaxşı olar ki, balalar üçün ayrıca bir kitab nəşr etdirəsən. Bilirəm, hər kitab filan qədər xərc tələb edir, rayon yerində müəllimlik eləməklə dolanmaq, kitab yazmaq asan məsələ deyil.

Bununla belə, səndə yaradıcılıq imkanları var, yaz, yarat, kitabların çap pulunu Allah özü yetirər.

Hələlik bu qədər, Əvəz kişi.

Qələmin sönməsin!

Çalış ki, qələmin üzü

Səndən dönməsin...

Ramiz Məmmədzadə

Ədalət.- 2011.- 30 aprel.- S. 17.